به گزارش ایرنا، مردم مسلمان ایران همچون دیگر کشورهای اسلامی، در ایام محرم با برافراشتن پرچم در سردر منازل، دسته‌روی، اطعام، عَلَم بندان، طوق‌بندان، جامه کردن طوق، مرثیه و تعزیه خوانی، سینه زنی، سنگ زنی، طبل و سِنج‌زنی، ارادت خود را به سالار شهیدان نشان می‌دهند.
مردم شهرستان دامغان نیز با ارادت قلبی، سنت های قدیمی مرسوم را اجرا می کنند، اما در ۲ سال اخیر تصاویر سال‌های گذشته و خاطرات شور حسینی و آیین های کهن در شهر را برای خود مرور می‌کنند و امسال نیز عزاداری ابا عبدالله الحسین (ع) در هر نقطه از شهرستان با رعایت کامل دستورالعمل‌های بهداشتی برگزار می‌شود.
در این یادداشت به تعدادی از این آیین های سنتی دامغان که امسال به دلیل شرایط کرونایی برگزار نشده است اشاره می‌شود.
آیین سنتی مذهبی «ای دوستان ماه محرم آمده»
این آیین کهن با قدمت ۴۵۰ ساله در روستای جزن شهرستان دامغان، همه ساله همزمان با اولین روزهای ماه محرم برگزار می‌شود و مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌سازد.
آیین «ای دوستان ماه محرم آمده» در روزهای اول و دوم محرم برگزار می شود که در آن، عزاداران حسینی در سطح روستا حرکت کرده و با خواندن اشعار با موضوع محرم و عاشورا فضایی معنوی ایجاد می کنند و به سوگواری می پردازند.
این آیین طبق سنت دیرینه و با هدف آگاهی و اطلاع رسانی به اهالی روستا از فرارسیدن ماه محرم همراه با راه‌اندازی دسته های عزاداری است تا مردم از این طریق از فرارسیدن ماه محرم با خبر شده و آماده عزاداری شوند که به دلیل شرایط کرونایی برگزار نشده است.
استقبال از محرم با آیین سنتی علم بندان در دامغان
آیین معنوی علم بندان دامغان از جمله آداب و رسوم استقبال از ماه محرم است که از چند روز مانده به این ماه آغاز می شود و تا روز تاسوعا و عاشورا ادامه دارد.
علم بندان یکی از زیباترین رسوم سنتی اهالی این شهرستان است که نسل به نسل به ما منتقل شده و عرض ارادتی به امام شهیدان و ۷۲ یار باوفای ایشان است، آیین علم بندان به شماره ۶۲۷ در سال ۱۳۹۱ در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
بستن علم با حضور جمعی زنان و یا مردان در منازل، هیات ها، تکیه ها و مساجد به نشانه یادآوری ورود اهل بیت به کربلا و برپایی علم هایشان برگزار می شود.
عزاداران امام حسین(ع) همزمان با بستن پارچه های سبز، مشکی و سفید بر بدنه علامت، اشعاری همچون علم اگر از دست علمدار زمین نمی خورد، دگر کسی به زیر تازیانه ها نمی مرد و یا این علم از کیست که بی صاحب است و اشعار مربوط به ساقی کربلا را قرائت می کنند و پس از بستن علم، آن را به کوچه و خیابان آورده و با چاووشی کردن به هیات ها، مساجد و تکیه های عزاداری می رسانند تا در عزای امام حسین برافراشته شود.
طوق جامه کردن، بزرگترین سوگواره حسینی در دامغان
همه ساله همزمان با صبح روز ششم محرم، آیین طوق جامه کردن به صورت پرشور با حضور عزاداران حسینی و هیات‌های شرکت کننده دامغان، در حسینیه اعظم حضرت ابوالفضل(ع) این شهر برگزار می‌شود.
آیین طوق جامه کردن، اصلی ترین آیین ماه محرم در شهرستان دامغان است که سابقه برگزاری این آیین به بیش از ۲۰۰ سال می‌رسد.
این آیین معنوی و سنتی از صبح روز ششم محرم آغاز و تا روز یازدهم ادامه دارد که در پی آن، از صبح‌دم ابتدا دسته ای با طبل، سنج و شیپور به داخل حسینیه وارد می شود و اعلام می کند که هیات ها در راه هستند و سپس دسته زنجیرزنی هیات ها با مداحی، سینه‌زنی و علم های خود در محل حسینیه حضور پیدا می کنند.
هنگام ورود هیات ها ، ابتدا علم های هر هیات جلوی درب حسینیه توقف کرده و با خم شدن خود به حسینیه ادای احترام کرده و پس از کسب اجازه وارد می شوند.
پس از آن هیات های عزاداری یک به یک وارد حسینیه می شوند و آخرین هیات نیز طوق های جامه شده را به صورت خوابیده و بر روی دست،وارد حسینیه می کنند. ورود طوق ها به حسینیه همراه باسوگواری و ریختن اشک ماتم و ذکر «وای حسین(ع) کشته شد» انجام می شود.
آیین «شاطری جزن» جلوه ای از دلدادگی فرشتگان عاشورایی
آیین مذهبی «شاطری جزن» از جمله آثار ثبت ملی است که همه ساله در روز عاشورای حسینی در روستای جزن دامغان برگزار می شود و به شماره ثبت ۶۴۹ در فهرست آثار ملّی ایران به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به ثبت رسیده است.
