مادران باردار و شیرده چه واکسنی بزنند؟

برخی از کارشناسان و اپیدمیولوژیست‌ها نظرات متفاوتی برای تزریق واکسن کرونا برای زنان باردار و دارای فرزند شیرخوار دارند و این نظرات بانوان را به شک و تردید انداخته است که کدام واکسن را بزنند. اگرچه برخی از مادران دارای فرزند خردسال از واکسن سینوفارم استفاده کرده و برخی دیگر آسترازنکا زده‌اند.

تعدادی از مادران در تماس با ایرنا از نگرانی های خود گفتند. یک مادر که کودک شیرخوار یک‌ساله دارد، روزی که برای تزریق واکسن کرونا به مرکز واکسیناسیون مراجعه کرده است، از پزشک حاضر پرسیده که چه نوع واکسنی می‌توانم تزریق کنم و پزشک به او گفته سینوفارم یا آسترازنکای کره ای را که موجود است، استفاده کنید و در قسمت تزریق واکسن همان مرکز به او می‌گویندکه تنها واکسن سینوفارم داریم و هیچ مشکلی برای شما و کودکت پیش نمی‌آید. 

بانویی که در ماه پنجم بارداری است، به دلیل شک و تردیدی که دارد، هنوز اقدام به تزریق واکسن کرونا نکرده است. وی می گوید: از هر یک از پزشکان و متخصصان که سوال می کنم، هر کدام یک نوع از واکسن را تجویز می‌کند. او هنوز تردید دارد که کدام نوع را بزند و می گوید: از زایمان زودرس ناشی از تزریق واکسن هم واهمه دارم، ممکن است باعث زایمان زودرس یا مشکل برای جنین شود.

مریم اظهار داشت: واکسن زدن و نزدن به من دلهره وارد می‌کند؛ اینکه با تزریق واکسن چه مشکلی برای خودم یا جنینم ایجاد می‌شود و اینکه اگر واکسن نزنم و مبتلا شوم بر سرمان چه می آید. البته برای کاهش این استرس پروتکل‌های بهداشتی را تا نهایت ممکن رعایت می کنم و می‌توانم بگویم صددرصد با همه اقوام و بستگان قطع ارتباط کرده‌ام.

وی معتقد است: ارتباط نداشتن و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در این مدت ۱۸ ماه باعث شده که تاکنون خود، همسر و فرزند پنج ساله‌ مان به کرونا مبتلا نشویم اما نمی‌دانم واکسن بزنم یا به همین شیوه زندگی‌ام را ادامه دهم تا فرزندم به دنیا بیاید. 

مطالبی که گاه و بیگاه در شبکه های مجازی منتشر می شوند نیز منجر به سردرگمی بیشتر این مادران شده است به طوری که حتی تعدادی از مادران پس از دریافت واکسن کرونا، کودک خود را از شیر گرفته اند. 

پزشکان چه می گویند؟

تایید واکسن آسترازنکا برای زنان باردار و دارای فرزند شیرخوار

دکتر مسعود مردانی متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری و عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا به ایرنا گفت: بر اساس دستورالعمل‌های کشوری تا رسیدن به شواهد متقن مبنی بر اثبات بی‌ضرری واکسن‌های موجود کرونا در ایران، تزریق اینگونه واکسن‌ها را به زنان باردار فعلا توصیه نمی‌کنیم.

وی با اشاره به اینکه تنها واکسنی که تاکنون در این زمینه بررسی شده، واکسن آسترازنکا است، افزود: البته براساس آخرین مطالعه ای که در آمریکا روی واکسن فایزر و مدرنا انجام گرفته، اعلام شده است که این دو واکسن علاوه بر اینکه مشکلی برای زنان باردار ایجاد نمی کنند، فرزندان این زنان نیز تا ۶ ماه پس از تولد نسبت به ابتلا به کرونا مصون خواهند بود.

مردانی با تاکید بر اینکه سازمان جهانی بهداشت تاکنون اعلام نظری برای جهانی‌ شدن واکسن‌های فایزر و مدرنا در این زمینه نداشته است، گفت: به عنوان مثال تاکنون هیچگونه مطالعه ای در خصوص واکسن «اسپوتنیک وی» روسیه و آثار آن روی زنان باردار انجام نگرفته است.

متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری اظهار داشت: واکسن‌های ایرانی نیز که در آستانه چرخه تولید هستند، تاکنون برای زنان باردار مورد بررسی و مطالعه قرار نگرفته اند.

