خاندوزی در میانه راه بهارستان به باب‌همایون

سابقه تشکیل وزارت امور اقتصادی و دارایی به دوران وزارت امیرکبیر برمی‌گردد در آن دوران وزارت مالیه تشکیل شد اما در سال ۱۲۸۵ با پیروزی انقلاب مشروطه اولین کابینه قانونی شکل گرفت و ناصرالملک به عنوان اولین وزیر مالیه کشور انتخاب شد. با تغییرات اعمال شده از سال ۱۳۰۰ به بعد وزارت مالیه ۱۹ سال بعد از آن به وزارت دارایی تغییر نام یافت و بالاخره در سال ۱۳۵۳   قانون تشکیل وزارت امور اقتصادی و دارایی با ۶ ماده به تصویب مجلس شورای ملی رسید. بعد از انقلاب نیز با توجه به دگرگونی‌های ساختاری در کشور، این وزارتخانه دچار تغییرات خاص خود شد.

خاندوزی وزیر پیشنهادی دولت مردمی

«سیداحسان خاندوزی» پیش از آنکه از سوی «سیدابراهیم رییسی» برای سکانداری وزارت اقتصاد به مجلس معرفی شود، خود از بهارستان‌نشینان بوده و به عنوان یکی از نمایندگان استان تهران و نایب رئیس دوم کمیسیون اقتصادی در مجلس مشغول به کار بوده است. خاندوزی متولد سال ۱۳۵۹ در گرگان و دارای دکترای اقتصاد است. وی در انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی توانست با  ۸۰۱ هزار رای نماینده مردم انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس شود.

خاندوزی ۴۱ ساله پیش از آنکه مجلسی شود، مدیر کل اقتصادی سابق مرکز پژوهش‌های مجلس و استادیار دانشگاه علامه طباطبایی بود به همین دلیل وی بیشتر از اقتصاددان، یک پژوهشگر می‌شناسند. خاندوزی تاکنون در رشته فعالیت‌های حوزه اقتصاد سابقه اجرایی نداشته‌است اما با توجه مصاحبه‌های خاندوزی و فعالیتش در کمیسیون اقتصادی مجلس می‌توان گفت وی از طرفداران طرح‌های مالیاتی است و البته FATF را مساله اصلی اقتصاد ایران نمی‌داند به‌طوری‌که در یکی از مصاحبه‌های خود عنوان کرده FATF مساله مردم و کشور نیست و حتی حیات اقتصادی ما را در تحریم سخت‌تر می‌کند و اساسا FATF  از مباحث با اهمیت و ضروری در کشور ما محسوب نمی‌شود.

وی همچنین معتقد است که بسیاری از مشکلاتی که مردم از سال ‌۹۷ تا امروز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند از منظر تخصصی کاملا داخلی بوده و مشکل از سوء تدبیر بخش‌های مختلف اقتصادی است.     

دژپسند وزیر اقتصاد بورسی

در حال حاضر «فرهاد دژپسند» ریاست وزارت امور اقتصادی و دارایی را بر عهده دارد. دژپسند از سال ۱۳۹۷ با استیضاح «مسعود کرباسیان» وزیر اقتصاد و باب همایونی شد. دژپسند متولد سال ۱۳۴۱ و اصالتا مازندرانی است. وی مدرک کارشناسی اقتصاد نظری و کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی از دانشگاه شهید بهشتی و دکترای اقتصاد بین‌الملل از دانشگاه آزاد اسلامی را دارد. دژپسند پیش از آنکه وزیر باشد، معاون رییس سازمان برنامه و بودجه و رییس مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری بود.  هنچنین در دولت خاتمی، مسئولیت معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت بازرگانی را برعهده داشت. 

