اثرات خشکسالی بر معیشت کشاورزان خرده مالک خراسان شمالی

به گزارش ایرنا کاهش بارندگی، نبود باران موثر و خشکسالی و در پی آن خشک شدن چشمه ها، قنات ها و حتی رودخانه‌های خراسان شمالی سبب شده است تا کشاورزان بیشترین آسیب را متحمل شوند به همین دلیل، براساس اعلام جهاد کشاورزی استان تولید گندم که یک محصول راهبردی است در سال جاری بیش از ۶۰ درصد کاهش داشته است.
امسال میزان نزولات جوی در این استان ۴۸ درصد نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته کاهش داشته که بر روی آب شرب و کشاورزی تاثیر داشته است بطوریکه، در فصل زراعی جاری تا دیماه میزان بارندگی فقط ۳۳ میلیمتر ثبت شده است.

در نهایت کل بارندگی پاییز و زمستان با سه بارش موثر در فصل زمستان به ۸۷ میلیمتر رسید، بارندگی در فصل بهار نیز بیشتر غیر موثر بود و موجب تشدید اثرات خشکسالی و سرمازدگی شد، بارندگی در خرداد و تیرماه نیز تنها چهار میلیمتر بود که عملا در حد صفر است.

در حالی استان خراسان شمالی سالی خشک و کم بارش را طی می کند که میانگین متوسط بارش های این استان کاهش چشمگیری یافته است.

مسوولان می گویند وقوع خشکسالی اجتناب ناپذیر بوده و نمی توان مانع آن شد و تنها با تصمیم گیری روش های صحیح مدیریتی می‌توان خسارات حاصل از آن را کاهش داد.

خشکسالی یکی از رخدادهای جوی است که سبب خسارات زیادی در بخش های مختلفی مانند کشاورزی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی می شود.

تاثیر خشکسالی بر وضعیت معیشتی روستاییان

روستاییان خراسان شمالی پایین آمدن سطح درآمد بخاطر خشکسالی را از مهم ترین دغدغه های خود عنوان کردند و گفتند: هم اینک در تامین مایحتاج زندگی دچار مشکل شده ایم بطوریکه هزینه های تولید از فروش آن پیشی گرفته است.

یکی از کشاورزان بجنوردی با بیان اینکه برای سال زراعی پیش رو توانایی هزینه های کشت را ندارم گفت: تمام محصولات دیم ما به علت خشکسالی از بین رفت و محصولات سردرختی نیز با خشکسالی، سرمازدگی، بارش باران و تگرگ از بین رفته است.

احمد فیروزه ای افزود: در سال زراعی جاری برای کشت و کار هزینه های زیادی کرده اما درآمدی کسب نکرده ام و هم اینک به فکر مهاجرت به شهرها هستم.

وی با بیان اینکه درآمدی برای راه اندازی حرفه ای در شهر نیز ندارم اظهار داشت: سال های سال مشغول به کشاورزی و بعضا دامپروری هستم، هم اینک توانایی ایجاد شغلی دیگر را نیز ندارم.

یکی دیگر از کشاورزان استان که بیشتر دیم کار است گفت: در سال زراعی جاری حتی به اندازه هزینه هایی که برای کشت داشته ام نیز درآمد نداشتم، حتی گندمزارها و جوزارها به درد چرای دام ها نیز نخورد.

مراد کریمی افزود: با توجه به کاهش بارندگی و کم آبیاری هم اینک فعالیت در بخش کشاورزی هیچ گونه صرفه اقتصادی ندارد، حتی چرخه زندگی معیشتی را نیز نمی چرخاند، در روستا نیروی کارگری نیز به کار برده نمی شود.

وی با بیان اینکه به ناچار برای کارگری به شهر هر روز سفر می کند افزود: هزینه های رفت و آمد نیز سرسام آور است چاره ای جز مهاجرت نخواهم داشت، هم اینک باید در حاشیه شهر بتوانم آلونکی را اجاره کنم.

این کشاورز که چندین فرزند نیز دارد افزود: در سال های پربارش همسر و فرزندانم نیز در کار کشاورزی کمک رسان بودند اما هم اینک دو فرزند جوانم در خانه بیکار هستند و علاقه ای به کارگری در شهر نیز ندارند.

وی اظهار داشت: کم آبی در روستا علاوه بر مشکلات کشاورزی چالش های دیگری نیز به همراه دارد، هم اینک خانوارها برای تامین آب شرب و سایر موارد دچار دغدغه شده اند که این موضوع نیز باعث مهاجرت روستاییان به شهرها شده است.