این عضو ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: زنان باردار و شیرده می توانند واکسن کرونا را تزریق کنند اما در نوع تزریق واکسن محدودیت دارند. اطلاعات کافی در زمینه ایمنی واکسن کرونا در زنان شیرده وجود ندارد از آن جا که واکسن های کرونا زنده هستند به نظر نمی رسد خطری برای نوزاد داشته باشند.

منع مصرف واکسن سینوفارم، کووکسین و اسپوتنیک

عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا اظهار داشت: واکسن‌های سینوفارم چین، کووکسین هند و اسپوتنیک روسیه به دلیل محدود بودن اطلاعات در شیردهی منع مصرف دارند و از بین برندهای موجود در ایران واکسن استرازنکا به صورت محدود در زنان شیرده تزریق شده است در صورتی که زنان شیرده در ریسک بالا برای ابتلا به کرونا قرار و با ریسک فاکتور برای تشدید بیماری در آنها  وجود داشته باشد با صلاحدید پزشک معالج می تواند واکسن استرازنکا را تزریق کند و بعد از تزریق این واکسن نیازی به قطع شیردهی نیست.

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: زنان باردار در مقایسه با سایر افراد در معرض خطر بیشتری برای بیماری کرونا قرار دارند و  زنان باردار مبتلا به کرونا ممکن است در مقایسه با سایر زنان باردار در معرض خطر بیشتر عواقب نامطلوب مانند زایمان زودرس باشند.

مردانی تصریح کرد: مطالعات محدودی در خصوص ایمنی واکسن کرونا در زنان باردار انجام شده، تصمیم گیری در این زمینه نیاز به هماهنگی پزشک معالج و زنان باردار دارد تا با در نظر گرفتن میزان شیوع بیماری کرونا در جامه ریسک ابتلا به بیماری و اطلاعات محدود در زمینه واکسیناسیون زنان باردار تصمیم گیری شود.

وی اظهار داشت: تحقیقاتی در مورد عوارض تزریق واکسن برای مادران شیرده و باردار انجام نشده و برخی واکسن ها بدلیل محدود بودن اطلاعات در شیردهی منع مصرف دارند و از بین برندهای موجود در ایران واکسن آسترازنکا به صورت محدود در زنان شیرده تزریق شده در صورتی که زنان شیرده در ریسک بالا برای ابتلا به کرونا قرار و با ریسک فاکتور برای تشدید بیماری در آنها  وجود داشته باشد با صلاحدید پزشک معالج می توانند واکسن آسترازنکا را تزریق کنند و بعد از تزریق این واکسن نیازی به قطع شیردهی نیست.

متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری ادامه داد: زنان باردار در مقایسه با سایر افراد در معرض خطر بیشتری برای بیماری کرونا قرار دارند و زنان باردار مبتلا به کرونا ممکن است در مقایسه با سایر زنان باردار در معرض خطر بیشتر عواقب نامطلوب مانند زایمان زودرس باشند.

مردانی تصریح کرد: مطالعات محدودی در خصوص ایمنی واکسن کرونا در زنان باردار انجام شده، تصمیم گیری در این زمینه نیاز به هماهنگی پزشک معالج و زنان باردار دارد تا با در نظر گرفتن میزان شیوع بیماری کرونا در جامعه ریسک ابتلا به بیماری و اطلاعات محدود در زمینه واکسیناسیون زنان باردار تصمیم گیری شود.

تزریق واکسن ۱۲ هفته پس از بارداری

دکتر مریم فرمهینی فراهانی متخصص سلامت باروری به ایرنا گفت: مادران باردار، واکسن مجاز کرونا را بعد از هفته دوازدهم بارداری بزنند. ۱۲ هفته اول، زمان اندام سازی جنین بوده و بهتر است هر چیزی که به آن مشکوک هستیم در آن زمان به زن باردار تزریق نشود.

وی با اشاره به اینکه درصد کمی از مادران باردار به نوع شدید این بیماری دچار می شوند، افزود: مادران بالای ۳۵ سال، مادرانی که اضافه وزن زیادی دارند ، مادران مبتلا به به دیابت، فشار خون بالا یا دارای بیماری های مزمن و زمینه ای بیش از بقیه مادران باردار مبتلا امکان دارد درگیر کرونای شدید شوند. اکثر خانم های باردار مبتلا به کرونا درگیر نوع خفیف  یا بدون  علامت آن شده اند.