دژپسند در سخت‌ترین دوران اقتصادی کشور وزیر اقتصاد شد و از مهم‌ترین اقدامات وی توسعه بازار سرمایه و رکوردزنی شاخص بورس با دو میلیون و ۲۰۰ واحد بود که البته پس از این صعود، شاخص در کمتر از یک سال به یک میلیون و ۱۵۰ هزار واحد هم رسید که عده‌ای سیاست‌های دژپسند را عامل سقوط شاخص می‌دانند. از دیگر اقدامات مهم دژپسند وصول بیش از صد درصدی درآمدهای مالیاتی در دوران بی‌پولی دولت و نبود درآمدهای نفتی، افزایش خصوصی‌سازی‌ها، تعیین تکلیف سهام عدالت پس از ۱۰ سال و افزایش انتشار اوراق بوده که به هرحال دژپسند با تورم نقطه به نقطه بالای ۴۰ درصد(در شرایط تحریم‌های حداکثری) پرونده اقتصاد کشور را به وزیر بعدی تحویل می‌دهد.        

عمر کوتاه کرباسیان در وزارت اقتصاد

در غیاب «علی طیب‌نیا» در دولت دوم روحانی، «مسعود کرباسیان» به عنوان وزیر اقتصاد دولت دوازدهم انتخاب شد اما عمر کوتاهی داشت. کرباسیان متولد سال ۱۳۳۵ در اصفهان است و قبل از وزارت، رییس گمرک کشور بود. وی مدرک دکترای مدیریت و برنامه‌ریزی و سابقه معاون وزیر صنعت، معاون وزیر نفت، معاون وزیر بازرگانی و همچنین معاون وزیر اقتصاد را دارد.

کرباسیان دقیقا در دوره ابتدای تشدید تحریم‌ها وزیر اقتصاد شد و به دلیل نابه سامانی‌های اقتصادی در موج تحریم‌ها و رشد جهشی نرخ ارز شهریورماه سال ۱۳۹۷ با رای نمایندگان مجلس استیضاح شد و رییس جمهوری «رحمت‌الله اکرمی» را به عنوان سرپرست انتخاب کرد. کرباسیان در حال حاضر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران است. 

   

طیب‌نیا وزیر اقتصاد دوران تورم تک رقمی 

روحانی در دوره اول دولت خود،«علی طیب‌نیا» را به عنوان وزیر اقتصاد به مجلس پیشنهاد داد که مجلس هم با آرای قاطع (۲۷۴ رای از ۲۸۴ رای) طیب‌نیا را پذیرفت و وی در چهار سال دولت یازدهم یعنی از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۶ وزیر اقتصاد کشور بود.

طیب‌نیا متولد سال ۱۳۳۹ در اصفهان است که با توصیه شهید بهشتی در رشته علوم انسانی در دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد. طیب‌نیا در اولین دوره دکترای اقتصاد دانشگاه تهران، رتبه یک را آورد و پس از آن برای ادامه تحصیل راهی انگلیس شد و یک سال از دوره دکترای خود را در مدرسه اقتصاد لندن زیر نظر پروفسور لارنس هریس گذراند.

از مهم‌ترین اقدامات طیب‌نیا در دوران وزارتش کاهش نرخ تورم از تورم ۴۰ درصدی به تورم کمتر از ۱۰ درصد بود. هر چند که طیب‌نیا را از وزرای موفق اقتصاد و همچنین از وزرای موفق کابینه اول دولت روحانی می‌دانستند اما طیب‌نیا حاضر به حضور در دولت دوم روحانی نشد.   

حسینی طراح هدفمندی‌ یارانه‌ها در وزارت اقتصاد

«سید شمس‌الدین حسینی» از انتهای دولت اول و تمام چهار سال دولت دوم احمدی‌نژاد پس از عزل «داوود دانش‌جعفری» در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۲ وزیر اقتصاد کشور بود. وی متولد سال ۱۳۴۶ در اصفهان است که مدرک دکترای اقتصاد از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد را دارد و به غیر از فعالیت در حوزه اقتصاد، در حوزه ورزش هم فعال بوده و عضویت تیم ملی کشتی جوانان را در کارنامه ورزشی خود دارد.   

حسینی پیش از آنکه وزیر اقتصاد شود، مدیر کل دفتر مطالعات اقتصادی وزارت بازرگانی بود. مدیر کل حوزه ریاست و بین‌الملل سازمان برنامه و بودجه کشور، هماهنگ‌کننده ملی پروژه‌های دفتر عمران سازمان ملل متحد، مدیر کل دفتر بین‌الملل و روابط عمومی وزارت نیرو و نایب رییس کمیته برنامه‌ریزی توسعه صادرات از جمله سوابق اجرایی حسینی در طول دهه ۷۰ تا اواخر ۸۰ بوده‌است.

