توسعه «گردشگری سلامت» نیازمند برنامه جامع راهبردی است

دیاکو عباسی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره توسعه گردشگری سلامت در ایران گفت: گردشگری سلامت (Helth tourism) یکی از بخش‌های مهم و در حال رشد تجارت بین‌المللی گردشگری در جهان است و به دو گونه گردشگری پزشکی (medical tourism) و گردشگری تندرستی (Wellness tourism) تقسیم می‌شود که اولی بیشتر شامل گردشگرانی است که با هدف دریافت خدمات درمانی به محیطی از خارج از محیط معمول زندگی و اقامت خود سفر و از زیرساخت‌های درمانی مقصد گردشگری استفاده می‌کنند و دومی بیشتر پیرامون بهره‌مندی از زیرساخت های ورزشی و مواهب طبیعی مانند آب درمانی است.

مدرس گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی تهران اظهار داشت: هر دو گونه گردشگری سلامت (پزشکی و تندرستی) در مقایسه با سایر بخش‌های مختلف صنعت گردشگری در سطح بین‌المللی پیشتاز هستند و سرمایه‌گذاری بسیاری در مقاصد مختلف گردشگری در سطح آسیا و خاورمیانه روی آن انجام شده است، زیرا نرخ گردشگری سلامت در تجارت بین‌المللی به بیش از ٢٠ درصد بیشتر از سایر سهم سایر گونه‌های صنعت گردشگری رسیده است.

درآمد اردن از گردشگری پزشکی ۴ برابر ایران است

عباسی با اشاره به الگوهای موفق بین‌المللی برندهای گردشگری پزشکی در جهان، گفت: در ایران بیش از هزار بیمارستان دولتی و خصوصی داریم؛ ولی طبق آمار سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت در آمد گردشگری پزشکی فقط کمی بیش از یک میلیارد دلار در سال است، اما اردن با حدود ٨٠ بیمارستان دولتی و خصوصی سالانه حدود ۴میلیارد دلار از بخش گردشگری پزشکی درآمد دارد.

وی با اشاره به ظرفیت‌های حوزه گردشگری پزشکی ایران اظهار داشت: ایران می‌تواند با تکیه به این ظرفیت‌ها البته بر مبنای یک راهبرد و برنامه علمی، مدیریت تخصصی، فرصت‌های تجاری و درآمدزایی و اشتغالزایی ایجاد کند و سهم بیشتری در بازار جهانی و منطقه‌ای در این بخش برای خود کسب کند.

مدرس گردشگری افزود: گردشگری پزشکی از آنجا که مستقیم با بیمار مرتبط است از نظر  تاسیسات و تجهیزات زیر بنایی (لجستیکی) و پشتیبانی بسیار پیچیده است.  بیماری که نگرانی‌های سلامت خود را دارد و هدف و موقعیت او در سفر به کشوری با ظرفیت گردشگری پزشکی با سفر یک گردشگر عادی به همان کشور تفاوت دارد و ارائه خدمات جانبی و اطمینان از استاندارد و کیفیت خدمات و برند بودن تسهیل گران و واسطه‌های خدمات‌دهنده، برای او بسیار مهم است.

وی خدمات درمانی را محوریت در زنجیره تامین خدمات گردشگری پزشکی دانست و افزود: خدمات درمانی در مراکز درمانی توسط پزشکان و کادر درمان ارائه می‌شود که البته برای گردشگری پزشکی لازم، اما کافی نیست و باید مراکز و تاسیسات و دفاتر گردشگری هم بتوانند خدمات تخصصی و با کیفیت مطلوب و مورد نیاز بیماران بین‌المللی ارائه دهند. بیمارانی که با هدف درمان به مقصد گردشگری پزشکی سفر می‌کنند، علاوه بر خدمات درمانی به خدمات اقامت و پذیرایی، حمل‌ونقل خاص خود و ویزا نیاز دارند که هر کدام بنا به بازار هدف و روحیات ملل مختلف، متمایز است.

ضرورت ایجاد دفاتر ویژه خدمات گردشگری سلامت و تسهیل‌گران پزشکی پیشران

عباسی بیان کرد: در ایران در حال حاضر از نظر ارائه خدمات جانبی گردشگری سلامت، از پشتیبانی تا جذب گردشگر از بازارهای هدف ضعف‌های اساسی وجود دارد؛ دفاتر ویژه خدمات گردشگری یا تسهیل‌گران حرفه ای گردشگری پزشکی پیشران وجود ندارند که امکان رقابت با شرکت‌های بین‌المللی در مقصد مانند ترکیه و اردن داشته باشند.

