شانه به‌شانه و دست‌ دردست،آغازی بردوران‌جدید دوستی ایران و چین

شانزدهم آگوست ۲۰۲۱، پنجاهمین سالروز تاسیس روابط چین و ایران است. پنجاه سال قبل، نمایندگان دو کشور چین و ایران در اسلام آباد بیانیه مشترک برقراری روابط دیپلماتیک را به امضا رساندند و مناسبات دو کشور به طور رسمی آغاز و به این ترتیب عصری جدید در روابط دوستانه فی مابین آغاز شد.

شعر چینی می گوید، در مسیر دوستان حقیقی، کوه ها و دریاها بُعد مسافت ایجاد نمی کنند. چین و ایران نیز هزاران کوه و صدها دریا از یکدیگر فاصله داشته اند اما جاده ابریشم باستانی این دو تمدن تاریخی و کهن را به یکدیگر نزدیک ساخت و مرتبط نمود. ملت های دو کشور در طول سالیان دراز از طریق جاده ابریشم روابط دوستانه ای داشته و دوستی ای عمیقی بین خود ایجاد نموده اند. ۲۰۰۰ سال قبل، در یکی از آثار تاریخی چین به نام «یادداشت های تاریخی» اشاراتی به سرزمین اشکانی (که همان ایران است) ثبت شده؛ در قرن نخست پس از میلاد، گن یینگ فرستاده امپراطوری هان چین به کشور اشکانی سفر کردند و از این طریق مسیر ارتباط چین با سرزمین های روم گشوده می شود که این مسیر در واقع همان جاده کهن ابریشم بوده است. در پاسخ به این سفر و به نشانه دوستی دو کشور، پادشاه اشکانی فرستاده را به سوی چین گسیل می دارد و از آن پس، مناسبات دوستانه دو کشور به طور بی وقفه ادامه می یابد. در ایام متاخر قرن هفتم و دوران حکمرانی امپراطوری تانگ بر چین، بسیاری از ایرانیان از دو مسیر زمینی و دریایی ابریشم، عازم سرزمین چین می گردند تا به تحصیل، آموختن طب و تجارت بپردازند و به این ترتیب است که امروز ردپای بسیاری از آنان در شهرهایی چون شی اَن، گوانگجو، چوئن جو و بسیاری از شهرهای دیگر چین به چشم می خورد.

در قرن سیزدهم، شاعر شهیر ایرانی سعدی شیرازی در آثارش به ثبت خاطرات فراموش ناشدنی سفر به کاشغر در شین جیانگ چین پرداخته است. در قرن پانزدهم و دوران امپراطوری مینگ در چین، جِنگ هه دریانورد شهیر چینی در جریان هفت بار ناوبری ناوگان عظیم دریایی، سه بار در سواحل جنوبی ایران و منطقه هرمز لنگر انداخت. در این میان تبادلات دوستانه دو کشور با عمری هزاران ساله، عاملی بوده که در جهت توسعه تمدن بشری و ادغام آن ها با یکدیگر سهمی عظیم ایفا نموده است. در این میان ابریشم به عنوان متاعی ارزشمند، سفال، چای و ساخت کاغذ، استخراج فلزات، فناوری چاپ، باروت و تکنولوژی های دیگر همگی از جمله دستاوردهایی بوده اند که از طریق جاده ابریشم از مبدا چین به ایران رسیده و از آنجا تا قاره اروپا و اماکن دورتر رفته است. از سوی دیگر انار، انگور، زیتون، اسفناج و بسیاری از گیاهان دیگر و حتی ظروف شیشه ای، طلایی، نقره ای، آلات موسیقی و بسیاری از ابزار دیگر از مبداء ایران، اروپا و دیگر نقاط عالم به چین وارد شده و به همین ترتیب آثاری عمیق و ماندگار بر نسل های آینده برجای مانده است.