اما آنچه که باعث شد، احمدی‌نژاد در دقیقه ۹۰ حسینی را برای وزارت اقتصاد معرفی کند، طرح هدفمندسازی یارانه‌ها بود. در حالی که احمدی‌نژاد «صمصامی» را برای این وزارتخانه در نظر گرفته‌بود، حسینی با طرح یارانه‌ای توانست نظر وی را تغییر دهد و در نهایت حسینی وزیر اقتصاد شد و مهم‌ترین اقدامش هم پیاده‌سازی طرح هدفمندسازی یارانه‌ها بود.

البته مجلس در سال ۹۰ استیضاح حسینی را به دلیل پرونده اختلاس ۳ هزار میلیارد تومانی کلید زد اما حسینی از دم تیغ استیضاح گذشت.حسینی در حال حاضر یکی از نمایندگان استان مازندران در مجلس است.

دانش‌جعفری وزیر اقتصاد دولت اول احمدی‌نژاد      

«داوود دانش‌جعفری» وزیر اقتصاد دولت نهم در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ بود.وی در سال ۱۳۳۳ در تهران به دنیا آمد و در سال ۱۳۵۸  مدرک کارشناسی مهندسی عمران از دانشگاه کشمیر هندوستان گرفت و در سال ۱۳۷۱ هم توانست کارشناسی ارشد اقتصاد و در سال ۱۳۸۰ دکترای اقتصاد را از دانشگاه علامه طباطبایی کسب کند. دانش‌جعفری در سال ۱۳۷۵ در دوره پنجم مجلس شورای اسلامی برای اولین بار به عنوان نماینده مردم تهران و در دوره هفتم در سال ۱۳۸۳ برای بار دوم به عنوان نماینده مردم تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت و در مجلس مشغول به کار بود.

در حالی که در سال‌های وزارت دانش‌جعفری ایران رتبه اول را خاورمیانه و رتبه پنجم را در جهان از لحاظ نرخ تورم بالا داشت، احمدی‌نژاد وی را به دلیل اختلاف نظر در مورد برخی از مسائل از جمله بانک‌ها و موسسات قرض‌الحسنه کنار گذاشت و «حسین صمصامی» به عنوان سرپرست این وزارتخانه انتخاب شد.      

حسینی وزیر اقتصاد روزهای آخر دولت اصلاحات  

«سیدصفدر حسینی» در انتهای دولت دوم خاتمی در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۴ ریاست وزارت اقتصاد را بر عهده داشت. حسینی  در سال ۱۳۳۳ در شهرستان ایذه متولد شد. وی  در دبیرستان دکتر حسابی اهواز دیپلم خود را گرفت و مدرک کارشناسی اقتصاد و کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی را از دانشگاه شیراز دریافت و پس از آن در سال ۱۳۷۴ با مدرک دکترای اقتصاد کشاورزی را از دانشگاه ساسکاچوان در کانادا کسب کرد. وی در فاصله سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۶ مشاور رییس سازمان برنامه و بودجه بود و در سال ۱۳۷۶ به عنوان استاندار چهارمحال و بختیاری منصوب شد، حسینی در سال ۱۳۷۹ به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برگشت. وی در سال ۱۳۸۰ در کابینه دوم خاتمی، عهده‌دار وزارت کار و امور اجتماعی شد و در نهایت در سال ۱۳۸۳ وزیر امور اقتصادی و دارایی شد و تا پایان دولت خاتمی در این سمت باقی ماند.

مظاهری از کانون پرورش فکری کودکان تا وزارت اقتصاد  

«طهماسب مظاهری» که هم‌اکنون رییس شورای عالی کارشناسان رسمی دادگستری است، در دولت دوم خاتمی در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ وزیر اقتصاد بود. مظاهری متولد سال ۱۳۳۲ در تهران است و مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد عمران از دانشکده فنی تهران و مدرک دکترا در رشته مدیریت مالی از دانشکده مدیریت دانشگاه تهران دارد.  