وی با بیان اینکه در روستا به جز کشاورزی و دامپروری شغلی دیگر نیست گفت: خشکسالی نیز این دو حوزه را با چالش مواجه کرده است، برخی از بهره برداران روستایی هم اینک هیچ فعالیتی در روستا ندارند، گذران زندگی برای آنان بسیار سخت شده است.

این کشاورز سالخورده از مسوولان حوزه کشاورزی خواستار برنامه ریزی برای روستاها، مدیریت مصرف آب شد و گفت: اگر چالش ها و مشکلات در روستاها در سه سال اخیر برطرف نشود بیشتر روستاها خالی از سکنه خواهند شد، چرا که بدون درآمد در روستا قادر به زندگی نیستیم.

 ۴۴ درصد جمعیت ۸۶۳ هزار نفری این استان در نواحی روستایی سکونت دارند، خشکسالی های چند سال اخیر، سرمازدگی، بارش باران و تگرگ، جاری شدن سیل و حتی زلزله، گرانی نهاده های کشاورزی و دامی، پیش گرفتن هزینه تولید از فروش به قشر کشاورز در این خطه خسارت های زیادی وارد کرده است که اگر چاره ای اساسی اندیشیده نشود شمار زیادی از بهره برداران برای یافتن کار به استان های مجاور و شهرها مهاجرت خواهند کرد.

خسارت ۲۶ هزار میلیارد ریالی به کشاورزی استان 

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: خشکسالی بیش از ۲۶ هزار میلیارد ریال به بخش کشاورزی شامل باغی، زراعی، دامی، مراتع و دامپزشکی این استان در سال زراعی جاری خسارت زد.

عبدالله یوسفی اظهار داشت: از این میزان خسارت، ۱۵ هزار و ۲۲ میلیارد ریال مربوط به بخش زراعی، ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال به باغ ها و بیش از پنج هزار و ۲۱۵ ریال در حوزه دام و دامپزشکی بوده است.

وی افزود: همچنین خشکسالی به مرتع و بیابان استان بیش از هزار و ۴۱۴ میلیارد ریال و منابع آبی در بخش کشاورزی حدود ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال خسارت وارد کرده است.

یوسفی اظهار داشت: خشکسالی پدیده ای طبیعی است که در سطح جهانی شکل می‌گیرد و به صورت منطقه‌ای نمایان می‌شود وقوع آن اجتناب ناپذیر است و فقط با شناخت قانونمندی های حاکم بر آن و انجام روش‌های مناسب می‌توان خسارات این بلایای طبیعی را کاهش داد.

وی گفت: در خشکسالی مراحل مختلفی وجود دارد که در ابتدا با تغییرات جوی از جمله کم شدن بارندگی، افزایش دما و زیاد شدن تبخیر و تعرق اتفاق می افتد و به علت عدم تامین آب مورد نیاز گیاه در مراتع و جنگل ها خشکسالی به وقوع رخ می دهد و تنش های گیاهی آغاز می‌شود که این تنش‌ها بسته به مدت و شدت آن متفاوت است.

 رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی کل اراضی کشاورزی استان را ۳۲۷ هزار و ۹۱۱ هکتار عنوان کرد و گفت: از مجموع این میزان ۱۲۴ هزار و ۵۲۱ هکتار شامل حدود ۳۸ درصد اراضی زراعی آبی ، ۱۶۱ هزار و ۸۸۳ هکتار شامل ۴۹ درصد  اراضی زراعی دیم است؛ همچنین ۴۱ هزار و ۵۰۷ هکتار نیز شامل باغ آبی و دیم است.

یوسفی با بیان اینکه از نظر اقلیمی خراسان شمالی در ناحیه خشک و نیمه خشک واقع شده است و متوسط بارندگی طولانی مدت استان حدود ۲۶۳ میلیمتر است، گفت: میزان مصرف آب در حال حاضر حدود ۹۹۷ میلیون مترمکعب در سال است که حدود ۴۸ درصد از منابع آب سطحی و ۵۵ درصد از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود.

ضرر ۱۱ هزار میلیاردی به غلات کاران استان

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: خشکسالی ۱۱ هزار میلیارد ریال به زراعت گندم و جو این استان در سال زراعی جاری خسارت زد که از جمله این خسارت ها کاهش تولید کاه بوده است.