در شانزدهم آگوست سال ۱۹۷۱، چین و ایران به طور رسمی مناسبات سیاسی خود را آغاز نمودند و از آن پس دو تمدن بزرگ و کهن از طریق جاده ابریشم بار دیگر دست به دست هم داده به مهر و شانه به شانه یکدیگر گام های پیوسته و استواری را در عرصه های گوناگون برداشته اند:

- در ۵۰ سال گذشته، اعتماد متقابل سیاسی دو کشور به گونه ای بی وقفه تعمیق شده و دوستی سنتی دو طرف در گذر زمان ها تحکیم گشته است. در این سال ها دو کشور در عالی ترین سطوح، مبادلات فی مابین را حفظ کرده و مفهوم مناسبات راهبردی دو کشور به طور بی وقفه در حال پربار شدن بوده است. در سال ۲۰۱۶، در جریان سفر موفقیت آمیز جناب آقای شی جین پینگ رییس جمهور چین به ایران و اعلام ایجاد روابط مشارکت جامع راهبردی بین دو کشور، تاریخ روابط دوجانبه شاهد گشایش فصلی جدید شد. در همین چارچوب، مقامات عالی دو کشور بارها در خصوص تعمیق و شکل دهی به مناسبات دو کشور در شرایط جدید، عمیقا تبادل نظر نموده و به اشتراک نظرات گسترده ای نیز دست یافته اند که در عمل، جهت گیری همکاری های دو طرف در حوزه های مختلف را نیز تعیین نموده است. تاریخ گواه این مدعاست که روابط چین و ایران، در رهگذر تحولات و متغیرهای بین المللی همواره ثبات و پایداری خویش را حفظ نموده است. در این میان دو کشور همیشه قاطعانه از حفظ حاکمیت ملی و عزت ملی یکدیگر دفاع نموده و در عین حال به مسیری که هر کدام برای توسعه کشور خویش برگزیده اند، احترام گذاشته اند. 

اکنون و فارغ از اینکه سمت و سوی تحولات بین المللی به کدامین سو متمایل گردد، قصد چین برای توسعه مناسبات دوجانبه با ایران هیچ گونه تغییری نخواهد کرد. امروز دو طرف در موضوعات مربوط به منافع بنیادین و مباحثی که به دغدغه های اصلی شان ارتباط می یابد، قاطعانه از یکدیگر حمایت نموده و همین امر موجبات تثبیت قدرتمندانه اعتماد راهبردی دو کشور به یکدیگر از سویی و حراست از عدالت و انصراف در محیط بین المللی از دیگر سو را فراهم آورده است.

- در ۵۰ سال گذشته، همکاری های عملگرایانه دو کشور در عرصه های مختلف به نتایج ثمربخشی رسیده است. عوامل اقتصادی اساسی در مناسبات دو کشور مکمل یکدیگر گشته و اکنون فضایی وسیع برای توسعه همکاری ها ایجاد شده است. طی سال های اخیر، حجم مناسبات تجاری دو کشور از رقم چند ده میلیون در ایام برقراری روابط، به عدد چند ده میلیارد دلار طی سال های اخیر بالغ شده و در حقیقت شاهد رشدی جهشی بوده است. در سال های اخیر، با خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و از سرگیری تحریم های ایران، مناسبات عملگرایانه چین و ایران دچار مشکلات و موانعی شد اما چین از خواسته های منطقی ایران در قالب برجام حمایت نمود و همواره با اقدامات عملی نسبت به حفاظت قاطعانه از همکاری ها در حوزه تجارت و بازرگانی، انرژی و دیگر عرصه های مشروع تعامل با ایران اقدام نمود. چین در عین حال، به گونه ای مثبت نسبت به ترغیب جامعه بین الملل برای تضمین منافع مشروع اقتصادی ایران اقدام کرده است. از سوی دیگر همکاری های چین و ایران در چارچوب "یک پهنه یک راه" نیز چشم اندازهای وسیعی در برابر خویش دارد. ابتکار "یک پهنه یک راه" در سایه مشارکت پرشور و حمایت های همه جانبه کشورهای مختلف، امروز به بزرگترین عرصه همکاری های بین المللی مبدل شده و به رغم فراگیری ویروس کرونا و مواجهه با رکود اقتصاد جهانی، همچنان سطحی قدرتمند از انعطاف پذیری و نشاطی چشم گیر را از خویش بروز می دهد. ایران به عنوان یکی از نقاط مهم در راه ابریشم، همواره یکی از کشورهای با اهمیت در طول "یک پهنه یک راه" بوده و بدون شک می تواند در زمینه ایجاد و سازندگی مشترک "یک پهنه یک راه" نقشی مهم را ایفا نماید. در ماه مارس سال جاری، جناب آقای وانگ یی عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه چین در تهران به همراه جناب آقای محمدجواد ظریف نسبت به امضای برنامه همکاری های جامع دو کشور اقدام نمود، حرکتی که به استخراج ظرفیت های نهفته در همکاری های اقتصادی، انسانی و دیگر عرصه های تعامل دو کشور منجر شده و همچنین چشم اندازی بلندمدت را برای همکاری های فی مابین طراحی می نماید، این اقدام در گام بعدی موجبات ارتقای سطح و کیفیت روابط مشارکت جامع راهبردی بین چین و ایران را فراهم آورده و فضای کسب منافع بیشتر برای دو ملت را ایجاد خواهد نمود.