فرمهینی فراهانی تاکید کرد: بیماری کرونا می تواند باعث پارگی زودرس کیسه آب، زایمان زودرس و همچنین بروز مشکلاتی برای جنین یا حتی مرگ جنین شود. از طرفی مادرانی که مبتلا به نوع شدید کرونا باشند ممکن است نوزادشان در بدو تولد بد حال به دنیا بیاید. برای مثال تنفس نوزاد دچار مشکل شده و نیاز به بستری در بخش ویژه نوزادان را پیدا کند. البته هر چقدر وخامت بیماری مادر در دوران بارداری بیشتر باشد، این پیامدها نیز احتمالش بیشتر خواهد بود. اما به طور معمول در حالت خفیف ابتلا به کرونا، خوشبختانه شاهد پیامدهای این چنینی در زنان باردار نیستیم.

واکسن‌های شناخته شده برای مادران باردار تزریق شود

استادیار دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی اظهار داشت: آثار پزشکی واکسن هایی که  در کشورهای مختلف در حال توزیع و تزریق به مردم عادی است نیز هنوز کامل مشخص نشده است و از آنجا که بارداری شرایط خاص و استثنایی است، حساسیت این مساله نیز بیشتر است. بر این اساس پروتکل ها در رابطه با مراقبت های دوران بارداری در ایام کرونا و همچنین واکسن کرونا و تجویزش برای خانم های باردار مدام در حال تغییر است.

فرمهینی فراهانی با اشاره به آخرین دستورالعمل های کشوری توصیه شده، خاطرنشان کرد: واکسن هایی که در دوران بارداری می توان به خانم های باردار تزریق کرد باید واکسن های شناخته شده باشد که البته باز هم ممکن است با تغییر دستورالعمل ها، این دستور نیز تغییر کند. به همین دلیل بهتر است مادران باردار واکسن های مجاز و مورد تایید فعلی وزارت بهداشت را دریافت کنند. در این بین خانم هایی که از نظر شغلی یا به واسطه بیماری های مزمن در خطر هستند در اولویت دریافت واکسن پس از هفته دوازدهم قرار دارند.    

شیردادن به نوزاد از سوی مادر مبتلا به کرونا منعی ندارد

این پزشک در بحث مادران باردار ادامه داد: اگر مادر هنگام زایمان مبتلا به بیماری کرونا باشد، بعد از زایمان به هیچ عنوان نیاز به جداسازی مادر از کودک نیست. یعنی زمانی که حال عمومی مادر و نوزاد خوب است  فقط کافی است مادر ماسک بزند و حتما قبل از شیر دادن به نوزاد، با آب و صابون دست هایش را بشوید.

متخصص سلامت باروری اضافه کرد: در این حالت فاصله نگهداری مادر تا تخت نوزاد دو متر باشد و بهتر است حتی پرده ای به عنوان حائل بین مادر و نوزاد قرار بگیرد که در صورت سرفه و عطسه مادر، ترشحات تنفسی وی مستقیم به نوزاد منتقل نشود. در حالت دیگر نوزاد می تواند در اتاقی جداگانه از اتاق مادر نگهداری شود و زمان شیردهی در آغوش مادر با حفظ پروتکل های بهداشتی توسط مادر قرار بگیرد. اما به هیچ عنوان منع شیردهی وجود ندارد چون انتقال بیماری کرونا از طریق شیر اثبات نشده است.

فرمهینی فراهانی خاطرنشان کرد: طبق آخرین دستورالعمل هایی که از سوی سازمان جهانی بهداشت و همچنین وزارت بهداشت ایران عنوان شده است واکسن را می توان ۴۲ روز پس از زایمان برای مادر شیرده تزریق کرد.

وی اضافه کرد: چون دستورالعمل ها در حال تغییر و به روز شدن است حتما مادران باردار و شیرده قبل از انجام واکسیناسیون، پرسنل بهداشتی و درمانی را از وضعیت باردهی و شیردهی خود آگاه کنند تا آنها با توجه به آخرین شیوه نامه های بهداشتی تصمیم بگیرند که چه نوع واکسنی برای خانم های باردار و شیرده تزریق کنند.

ایمنی واکسن از مادر به کودک منتقل می‌شود
دکتر علیرضا ناجی رییس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی به ایرنا گفت: برخی نگرانی‌ها برای تزریق واکسن کرونا برای مادران در زمان شیردهی وجود دارد اما باید گفت که با تزریق این واکسن آنتی‌بادی از طریق شیرمادر به کودک هم منتقل می‌شود و به نحوی نوزاد هم واکسینه می شود.

