نزاع بر سر آب و یا بر سر مرتع، تجربه‌ای است که کشاورزان خراسان شمالی در سال های خشکسالی آن را لمس کرده اند.
اوایل امسال بود که دامداران میامی استان سمنان بر سر مراتع با نیروی انتظامی شهرستان گرمه در خراسان شمالی درگیر شدند اما نگرانی ها از تعلیف غیرمجاز در مراتع همچنان بسیار زیاد است.
امسال در گوشه و کنار استان، از همان روزهای اوایل کشت و کار زمزمه هایی از تنش ها شنیده می شد که این وضعیت در تابستان افزایش یافته است؛ تنش هایی که نه نشان از بداخلاقی مردم این دیار بلکه نشان از دغدغه و نگرانی از معیشت تولیدکنندگان است.
افزایش ۳.۹ درصدی درگیری در خراسان شمالی
بر اساس اعلام پزشکی قانونی خراسان شمالی، در ۲ ماهه امسال، مراجعه به پزشکی قانونی با موضوع نزاع و درگیری و تشکیل پرونده در این باره نسبت به مدت مشابه پارسال ۳.۹ درصد افزایش یافته است به طوری که در ۲ ماهه امسال هزار و ۵۴۸ نفر با موضوع نزاع و درگیری به پزشکی قانون مراجعه کردند.
شهرستان های شیروان، اسفراین، فاروج، بجنورد و مانه و سملقان به ترتیب بیشترین آمار نزاع به لحاظ جمعیت را دارند.
آمار نزاع و درگیری دراستان بالا است در سال ۹۹ رتبه استان در این زمینه در میان استان ها پنج بود. بخشی از این نزاع ها مربوط به مشکلات ناشی از کمبود آب و نگرانی کشاورزان از آبیاری مزارع و باغ ها است.
خشکسالی و حضور غیرمجاز دامداران در مراتع
خشکسالی و کاهش بارندگی سبب شده است تا حضور غیرمجاز دامداران در مراتع و مناطق حفاظت شده استان بیشتر شود، این امر سبب تنش میان محیط بانان و دامداران شده است.
دامدار به دنبال معیشت خود است و محیط بانان به ناچار باید از تعلیف غیرمجاز دام جلوگیری کنند. اما افزایش حضور غیرمجاز دامداران در مراتع، محیط بانان را عاصی کرده است.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این باره گفت: دامداران مکلف هستند تا در زمان مشخص شده دام خود را از مراتع خارج کنند اما امسال این موارد رعایت نشد و تعلیف غیرمجاز در مراتع بسیار زیاد بود.
محمدحسین صالحی خاطرنشان کرد: امسال بعضا شاهد هجوم دامداران به مراتع در مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست در «قرخورد» شهرستان مانه و سملقان، «سالوک» در شهرستان اسفراین و «میاندشت» در شهرستان جاجرم بوده و هستیم؛ حضور دام در فصل رویش گیاه، سبب خسارت و ضربه به پوشش گیاهی شد و این امر تهدید برای مراتع محسوب می شود.
وی با بیان اینکه محیط بانان در عرصه ها حضور دارند و با چرای غیرمجاز مقابله می کنند، گفت: تعداد کم نیروها و هجوم دام ها سبب شده تا زمان کار از دست محیط بانان خارج شود زیرا گرانی نهاده های دام سبب شده تا دامداران دام خود را در شرایط چرا تغذیه کنند.
برخورد محیط زیست با تعلیف غیرمجاز ۴۵ هزار راس دام
صالحی گفت: بهار امسال با تعلیف غیرمجاز ۴۵ هزار راس دام در مناطق تحت مدیریت این اداره کل برخورد شده است که این روند همچنان ادامه دارد.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی با بیان اینکه بهار در این مدت ۱۸۸ مورد تعلیف غیرمجاز در مناطق تحت مدیریت این اداره کل شناسایی و با آن برخورد شده است اظهار داشت: خشکسالی و کاهش بارندگی ها سبب شده تا امسال حضور غیرمجاز دامداران و تعلیف در مناطق تحت مدیریت این اداره کل افزایش یافته و تعارض میان دام و وحوش هم بیشتر شود.
خشکی مزارع و باغ ها
در خراسان شمالی بیش از ۸۸ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می کنند، این استان بیشترین شاغل در بخش کشاورزی را دارد.