وی پس از انقلاب به عنوان مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مشغول به کار شد و بعد از آن در سال  ۱۳۵۹ مدت کوتاهی معاون عمرانی استانداری کهگیلویه و بویراحمد بود. مظاهری در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۴ قائم مقام سازمان برنامه و بودجه، از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۸ رییس بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی،  از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۳ دبیرکلی بانک مرکزی، از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ قائم مقام مدیرعامل شرکت فولاد بود و پس از آن از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰ مشاور رییس‌جمهور و ریس دفتر مشاوران رییس‌جمهور بود و دبیر ستاد اقتصادی دولت بود.

مظاهری در دولت دوم خاتمی راهی باب همایون شد و تا سه سال از دولت در این سمت باقی‌ ماند اما پس از مخالفت با لایحه برداشت از حساب ذخیره ارزی در شورای نگهبان، خاتمی وی را برکنار کرد. مظاهری البته مدتی رییس کل بانک مرکزی هم شد و در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هم اعلام نامزدی کرد اما صلاحیتش تایید نشد.    

نمازی رکوردار وزارت اقتصاد  

«حسین نمازی» ۴ بار وزیر اقتصاد کشور شده‌است و در دولت‌های رجایی، باهنر، مهدوی کنی، دولت اول موسوی و دولت اول خاتمی وزیر اقتصاد بود. نمازی در سال ۱۳۲۳ در شیراز به دنیا آمد. وی در سال ۱۳۵۳ از دانشگاه اینسبروک اتریش دکترای اقتصاد گرفت. نمازی از سال ۱۳۵۳ تا سال ۱۳۶۰ عضویت هیات علمی و سرپرستی دانشگاه الزهرا را بر عهده‌داشت و برای اولین بار از اسفندماه ۱۳۵۹ تا ابان ماه ۱۳۶۴ وزیر اموراقتصادی و دارایی کشور شد و در سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱  معاون اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک بود.

نمازی پس از چند سال دوباره در دولت اول اصلاحات به خیابان باب همایون و وزارت اقتصاد برگشت . مهم‌ترین اقدامات نمازی در طول این سال‌ها تدوین لایحه قانونی بانکداری بدون ربا، تدوین لایحه قانونی مالیات ها، تدوین لایحه قانون محاسبات عمومی کشور ، تدوین قانون تفریغ بودجه سال های پس از انقلاب، تدوین اساسنامه سازمان حسابرسی ، تدوین لایحه نحوه اداره امور شرکت‌های بیمه بوده‌است.   

محمدخان وزیر اقتصاد دولت دوم سازندگی

«مرتضی محمدخان» از بازماندگان انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی ایران در دولت دوم هاشمی، وزیر اقتصاد شد. وی متولد سال ۱۳۲۴ در تهران است و پس از گذراندن تحصیلات متوسطه، برای  ادامه تحصیل به آمریکا رفت و کارشناسی مهندسی صنایع و کارشناسی ارشد اقتصاد از دانشگاه ایالتی سن‌خوزه و دکترای انتقال تکنولوژی گرفت. وی پس از انقلاب به عضویت شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی درآمد. محمدخان در دولت اول سازندگی رییس کل گمرک ایران بود و در دولت دوم مرحوم هاشمی وزیر امور اقتصادی و دارایی شد.

نوربخش مجری سیاست تعدیل اقتصادی در وزارت اقتصاد سازندگی  

مرحوم «محسن نوربخش» در سال ۱۳۲۷ در اصفهان متولد شد و در سال ۱۳۸۲ در نوشهر درگذشت. نوربخش در سال ۵۷ با مدرک دکترای اقتصاد از امریکا به کشور بازگشت. وی بیشتر از اینکه در وزارت اقتصاد حضور داشته باشد، مدیر بانکی بود و در ۲ دوره مختلف، از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵ و در فاصله سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۲ ریاست بانک مرکزی ایران را برعهده داشت. نوربخش درخرداد ماه سال ۱۳۵۹ ریاست بانک مرکزی را پذیرفت و تا روزهای اخیر عمر خود یعنی در سال ۱۳۸۲ همچنان رییس کل بانک مرکزی بود. البته در سال ۱۳۶۵ مدتی در بانک مرکزی حضور نداشت که در این سال‌ها یا نماینده مجلس بود و یا وزیر اقتصاد دولت سازندگی. نوربخش در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ در دولت اول مرحوم هاشمی، وزیر اقتصاد بود که مهم‌ترین اقدام وی را اجرای سیاست تعدیل اقتصادی می‌دانند.  

