به نظر می رسد این روزها که ویروس کرونا بسیاری از عاشقان سید الشهدا (ع) در دهه نخست محرم را خانه نشین کرده است فرصتی مغتنم برای آشنایی بهتر با آیین های سنتی محرم باشد.
برخی از آیین های محرم این استان به دلیل منحصر به فرد بودن با تلاش مسوولان برای پیشگیری از فراموشی در فهرست آثار ملی ثبت شده است که البته در دوران کرونا برخی از این آیین ها لغو شده اند و چراغ برخی ها همچنان روشن است.
آئین تعزیه خوانی سنتی سوق از جمله آداب و رسوم ویژه مردم استان کهگیلویه و بویراحمد در ایام عزاداری امام حسین (ع) است که سابقه ١٠٠ ساله در شهر سوق از توابع شهرستان کهگیلویه دارد یکی از این آیین هاست.
در تعزیه اخلاص سوگواران سید الشهدا (ع) و یارانش به عینه قابل مشاهده است و صدای شیون و ناله زنان و دختران با موسیقی و رفتار بازیگران همراهی می کند،تن پوش های قرمز یزیدیان و لباس های سبز اهل بیت (س) با عزاداران را آنچنان تحت تاثیر قرار می دهد که انگار واقعه عاشورا همان لحظه در حال رخ دادن است.
در واقع تعزیه شکل تکامل یافته آئینی است که شیعیان سده های نخستین اسلام برای شهدای مظلوم کربلا برگزار می کردند و پژوهشگران امور مذهبی ، گرایش حاکمان آل بویه،صفوی و قاجاریه به شیعه و طرفداران این مذهب را عامل تقویت و عمومی شدن برگزاری مجالس تعزیه عنوان کرده اند.
استقبال از محرم در روستای امامزاده علی (ع)
استقبال از محرم در جوار بارگاه امامزاده علی (ع) که البته امسال خبری از آن نبود عزاداران با راه اندازی دسته‌های مختلف از روستاهای اطراف مانند دره آخوند، رودخانه سادات، تاوه سفید، کندال، و دلی‌خلیفه‌ای به بارگاه امامزاده علی(ع) می‌رسند و به یاد مظلومیت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش به عزاداری می‌پردازند.
بقعه مطهر امامزاده علی(ع) در شهرستان چرام واقع شده و فاصله این امامزاده تا غرب شهر یاسوج ۸۵ کیلومتر است.
حماسی ترین آیین عاشورایی
آیین دمام زنی در گچساران با پیشینه حدود چهل سال که با حضور جوانان آبادانی مقیم گچساران در مناطق مختلف این شهرستان برپا می شود یکی دیگر از آیین های ثبت شده در فهرست آثار ملی است.
دمام زنی که تداعی کننده صحنه کارزار سیدالشهدا (ع) و یارانش در واقعه عاشورا ، فضایی سرشار از حزن و اندوه در هیات های عزاداری ایجاد می کند این واژه به حرکات منظم دست ها و به صدا درآوردن نوای طبل ها و طنین صدای سنج گفته می شود و در گذشته برای با خبر کردن مردم از ماه محرم و صفر و دعوت عاشقان مکتب حسینی به روضه و مراسم عزاداری محرم نیز انجام می گرفت.
کارشناسان آئین های مذهبی معتقدند که صدای شیپور معنای شیپور جنگ، صدای سنج، صدای بهم خوردن شمشیرها و صدای طبل، صدای سم اسبان را برای مخاطب تداعی می کند و در آیین دمام زنی چند نفر با دست بر نوعی طبل می‌کوبند و تعدادی با نواختن سنج و شیپور، دمام زنان را همراهی می‌کنند.
در گچساران برخی هیات ها تنها دمام زنی می‌کنند و برخی در ابتدای سوگواری های هر شب دهه نخست محرم دقایقی به دمام زنی می‌پردازند که تعداد دمام زنان در یک مراسم گاهی از هفت نفر شروع و تا ۲ برابر یا بیشتر هم می‌رسد و می‌توان گفت که تعداد دمام زنان بستگی به توان و بضاعت حسینیه و دمام زنان دارد.
دیگر آیین های ثبت ملی شده
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کهگیلویه و بویراحمدمی گوید: آیین‌های استقبال از ماه محرم در روستای امامزاده علی (ع) در چرام، دمام زنی در گچساران، مویه خوانی زنان سوق، ترقو خوانی و تعزیه خوانی در لنده، آیین شام غریبان در سوق و مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد از جمله آیین های ثبت شده در فهرست است.
مجید صفایی اضافه می کند:ثبت آیین های مذکور در فهرست آثار ملی با هدف حفظ این سرمایه های ارزشمند معنوی است.
شکل عزاداری‌ها
شکل عزاداری مردان به صورت‌های مختلف سینه زنی طولی و حلقه‌ای، زنجیرزنی است.
در شکل سنتی سینه زنی مردان کمر همدیگر را میگیرند و دایره وار دور علم و نوحه خوان میچرخند که البته سینه زنی در دوران کرونا با حفظ فاصله و به دور از شکل سنتی انجام می شود.
در تمام مدت سوگواری نیز سازهای موسیقی سنتی با نوایی سوزناک و غم انگیز جماعت عزادار را همراهی می‌کند.
شروه خوانی
شروه خوانی (نوای جان‌سوز) زنان ایلی کهگیلویه و بویراحمد یکی از آیین‌ها در رثای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران باوفای آن حضرت است،شروه خوانی زنان نوعی نوای غمگینانه به معنای گریستن بر مرده و مدح کارهای شایسته اوست، این نوع موسیقی آوازی با لحنی اندوه‌بار و سوز درونی ازسوی زنان و دختران به گویش‌های مختلف به‌صورت تک‌خوان اجرا می‌شود.
در این آیین زنان و دختران ایلی و عشایری با بستن کمربندها و شال‌بندهای سیاه اطراف زن نوحه‌خوان حلقه می‌زنند و در غم مظلومیت شهدای کربلا سوگواری می‌کنند.
کتل‌بندی
کـُتل بندی و سیاه‌پوش کردن نیز از دیگر شیوه‌های سنتی و آیین‌های عزاداری در ایام حزن‌انگیز محرم به‌ویژه در شب تاسوعا و روز عاشورای حسینی در این خطه از ایران اسلامی است.
در این آیین اسبی را به‌عنوان اسب امام حسین (ع) زین و تزئین کرده و بین هیئت‌ها می‌گردانند، نوحه‌خوانان نوحه می‌خوانند و گاهی تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌کنند و زن‌ها نیز با دیدن این نمایش‌ها به رسم‌های محلی شیون می‌کنند که این آیین به «کتل» مشهور است.
گهواره حضرت علی اصغر (ع)
در این آیین زنان عشایری گهواره‌ای (به زبان محلی تهته) برای حضرت علی‌اصغر (ع) درست می‌کنند و به آن زنگوله و چشم‌زخم، آویزان می‌کنند و روی آن را پارچه سبز می‌کشند.
زنان در ایام محرم به‌صورت دایره‌ای دور این گهواره می‌نشینند و برای دامادی حضرت قاسم (ع) و حضرت علی‌اصغر نوحه (شروه) خوانده و عزاداری می‌کنند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه از کم سن و سال‌ترین شهید دشت کربلا طلب حاجت می‌کردند.
سه هزار هیات عزاداری استان ۷۲۶ هزار نفری کهگیلویه و بویراحمد به وسعت ۱۶ هزار کیلومتر ثبت شده است.
نظر شما