کشاورزان معتقدند: تابستان دشواری درحال سپری است، امسال کمبود آب در روستاهای خراسان شمالی مایه بداخلاقی و حتی درگیری شده است.
تغییر اقلیم و خشکسالی بتدریج و در مراحل مختلف سبب بروز مشکلات و تنش های اجتماعی می شود.
در مرحله نخست پدیده خشکسالی به عنوان پدیده جوی است و گذر می کند اما اگر خشکسالی تداوم و منابع آب زیر زمینی و سطحی کاهش یابد تبدیل به خشکسالی آبی می شود که بتدریج و در صورت تداوم سبب خشکسالی کشاورزی می شود.
با تداوم وضعیت و با کاهش میزان تولید محصولات کشاورزی در بخش های مختلف زراعی، باغی و دامی، خشکسالی در مرحله بعد سبب کاهش درآمد روستاییان و بهره برداران مختلف می شود که به عنوان خشکسالی اقتصادی شناخته می شود. خشکسالی های اجتماعی هم سبب بروز درگیری ها و تنش های اجتماعی در میان روستاییان می شود.
مشکل اجتماعی چاهداران
خراسان شمالی جزو هشت استان کشور با خشکسالی بالا است و کاهش بارندگی ها از یک سو و افزایش دما از سویی سبب شده است تا استفاده از آب چاه بیشتر شود.
تابستان امسال اما قطعی برق و خاموش شدن چاه های آب سبب شد تا تنش اجتماعی ناشی از آن گریبانگیر کشاورزان شود.
خاموشی ها سبب بروز مشکل اجتماعی میان کشاورزان در چاه های مشارکتی شده است بطوریکه برق که قطع می شود دوره آبیاری و زمان بندی ها به هم می خورد و نوبت ها با تاخیر می رسد.
هر کشاورز نگران محصول خود است، زمانی که زمین خود تشنه است نمی تواند و حاضر نیست نوبت و سهم آب خود را به دیگری بدهد از این رو مشکلات اجتماعی رخ می دهد و کشاورزان برای استفاده مشارکتی از آب چاه از مدت ها پیش برنامه ریزی کرده اند اما قطعی برق این زمان و برنامه ریزی را بر هم می زند و موجب حتی نزاع و درگیری بین کشاورزان می شود.
مدیرجهاد کشاورزی مانه و سملقان هم با اشاره به مشکل قطعی برق و گلایه چاهدران از آن گفت: قطعی برق چاه کشاورزی سبب گلایه تولیدکنندگان این بخش شده است بطوریکه خاموشی ها بویژه در چاه های مشارکتی سبب بروز مشکلات اجتماعی شده است.
هادی قهرمانیان اظهار داشت: کشاورزان که چاه شریکی دارند به صورت دوره ای زمین را آبیاری می کنند و قطع برق سبب می شود تا برنامه های زمان بندی برای آبیاری زمین به هم بخورد و این موضوع سبب تنش اجتماعی میان کشاورزان می شود.
وی افزود: هر کشاورز نگران خسارت دیدن محصول خود است و قطعی برق که بعضا بسیار طولانی می شود نوبت و زمان آبیاری در یک دوره را طولانی می کند از این رو کشاورزان بر سر آبیاری و استفاده از آب چاه با هم به مشکل برخورد می کنند.
وی اظهار داشت: در تیرماه وضعیت قطعی برق حادتر بود و در مردادماه وضعیت اندکی بهتر شده اما به هر حال قطعی برق تاثیر خود را داشته و سبب افت عملکرد گیاه شده است.
مدیر جهاد کشاورزی مانه و سملقان افزود: ۲۱۶ حلقه چاه کشاورزی در این شهرستان مجهز به شمارشگر هوشمند است.
دلهره کشاورزان در استفاده از چاه های غیرمجاز
یک کشاورز شیروانی در این باره گفت: مشکل اجتماعی بر سر آب ۱۰ سال پیش آغاز شده است، البته یکی دو سال پیش بارندگی خوب بود و مشکلی در آبیاری مزارع نداشتیم اما امسال رودخانه ها به شدت کم آب و یا بی آب شده است.
قربان کاظمی اظهار داشت: سال ها برای باغ ۲ هکتاری که دارم سرمایه گذاری کرده ام اما امسال خشک سالی زهرش را ریخت و تمامی نقشه ها برای برداشت محصول و درآمد، بر هم زد.