وی با اشاره به روند جذب گردشگر پزشکی افزود: از همان ابتدا که بیمار، ایران را برای دریافت خدمات درمانی شناسایی می‌کند و تمایل دارد به یک مرکز درمانی در کشور ما مراجعه کند باید از نقطه اول تا آخر، از مشاوره پزشکی قبل از سفر تا خدمات مشاوره سفر و ویزا، سازمان‌دهی زنجیره تامین و ارزش شکل گرفته باشد، اما به دلیل آن که دفاتر خدماتی گردشگری یا تسهیلگران گردشگری پزشکی در ایران نتوانستند حرفه‌ای این خدمات را طراحی، بسته‌بندی، تبلیغ و بازاریابی و ارائه کنند، سهم ما از این بازار در حال کاهش است.

هتل‌های ایران خدمات متمایز و مورد نیاز و منطبق با خواسته‌های گردشگری پزشکی را طراحی نکرده اند و این زنجیره خوب کار نمی‌کند و سازماندهی نشده است؛ اگر چه ایران را در منطقه غرب آسیا به عنوان مقصد گردشگری پزشکی و قیمت مناسب و پزشکان حاذق می‌شناسند و معرفی می‌شود،  وقتی متقاضیان بدون برنامه و مشاور از کشورهای همسایه به ایران می‌آیند و در دام دلالان می‌افتند و به مراکز بدون شناسنامه برده شده و خدمات بی‌کیفیت دریافت می‌کنند، در بلندمدت تصویر ایران در بخش گردشگری پزشکی مخدوش می‌شود.

زنجیره تامین ارزش گردشگری سلامت سازمان‌دهی و سامان‌دهی شود

عباسی تاکید کرد: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان متولیان حوزه گردشگری سلامت باید نقش بهتر و فعال‌تری داشته باشند و زنجیره تامین ارزش این بخش را به لحاظ ساختاری، سازمان‌دهی و سامان‌دهی کنند.

پژوهشگر حوزه گردشگری سلامت خاطرنشان کرد: در ایران از سال ١٣٩۴ شورای راهبری گردشگری سلامت با حضور ۵ عضو شامل وزارتخانه‌های میراث‌فرهنگی، بهداشت، امورخارجه و سازمان نظام پزشکی و اتاق بازرگانی ایران تشکیل شده و از همان زمان فقط به سیاست گذاری پرداخته و راهبرد تدوین می‌کنند، اما در مقام عمل و اجرا نتیجه مطلوب در حوزه گردشگری پزشکی حاصل نشده است.

عباسی در آسیب‌شناسی توسعه گردشگری سلامت در ایران گفت: بجز ضعف ساختاری، ناهماهنگی میان متولیان این بخش در ایفای نقش ذاتی خود، نقص در روند و فرایند ارتباط با بخش خصوصی و مشخص نبودن جایگاه فعالان این حوزه، از مهمترین چالش‌های بخش گردشگری سلامت است.

مدرس گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: برای توسعه گردشگری سلامت باید یک برنامه راهبردی بلندمدت تدوین شود که همه بخش‌های مرتبط روی آن اتفاق نظر داشته باشند؛ در حال حاضر برنامه و تقسیم کار و نقش و مسئولیت وجود ندارد و در رفتارهای نهادها و وزارتخانه های مرتبط با این حوزه آشفتگی دیده می‌شود محور جلسات مشترک فقط در مبنای گفت و گو است، اما انسجام لازم در عمل به برنامه‌ها و اجرای آن، دیده نمی‌شود.

عباسی گفت: اولویت‌های اجرایی برای وزارتخانه‌های مرتبط با گردشگری سلامت و نحوه برقراری ارتباط با یکدیگر و بخش خصوصی، باید شفاف و دارای فرایند منطق کاری شود، اعضای شورای گردشگری سلامت باید منابع را مشخص کنند و کارگروه‌های اجرایی برای پیگیری برنامه‌ها و مصوبات خو را تشکیل دهند تا از وقفه در کارها جلوگیری شود.

وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همچنین باید روحیه تصدی‌گری و تولی‌گری دولتی خود را کنار بگذارد و اجازه دهد از ظرفیت‌های سایر بخش‌ها در حوزه گردشگری سلامت بهره‌برداری شود.  خود را منحصر و یکه‌تاز این عرصه نداند و اقدامات سایر بخش‌ها را دخالت در حوزه کاری و ماموریتی خود نبیند.