ناجی برای زنانی که فرزند زیر ۲ سال یا شیرخواره دارند و این پرسش که تزریق واکسن کرونا ممکن است در آینده روی کودک تاثیر منفی داشته باشد، نیز اینگونه توضیح داد : در زمان شیردهی هیچ گونه ممنوعیتی برای استفاده بانوان از واکسن‌های موجود در ایران وجود ندارد و نمی‌توان تاثیر منفی آن بر جنین در آینده را نیز تایید کرد چون نمی‌توان پیش‌بینی کرد که اصلا در آینده چه اتفاقی برای کودک رخ می‌دهد.

تزریق واکسن باعث زایمان زودرس نمی‌شود

وی در پاسخ به این سوال که زنان باردار چه واکسنی می‌توانند استفاده کنند، گفت: برای دوران بارداری تنها واکسن‌های مجوزدار برای مصرف، دو نوع است که در حال حاضر این دو نوع در ایران وجود ندارد، اما در نهایت مشاوره با پزشک نیز می‌تواند در این زمینه کارساز باشد.

رییس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی به این پرسش که آیا تزریق واکسن روی جنین تاثیر منفی دارد یا نه؟ اینگونه پاسخ داد: اینکه واکسن بعدا روی جنین تاثیر داشته باشد یا نه را نمی‌توان پیش‌بینی کرد و اصلا نمی‌توان آن را پذیرفت.

ناجی اظهار داشت: طبق تحقیقات انجام شده، واکسن زمانی که به بانوان باردار تزریق می‌شود همانند دیگر واکسن‌ها، تاثیری روی جنین یا زایمان زودرس آنها ندارد.

مادران باردار بدانند

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرد است: مادران باردار در خطر بالاتر ابتلا به کرونا نیستند، اما در صورت درگیری، احتمال بروز اشکال شدیدتر بیماری در آنها نسبت به زنان غیر باردار در سن مشابه بیشتر است. به همین دلیل بنا به توصیه سازمان بهداشت جهانی، واکسیناسیون مادران باردار به منظور جلوگیری از بروز خطرات ابتلا به کووید ۱۹، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. البته انجام واکسیناسیون مادران باردار واجد شرایط در ایران، پس از انجام مشاوره و در صورت رضایت خود مادر  انجام می شود.

در خصوص گروه سنی مادران باردار نیز توصیه می شود همه مادران باردار با سن ۳۵ سال و بالاتر، مادران شاغل در سیستم بهداشت و درمان در تمام گروه های سنی و مادرانی که همسرانشان در بخش های کرونا یا مراکز بهداشتی مدیریت کرونا شاغل هستند واکسینه شوند. همچنین مادران شاغل در گروه های شغلی اولویت دریافت واکسن مطابق دستورالعمل های واکسیناسیون کشوری بدون محدودیت سنی نیز در اولویت هستند.

از طرفی همه مادران باردار با نمایه توده بدنی ۳۵ و بالاتر که چاق هستند، مادرانی با بارداری های دوقلویی و چند قلویی و بارداری با IVF، مادران باردار مبتلا به بیماری های زمینه ای شامل بیماری قلبی، دیابت، فشار خون بالا، بیماری مزمن کلیوی، آنمی سیکل سل (کم خونی داسی شکل)، پیوند در صورت عضو سیروز کبدی، آسم ومصرف داروهای ایمونوساپرسیو (داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی) بهتر است برای دریافت واکسن اقدام کنند.

به علت خطرات ابتلا به بیماری کووید ۱۹ در سه ماهه سوم بارداری، ضمن تاکید بر شناسایی مادران باردار واجد شرایط واکسیناسیون، مادران واجد شرایط با سن بارداری ۲۸ هفته و بیشتر در اولویت خواهند بود. درصورت تزریق دز اول واکسن قبل از بارداری و یا عدم اطلاع از بارداری در زمان واکسیناسیون، توصیه میشود پس از مشاوره با مادر و بر اساس ترجیح وی (در رابطه با زمان واکسیناسیون) تزریق دز دوم به فاصله ۲۸ روز از دز قبلی یا بعد از هفته ۱۲ بارداری، صورت پذیرد.
همچنین زمان واکسیناسیون در موارد ابتلا یا شک به بیماری کووید ۱۹ در مادر باردار و واکسیناسیون مادران باردار شاغل در هر گروه شغلی تابع دستورالعمل کشوری واکسیناسیون خواهد بود. در خصوص فاصله تزریق واکسن کرونا با واکسن آنفلوآنزا یا دوگانه بزرگسال در بارداری نیز توصیه می شود در صورت امکان ۱۴ روز در نظر گرفته شود.
طبق اعلام دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، واکسیناسیون به معنای ایجاد ایمنی قطعی نیست و تداوم اقدامات پیشگیری از ابتلا به کووید ۱۹ برای مادر باردار و اعضای خانواده همواره الزامی است.