ایروانی از وزارت اقتصاد دولت موسوی تا مجمع تشخیص مصلحت

«محمدجواد ایروانی» زاده سال ۱۳۳۲ در تهران در دولت دوم موسوی، سکاندار وزارت امور اقتصادی و دارایی شد. وی در سال ۱۳۵۸ در شرکت بازرگانی دولتی مشغول به کار بود و در همان سال‌ ریاست شعبه ارزی ممتاز بانک ملت را برعهده داشت و تا سال ۱۳۶۳ در بخش‌های مختلفی از بانک ملت مشغول به کار بود.

وی در دولت چهارم در سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ وزیر اقتصاد شد که مهم‌ترین اقدام وی را در دوران کاهش درآمدهای نفتی، افزایش درآمدهای مالیاتی عنوان می‌کنند. ایروانی که دانش‌آموخته دانشکده مدیریت دانشگاه تهران بوده در حال حاضر عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

  

چهارمین دوره وزارت نمازی در دولت اول موسوی

حسین نمازی که پیش‌تر درباره وی توضیح داده شد، در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۴ وزیر اقتصاد دولت اول موسوی بود که برای سومین بار در این مسند حضور پیدا می‌کرد.    

بنی‌صدر از وزارت اقتصاد تا ریاست جمهوری   

«ابوالحسن بنی‌صدر» در دولت شورای انقلاب در سال ۱۳۵۸ کمتر از یک سال وزیر اقتصاد بود. بنی‌صدر سال ۱۳۱۲ در همدان به دنیا آمد و دیپلم خود را از همان شهر گرفت و در دانشگاه تهران در رشته‌های اقتصاد و حقوق اسلامی تحصیل کرد و از دانشگاه سوربن مدرک دکترا گرفت. بنی صدر در تیر ماه سال ۱۳۵۸ معاون وزارت اقتصاد و دارایی  بود که آبان ماه همان سال به سمت وزیر اقتصاد و دارایی منصوب شد.    

در همین مدت کوتاه دو اقدام مهم برای جلب نظر مردم انجام داد اول بخشودگی جرایم دیرکرد و بهره بانکی و دوم ارایه وام ۳۰۰ هزار تومانی مسکن که هر دو به سرعت به اجرا رسید. بنی‌صدر پس از استعفای دولت موقت مهدی بازرگان، کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری شد و در پنجم بهمن ماه ۱۳۵۸ با به دست آوردن حدود یازده میلیون رای به عنوان اولین رییس‌جمهور تاریخ ایران انتخاب شد.

پس از بنی‌صدر «رضا سلیمی» و «محسن نوربخش» در مجموع کمتر از دو سال تا سال ۱۳۵۹ سرپرست وزارت اقتصاد بودند.   

اردلان؛ اولین وزیر اقتصاد جمهوری اسلامی ایران   

«علی اردلان» وزیر اقتصاد دولت موقت و می‌توان گفت اولین وزیر اقتصاد پس از انقلاب اسلامی محسوب می‌شود. وی در سال ۱۲۳۹ در تهران متولد شد. وی در مدرسه دارالفنون دیپلم گرفت  و در رشته حقوق در دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و همزمان دوره‌های روزنامه‌نگاری را هم گذارند و در روزنامه «صرصر» می‌نوشت. اردلان با مدرک کارشناسی ارشد در رشته علوم اداری و اقتصاد در وزارت دارایی مشغول به کار شد. اردلان هم کمتر از یک سال یعنی در میانه سال ۱۳۵۷ تا میانه سال ۱۳۵۸ وزیر اقتصاد بود و مهم‌ترین اتفاقی در این دوران افتاد ملی شدن بانک‌ها بود.       

اردلان از موسسان و عضو هیات اجرایی شورای مرکزی جبهه ملی بود که در بهمن ماه سال ۱۳۷۸ درگذشت.