- در ۵۰ سال گذشته، پیوندهای فرهنگی دو کشور به طور روزافزون نزدیکتر شده و مبادلات بین دو ملت به طور فزاینده ای رونق یافته است. فرهنگ در واقع پل ارتباطی و به مثابه نواری است که ارتباط میان کشوری با کشور دیگر را محقق نموده و در واقع عاملی موثر برای تحقق درک متقابل ملت ها از یکدیگر است. در یکی از اشعار کهن چینی چنین سروده شده: "آشنایان، به آشنایان دور و نزدیک تقسیم نمی شوند، چرا که جان های شان از فاصله هزاران فرسخی نیز در کنار یکدیگر است." سعدی شیرازی شاعر بلندآوازه ایران نیز در یکی از سروده هایش چنین می گوید که "دوران با خبر در حضور و نزدیکان بی بصر دور...". تمدن های چینی و پارسی هزاران سال است که استمرار داشته و این دو تمدن غنی و فربه از دوران آغازین ایجاد جاده ابریشم تا به امروز به گونه ای بی وقفه در تعامل، کشش متقابل و مواجهه با یکدیگر بوده و در این ایام از رهگذر این تعاملات، فصولی شگفت انگیز را بر تارک تاریخ بشری ایجاد نموده اند. از ایام برقراری روابط سیاسی به این سو، دو کشور چین و ایران در عرصه های فرهنگ، آموزش، رسانه، چاپ و نشر، گردشگری و دیگر زمینه ها به گونه ای بی وقفه به توسعه همکاری و تعاملات خویش پرداخته و شناخت ملت های دو کشور از یکدیگر روز به روز افزایش یافته و همین امر روح گشودگی و تسامح جاده ابریشم را بیش از پیش احیا و سرزنده نموده است. در سال ۲۰۱۹، ایران لغو روادید سفر برای اتباع چینی را اعلام نمود که این اقدام در واقع به منزله تسهیل قابل توجه سفر شهروندان چینی به ایران بود که موجب شد تعداد بیشتری از گردشگران چینی، خود با سفر به ایران ابعاد تمدن درخشان پارسی را ادراک نمایند و همین امر نزدیکی بیش از پیش قلب های دو ملت به یکدیگر را موجب شده است. هم اکنون، با وجود اینکه فراگیری ویروس کرونا مشکلاتی را در این مقطع برای رفت و آمد اتباع دو کشور ایجاد کرده اما در عین حال ارتباطات انسانی و فرهنگی دو طرف از طریق انواع و اقسام فعالیت های پربار و جذاب برخط در فضای مجازی تعمیق شده است. چندی پیش، دو کشور چین و ایران به طور مشترک نسبت به برگزاری "کنسرت موسیقی برخط به مناسبت پنجاهمین سالگرد برقراری روابط چین و ایران" اقدام نمودند، از سوی دیگر سریال های تلویزیونی چینی "با هم"، "پزشک دربار" و موارد مشابه از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد. همچنین بسیاری از فیلم های سینمای ایران در چین به اکران در آمده و در همین چارچوب دو طرف به امضای برخط متونی در خصوص همکاری های دو جانبه در زمینه های فیلم، ترجمه متقابل متون کلاسیک، حفاظت از میراث فرهنگی و زمینه های دیگر پرداخته اند.