واکسن سینوفارم برای مادران باردار

نسرین چنگیزی متخصص زنان و رییس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز با گفتن اینکه بارداری و زایمان شانس ابتلا به بیماری کووید ۱۹ را افزایش نمی‌دهد، افزود: با توجه به احتمال شدت بیماری کرونا در مادران باردار، واکسیناسیون با لحاظ مواردی قابل توصیه است. واکسن سینوفارم با پلتفرم ویروس غیر فعال است و بر اساس توصیه سازمان جهانی بهداشت و با توجه به خطرات تهدید کننده سلامت مادر در صورت ابتلا به کووید ۱۹، به مادران باردار قابل توصیه است البته بعد از هفته ۱۲ بارداری.

وی معتقد است: واکسیناسیون به معنی ایجاد ایمنی قطعی نیست و تداوم اقدامات پیشگیری از ابتلا به کووید ۱۹ برای مادر باردار و اعضای خانواده الزامی است، مادران باردار پس از واکسینه شدن در صورت بروز علائم احتمالی ابتلا به  بیماری کووید ۱۹ باید با اطلاع رسانی به مراکز بهداشتی و درمانی یا کد ۴ سامانه ۴۰۳۰ که مخصوص مادران باردار است، جهت راهنمایی‌های لازم یا حتی تعیین محل مراجعه بررسی وضعیت، اقدام کنند.

چنگیزی در پاسخ به این سال که مطابق برنامه کشوری، واکسیناسیون کرونا در بارداری به چه کسانی توصیه می‌شود؟ اظهار داشت: مادران باردار در شرایطی که در صورت ابتلا، امکان شدت بیماری به طور خاص بیشتر خواهد بود، همه مادران ۳۵ سال به بالا، مادران با سن کمتر از ۳۵ سال که شاخص توده بدنی 35 و بالاتر دارند، مادران با بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشارخون، بیماری‌های قلبی، بیماری مزمن کلیوی، مصرف داروهای ضعف ایمنی، آنمی سیکل سل، سابقه پیوند اعضا، سیروز کبدی و آسم، همچنین مادران بارداری‌ چندقلویی یا بارداری به روش IVF، مادرانی که همسرانشان در مراکز بهداشتی و درمانی مبتلایان به کرونا کار می کنند، مادران باردار شاغل بهداشت و درمان و مراکزی که اولویت تزریق واکسن برنامه ملی واکسن قرار گرفته‌اند و مادران در مناطقی که در آنها واکسیناسیون ۱۸ سال به بالا شروع شده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا در صورت واکسیناسیون قبل از بارداری، نیازی برای تعویق اقدامات برای بارداری است؟ نیز تصریح کرد: خیر، اما توصیه می‌شود که در بانوانی که قصد بارداری دارند، در صورتی که در اولویت دریافت واکسن قرار گرفته‌اند، واکسن سینوفارم دریافت کنند.

چنگیزی درباره اینکه آیا واکسیناسیون بعد از زایمان و در دوران شیردهی قابل انجام است؟ اظهار داشت: با توجه به شواهد موجود در دوران شیردهی، واکسیناسیون با واکسن‌های مجاز منعی ندارد. بر این اساس، در ۴۲ روز اول بعد از زایمان، واکسیناسیون ترجیحا با واکسن سینوفارم خواهد بود. البته تزریق واکسن آسترازنکا هم در بارداری و شیردهی ممکن است، ولی تجویز آن برای مادران باردار منوط به تشخیص کمیته علمی دانشگاهی واکسن مادران باردار خواهد بود. البته لازم به ذکراست بانوان باردار در این زمینه باید با توجه به شرایط خود حتما پیش از هر اقدامی با پزشک معالج خود مشورت داشته باشند و دراین زمینه خودسرانه اقدام نکنند.