رسم شاطری که ظهر عاشورا برگزار می‌شود، باوری مذهبی در بین اهالی این روستا است که این رسم با پوشش خاص اجرا می شود.
در دوران صفویه افراد چالاکی جلوی موکب‌ها می‌دویدند و راه را باز می‌کردند، این رسم با نام شاطری معروف بود، اما هم اکنون افرادی با پوشش خاص در حالی که چوب دستی در دست می‌گیرند، جلوی مراسم تعزیه راه می‌روند و به عبارتی راه را باز می‌کنند.
در این آیین عده ای از مردان داوطلب، لباس های مخصوص به این آیین را پوشیده و بر چشمان خود سرمه می کشند و عده ای از مادران نیز با پوشاندن لباس و سرمه کشیدن بر چشمان فرزندان و نوه های خود، آن ها را برای این آیین آماده می کنند.
لباس های این افراد مخصوص بوده و دارای پارچه های رنگی فراوانی است که به نوعی آن ها را شبیه فرشته های آسمانی می کند.
ندای «مکن ای صبح طلوع» با حضور سوگواران حسینی در دامغان
عزاداران دامغانی همزمان با بامداد عاشورای حسینی، با حضور در سطح شهر، ندای «مکن ای صبح طلوع» را سرداده و بر ماتم و غربت حسین (ع) و اهل بیتش اشک ماتم می‌ریزند.
اجرای این مراسم مذهبی در شهرستان دامغان از گذشته های بسیار دور مرسوم است که بیشتر در سطح روستاهای دامغان به ویژه در شهر امیریه برگزار می شود.
در اجرای این آیین عزاداری، افراد ساعاتی مانده به اذان صبح در حسینیه، تکیه و یا مساجد جمع شده و پس از اذان صبح و خواندن نماز، برای اجرای این آیین به سطح شهر یا روستا می روند.
امشبی را که شه دین در حرمش مهمان است، مکن ای صبح طلوع، عصر فردا بدنش زیر سُم اسبان است، مکن ای صبح طلوع، امشبی را که علی اصغر به روی دامان است، مکن ای صبح طلوع، عصر فردا ارباً اِربا به روی دامان است، مکن ای صبح طلوع، از جمله اشعار و نداهایی است که عزاداران در این روز سرمی هند.
این نواها توسط عزاداران در کوچه ها و خیابان های شهر همراه با سینه زنی و اشک ماتم همراه است و اجرای این مراسم عزاداری تا طلوع آفتاب ادامه داشته و پس از پایان مراسم نیز عزاداران به محلی که این مراسم را از آنجا آغاز کردند بازگشته و به قرائت زیارت عاشورا می پردازند.
ناله‌های واحسینا دامغانی‌ها در آسمان یازدهمین روز محرم
ناله‌های سوگوارانه «واحسینا، واحسینا» ده ها هزار نفری مردم دامغان همراه با نخل‌گردانی و عزاداری روز یازدهم ماه محرم، از جمله آیین‌های ثبت شده در آثار ناملموس کشور، ریشه ای بیش از ۱۰۰ ساله دارد.
این آیین دیرین همه ساله در یازدهمین روز ماه محرم در شهر دامغان برگزار می شود، در سال ۱۳۹۱ به شماره ۶۵۳ در فهرست میراث معنوی و ناملموس ملی کشور ثبت شده است.
طی این آیین هیات های بیش از ۸۰ روستای این شهرستان در راستای عزاداری ۱۱ محرم الحرام حضور دارند که حرکت هیات ها از ۲ مکان امامزاده علی و ولی (ع) و حسینیه اعظم حضرت ابوالفضل (ع) آغاز می شود و در محل زیارتگاه بکیربن اعین با اجتماع و اقامه نماز جماعت به پایان می رسد.
سنگ زنی در دامغان، آیینی با قدمت بیش از ۲۰۰ سال
آیین سنگ زنی روستای صالح آبادو دامغان سال ۸۸ به ثبت ملی رسیده است.
جمعی از عاشقان خیمه ولایت اباعبدالله(ع) که گرد یکدیگر حلقه زده و دو قطعه چوبی که در دست دارند رابا آهنگی خاص همراه با نوحه خوانان به هم می کوبند.
این مراسم در ۲۰ شب نخست ماه محرم و دهه پایانی صفر برگزار شده و هرشب حدود ۳۵۰ عزادار به سنگ زنی می پردازند.
این مراسم در بیش از ۵۰ شهر و روستا در ایران و کشورهایی چون پاکستان برگزار می‌شود که تفاوت سنگ زنی در این روستا با دیگر نواحی در تعداد ضرب های آن است و سنگ زنی در روستای صالح آباد بین ۲ تا ۱۶ ضرب دارد.
پس از واقعه عاشورا، پیکرهای مطهر شهدا سه شبانه روز بر زمین مانده بودو قوم بنی اسد به محض رویارویی با چنین صحنه ای با سنگ و خاک بر سر و سینه خود می زدند و این مراسم نمادی از عزاداری این قوم برای امام حسین(ع) و دیگر شهدای کربلاست.
نظر شما