- در ۵۰ سال گذشته، دو کشور همواره به مثابه سرنشینان یک کشتی به یاری یکدیگر پرداخته اند. به قول یک ضرب المثل چینی، درختان کاج و سرو حقیقی در زمستان است که شناخته می شوند و دوستان واقعی در روزگار دشواری ها و مشقات. در ایام "فشار حداکثری آمریکا" ایران با شرایطی سخت و دشوار در حوزه خارجی مواجه شد، اما در همین حال چین قاطعانه و بدون تردید به توسعه مناسبات مشارکت جامع راهبردی با ایران پرداخت و از مطالبات و حقوق مشروع ایران حمایت نمود. از سوی دیگر و در ایام حساس و کلیدی مبارزه مردم چین با فراگیری ویروس کرونا، ایران به عنوان نخستین کشور به طور علنی به حمایت از چین پرداخت. همزمان با آغاز فراگیری کرونا در ایران، دولت چین و تشکلات اجتماعی، شرکت ها و مردم عادی، گروه گروه دست یاری خود را به سوی ایرانیان دراز کرده و مقادیر قابل توجهی از محموله های کمکی را به ایران ارائه نمودند. در همین راستا چین همچنین نسبت به اعزام نخستین گروه پزشکان داوطلب و متخصص به ایران اقدام نمود و از این طریق به یاری فرآیند مبارزه با فراگیری ویروس در ایران پرداخت. در نتیجه این اقدامات بود که دوستی دیرینه دو کشور چین و ایران در جریان مبارزه مشترک با فراگیری ویروس کرونا تعمیق شد و این امر به وضوح روابط دوستانه عمیق دو کشور چین و ایران و ملت هایشان را به نمایش درآورد.

امسال برای دو کشور چین و ایران، سال بسیار مهمی است. در نخستین روز ماه ژوئیه، حزب کمونیست چین، صد سالگی خود را جشن گرفت و در جریان این رویداد، جناب آقای شی جین پینگ، دبیرکل حزب رسما اعلام داشتند که در سایه تلاش های مداوم تمام کادرهای حزبی و تمامی مردم چین از هر قوم و جمعیتی، اهداف مجدانه صد ساله نخست ما محقق شده و در سراسر سرزمین چین، جامعه مرفه جامع ایجاد گشته و در رخدادی تاریخی، معضل فقر مطلق در کشور برطرف شده و ما در حال حرکت به سوی اهداف مجدانه صد ساله دوم و ایجاد همه جانبه یک کشور مدرن و قدرتمند سوسیالیستی هستیم. از سوی دیگر و همزمان با حلول سال ۱۴۰۰ شمسی و آغاز قرنی جدید، ایران نیز در حال ورود به "گام دوم انقلاب اسلامی" و همچنین هفتمین برنامه توسعه پنج ساله خود است. امروز مناسبات دو کشور در نقطه عطف پیوند خوردن گذشته به آینده و در موقعیت تاریخی ویژه ای قرار گرفته و دقیقا همانگونه که جناب آقای شی جین پینگ در نامه تبریک شان به رئیس جمهور جدید ایران جناب سید ابراهیم رییسی نیز اشاره کرده اند، امیدواریم در تلاشی مشترک همراه با جناب رئیس جمهور رئیسی، نسبت به ارتباطات راهبردی دو طرف، تحکیم اعتماد سیاسی متقابل دوجانبه، گسترش و تعمیق همکاری های چین و ایران بر مبنای منافع متقابل و تحقق سعادت ملت های دو کشور  گام برداریم. ایستاده بر مبدایی نو در پهنه تاریخ، چین مایل است همگام با ایران، ضمن بهره گیری از فرصت پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دو کشور، با تقویت همکاری های عرصه های مختلف، نسبت به تعمیق و تحقق بی وقفه مناسبات مشارکت جامع راهبردی چین و ایران اقدام نماید.