یوسفی اظهار داشت: غلات کاران استان امسال از ناحیه خشکسالی با ۱۹۳ هزار و ۱۸۷ تن کاهش تولید محصول گندم و جو مواجه شدند که این میزان در سال های گذشته بیش از ۴۰۲ هزار تن محصول بود.

وی افزود: امسال غلات کاران استان که با خشکسالی، کم آبیاری و تنش دمایی مواجه شدند ۲۰۹ هزار و ۶۷۵ تن محصول گندم و جو برداشت کردند درحالیکه میانگین عملکرد تولید گندم و جو در سال های نرمال در اراضی آبی ۳.۴ تن در هکتار و دیم ۱.۲ تن در هکتار است.

 رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: این میزان در سال زراعی جاری ۲.۲ و ۴۰۰ کیلو در هر هکتار بود که موجب زیان کشاورزان گندم کار و جوکار شده است.

یوسفی اظهار داشت: علاوه بر تولید محصول راهبردی گندم امسال با کاهش ۲۲۷ هزار تن کاه نیز مواجه شدیم که این کاهش دامپروران را با مشکل تامین علوفه مواجه کرده است.

کاهش ۳۵ درصدی تولید میوه 

رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: برداشت ۲۱۵ هزار تن میوه در سال زراعی جاری از باغات استان برآورد می شود که این میزان تولید بدلیل خشکسالی به نسبت سال زراعی گذشته ۳۵ درصد کاهش دارد.

یوسفی گستره باغ های استان را ۴۸ هزار و ۴۹۳ هکتار عنوان کرد و اظهار داشت: ۲۶ گونه باغی در این سطح کاشت و سالانه در حدود ۳۰۰ هزار تن محصول باغی برداشت می شود که امسال خشکسالی موجب کاهش برداشت محصولات باغداران شد.

وی تصریح کرد: علاوه بر خشکسالی، سرما زدگی دیر رس بهاره نیز برخی از سردرختی ها از جمله زردآلو، بادام و گردو  را با کاهش محصول مواجه کرد، ضمن اینکه سال گذشته ۲۰ هزار تن محصول استراتژیک زعفران در استان برداشت شد که پیش بینی می شود برداشت این محصول نیز متاثر از خشکسالی کاهش یابد.

یوسفی اصلاح باغ های درجه ۲ و جایگزینی باغ درجه سه را از مهم‌ترین برنامه های حوزه باغبانی دانست و افزود: این طرح با اهداف بهبود کمی و کیفی تولید باغی و رعایت الگوی کشت متناسب با اقلیم و ایجاد اشتغال انجام می شود.

کاهش ۷۰ هزار تنی محصولات بهاره 

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز گفت: ۲۱۰ هزار تن محصول بهاره از سطح ۲۲ هزار و ۱۸۸ هکتار کشتزار این استان در سال جاری برداشت شد.

مهندس پژمان شهابی با بیان اینکه میزان تولید محصولات زراعی بهاره نسبت به سال گذشته ۷۰ هزار تن کاهش یافته است اظهار داشت: در شرایط عادی و بارندگی مطلوب از سطح کشتزارهای استان به طور میانگین ۲۸۰ هزار تن محصول برداشت می شد.

وی افزود: در سال ۹۹ در سطح بیش از ۲۷ هزار هکتار محصول بهاره کشت شده بود که از این سطح ۲۸۰ هزار تن نیز محصول برداشت شد.

شهابی اظهار داشت: از سطح کشتزارهای این استان ۹ هزار و ۲۰۰ هکتار زیر کشت پنبه، ۲ هزار و ۸۱۱ هکتار کنجد، ۲ هزار و ۱۶۲ هکتار آفتابگردان، ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار پیاز، ۲ هزار و ۹۸ هکتار گوجه فرنگی، هزار و ۷۷۷ هکتار چغندرقند، ۵۳۲ هکتار خیار، ۴۳۰ هکتار ذرت علوفه ای ، ۳۶۱ هکتار خربزه و سایر محصولات رفته است.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در خصوص اقدامات صورت گرفته در راستای مقابله با خشکسالی و کاهش اثرات آن گفت: کاهش سطح زیر کشت محصولات پر آب طلب از جمله پنبه، برنج، سیب زمینی و گوجه فرنگی، مدیریت مصرف کودهای نیتروژنه و توصیه به کاربرد کودهای ریز مغذی به خصوص روی برای کاهش اثرات خشکسالی از اقدامات این سازمان است.