وی گفت: مزرعه دارن هم نگران خشکی چشمه ها و قنات هستند، امسال با کاهش بارندگی ها، چشمه ها هم کم آب شده اند.
این کشاورز شیروانی افزود: کشاورزان این منطقه، مشکلات کم آبی را لمس کرده اند، در دو دهه گذشته میزان آبدهی رودخانه ها و حتی سطح آب چاه ها کاهش یافته است.
تنش بر سر آب سطحی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی در این باره گفت: در سال های پیش در بیشتر رودخانه های استان، شاهد درگیری و تنش روستاییان بر سر آب بودیم،امسال با توجه به کاهش بارندگی ها دغدغه کشاورزان بسیار بیشتر شده است.
محمدجواد تشکری اظهار داشت: ۹۰ درصد از منابع آبی استان معادل حدود یک میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی به مصرف می رسد، بخش زیادی از منابع آبی کشاورزان استان از منابع آبی سطحی تامین می شود که البته منابع پایداری نیست و با پایین آمدن میزان بارندگی ها بشدت کاهش یافته است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به کاهش بارندگی ها گفت: امسال زمین های دیم استان با تنش آبی رو به رو شد و محصولات از بیان رفت.
«میرآب» می تواند مشکل آب راحل کند
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی هم گفت: تنش آبی کشاورزی عمدتا بر سر آب های سطحی است، چاه هایی که در حریم چاه های مجاز و چشمه ها و قنات ها حفر شده هم بعضا محل تنش کشاورزان و روستاییان شده است.
وحید واسطه با اشاره به فعالیت ها و کارکردهای میرآب ها در توزیع آب کشاورزی و حل اختلافات گفت: یکی از راهکارهای خوب برای جلوگیری از تنش های اجتماعی، احیای طرح میرآب در روستاها است.
وی تصریح کرد: در سال های گذشته اداره آبیاری علاوه بر تامین آب، توزیع آن را نیز بر عهده داشت اما از سال ۶۱ در قانون توزیع عادلانه آب، توزیع آب به وزارت کشاورزی واگذار شد و از آن زمان میرآب ها بلاتکلیف ماندند و تاکنون نیز این طرح احیا نشده است.
واسطه اظهار داشت: توزیع آب در میان کشاورزان، یکی از کارکردهای میرآب ها است و می توان مشکلات توزیع آب را توسط آنان به حداقل رساند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی تاکید کرد: در این استان که استان کشاورزی است و احیای میرآب ضروری است البته احیای این طرح، ساز و کار خاص خود را می طلبد.
نقاط پر تنش را می شناسیم
معاون اجتماعی نیروی انتظامی خراسان شمالی هم در این باره گفت: مناطق و نقاط پرتش اجتماعی بر سر آب، مشخص است و در این زمینه طرح عملیاتی تدوین شده است.
سرهنگ سجاد نامور اظهار داشت: البته رویکرد ما این است که با انجام اقدامات فرهنگی همچون برگزاری نشست در مساجد و حسینه ها، از وقوع مشکلات اجتماعی جلوگیری شود.
وی خاطرنشان کرد: تک تک پاسگاه ها و کلانتری ها می دانند مشکل منابع آبی در کدام مناطق وجود دارد و در این زمینه در قالب طرح، پیش بینی های لازم انجام شده است.
معاون اجتماعی نیروی انتظامی خراسان شمالی بدون ذکر آمار از پرونده های اختلاف بر سر آب کشاورزی افزود: اگر مدیریت منابع آبی درست انجام شود، شاهد تنش نخواهیم بود.
میزان خسارت ناشی از پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی در این استان در بخش های مختلف تاکنون هشت هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد شده است.
سهم بخش کشاورزی استان ۱.۱ درصد از تولید ناخالص بخش کشاورزی کشور را تشکیل می دهد که از ۵۹ نوع محصول تولیدی بخش کشاورزی این استان ۲۶ گونه آن باغی است.
سطح اراضی کشاورزی و بایر خراسان شمالی ۴۰۰ هزار هکتار و کل اراضی استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار است که اکنون ۱۳ درصد از این سطح به بخش کشاورزی اختصاص دارد و ۸۷ درصد نیز اراضی غیرکشاورزی است.
۴۴ درصد از جمعیت ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی در روستاها زندگی می کنند که درآمد آنها از کشاورزی و دامپروری تامین می شود.
نظر شما