صنعت گردشگری نیازمند وزارتخانه‌ای فرابخشی و میان‌بخشی

عباسی صنعت گردشگری را نیازمند وزارتخانه‌ای فرابخشی و میان‌بخشی دانست و گفت: ماهیت این حوزه می‌طلبد وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نفوذ و تعامل گسترده با سایر وزیران و مدیران بخش‌های دولتی و خصوصی داشته باشد. اگر این تعامل نباشد قطعا نمی‌تواند برنامه‌های خود را پیش ببرد؛ مثلا باید با تعامل از منابع و امکانات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان یکی از پایه‌های مهم گردشگری سلامت استفاده کند.

مدرس گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی به کمبود منابع و بودجه در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اشاره کرد و افزود: برای توسعه گردشگری سلامت، وزارت گردشگری با بودجه محدود ۴٠٠ میلیارد تومانی باید بتواند از ظرفیت بودجه بیش از ۵٠ هزار میلیارد تومانی وزارت بهداشت هم استفاده کند؛ این وزارتخانه باید تعاملی اثربخش مبتنی بر منافع مشترک و همکاری بین‌بخشی را هم با سازمان نظام پزشکی به عنوان پارلمان پزشکان و اتاق بازرگانی ایران به عنوان پارلمان بخش خصوصی برقرار کند.

بیشتر متولیان گردشگری در سطح بین‌المللی نه تنها صرفا سیاستگذار نیستند، بلکه به طور کلی سیاست‌پذیر هستند و تلاش می‌کنند از توان سایر بخش‌ها استفاده کنند؛ این روحیه به عنوان یک رویه و الگو باید در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در دولت سیزدهم تقویت شود؛ تا این نگرش‌ها و روندها در ساختار حل نشود نمی‌توان به توسعه گردشگری سلامت به عنوان یک برند منطقه‌ای و جهانی دست یافت.

اهمیت آموزش منابع اتسانی وتبلیغات و بازاریابی در حوزه گردشگری سلامت

عباسی بر ضرورت و جدیت آموزش و توسعه منابع انسانی در فصل مشترک حوزه های گردشگری و سلامت تاکید کرد و افزود: برندینگ و بازاریابی محصول و خدمات گردشگری سلامت ایران باید به روش علمی برنامه‌ریزی و اجرا شود. برای این حوزه باید نماد و نشانه (لوگو) طراحی و با آن ایران به عنوان با کیفیت‌ترین، جذاب‌تربن و ارزان‌ترین مقصد گردشگری سلامت معرفی شود.

مدرس حوزه گردشگری اظهار داشت: بسیاری گردشگران و متقاضیان خدمات گردشگری سلامت در بازارهای هدف هنوز از ظرفیت‌های و امکانات ایران در این بخش تصور و اطلاعی ندارند که نشان از ضعف در اطلاع‌رسانی و تبلیغات حوزه های مرتبط است.  دولت سیزدهم باید علاوه بر آسیب شناسی با برنامه ای منسجم چالش‌ها و کاستی ها پیش روی توسعه گردشگری سلامت را ریشه‌ای حل کند.

بخش خصوصی همکار دولت در توسعه گردشگری سلامت  

عباسی  تاکید کرد: وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دولت سیزدهم باید بخش خصوصی حوزه گردشگری سلامت را به عنوان مجری متخصص و توانمند در کنار خود قرار دهد و خود در  جایگاه ناظر حاکمیتی بنشیند،  نقش مجری را به بخش خصوصی فعال و معتبر این بخش بدهد و خود فقط مسیر را بسترسازی و ریل گذاری کند.

پژوهشگر حوزه گردشگری سلامت افزود: در این حوزه گاهی موازی‌کاری وزارتخانه‌های میراث‌فرهنگی و بهداشت حتی در صدور مجوز با عناوینی مانند تسهیلگران گردشگری سلامت و گواهینامه حرفه‌ای گردشگری سلامت هم دیده می‌شود که نشان می‌دهد در این بخش هم تعامل ایجاد نشده و البته حل این مشکل نیازمند تدوین یک آیین‌نامه اجرایی مشترک است.

مدرس گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی گفت: توسعه گردشگری سلامت به عنوان یک فرصت ارزشمند و منحصر به‌فردایران، می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند که البته نیازمند هم‌افزایی و همکاری و جلوگیری از فرصت‌سوزی است؛ در غیر این صورت ظرفیت برند گردشگری سلامت ایران در بازارهای بین‌المللی در کوتاه مدت دچار تصویر مخدوش و منفی خواهد شد و این فرصت در تجارت بین‌المللی و بازار گردشگری به سرعت از دست می‌رود.