وی همچنین کاربرد بذر مالهای روی و محلول پاشی، توصیه های فنی در خصوص به زراعی بذر و تامین بذر مرغوب را از دیگر اقدامات سازمان برای مقابله با خشکسالی دانست.

تنش آبی ۵۰ درصد از کشتزارهای استان

مدیر امور آب و خاک و فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: ۵۰ درصد کشتزارهای آبی و باغی استان با تنش آبی مواجه است که این وضعیت به علت کاهش بارندگی ها ایجاد شده است.

سیدابراهیم سیدی با بیان اینکه اراضی آبی استان ۱۴۲ هزار هکتار است، گفت: ۵۶ درصد آبیاری بخش کشاورزی استان از آب‌های سطحی است که در سال‌های کم باران با کمبود آب در این بخش مواجه می‌شویم.

وی اظهار داشت: حجم آب چشمه ها، قنات ها و آورد رودخانه ها کاهش یافته است که هم اینک تداوم خشکسالی در این خطه حوزه کشاورزی را سخت کرده است.

سیدی آب مورد نیاز برای بخش کشاورزی استان را یک میلیارد متر مکعب دانست و گفت: بخش کشاورزی این استان از آب های سطحی و زیر زمینی استفاده می کند که در سال هایی که میانگین باران کمتر از ۲۶۰ میلیمتر باشد با چالش هایی رو به رو  است.

وی گفت: حدود ۴۲ درصد از آب بخش کشاورزی از آب های زیر زمینی استحصال می شود.

مدیر امور آب و خاک و فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بر اجرای طرح آبیاری نوین، لایروبی و احیای قنات ها و چشمه ها و بتنی کانال های آبیاری تاکید کرد و گفت: تنها ۳۸ هزار از اراضی این استان مجهز به آبیاری نوین است.

 وی افزود: در سال های گذشته مقنی های بومی در احیا و لایروبی قنات ها کمک کننده بودند که هم اینک از بهره برداران می خواهیم که در این  راستا پای کار باشند.

خراسان شمالی ۱۱ محدوده مطالعاتی دارد که به علت برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، وزارت نیرو توسعه بهره برداری از این منابع را در هشت محدوده مطالعاتی ممنوع اعلام کرده و وضعیت منابع آب در چهار دشت از این محدوده ها بحرانی است.

این خطه چندین سال است به علت کاهش بارندگی‌ها با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند که سال‌های پیش در شمار سه استان نخست درگیر و آسیب دیده از ناحیه خشکسالی کشور اعلام شده بود، خراسان شمالی در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد.

در استان خراسان شمالی سه هزار و ۱۸۴ چشمه، هزار و ۵۵۷ حلقه چاه عمیق، ۲ هزار و ۴۸۳ حلقه چاه نیمه عمیق و ۶۳۲ رشته قنات وجود دارد.

بارندگی در هشت ماه سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۴۸.۳ درصدی به ۱۴۳.۷ میلی‌متر رسید که این وضعیت برای منابع آبی استان نگران کننده است.

سطح اراضی کشاورزی و بایر خراسان شمالی ۴۰۰ هزار هکتار  و کل اراضی استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار است که اکنون ۱۳ درصد از این سطح به بخش کشاورزی اختصاص دارد و ۸۷ درصد نیز اراضی غیرکشاورزی است.

به گزارش خبرنگار ایرنا، بر اساس گزارش رسمی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی حدود ۵۹ درصد از پهنه این استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتاری واقع در شمال شرق کشور درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده است. 
هم اکنون  ۱۳.۱ درصد از گستره استان درگیر خشکسالی بسیار شدید،  ۱۳.۹ درصد تحت تاثیر خشکسالی شدید، ۱۶.۱ درصد خشکسالی متوسط و ۱۵.۶ درصد خشکسالی خفیف دارد و در بین هشت شهرستان این خطه شمال شرق کشور شهرستان های مانه وسملقان به عنوان قطب کشاورزی بیشترین پهنه تحت تاثیر از خشکسالی را دارد  و پس از آن شهرستان اسفراین و راز و جرگلان درگیر با این پدیده شدند.
بررسی ها نشان می دهد که خشکسالی خراسان شمالی نه تنها باعث تنش آبی در حدود ۳۰۰ روستا و چند شهر ایجاد کرد که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از حجم آبدهی قنات ها را نیز کاهش داد به طوری که نیمی از مزارع کشاورزی این خطه شمال کشور را نیز خشکاند.