پس از روی کار آمدن بایدن در آمریکا، به یکباره روابط عالی میان دونالد ترامپ و رژیم آل سعود نیز دستخوش تغییرات زیادی شد و به همین دلیل سران سعودی به ویژه "محمد بن سلمان" ولیعهد عربستان سعی دارد تا به روسیه نزدیک شود.
به اعتقاد کارشناسان مسایل منطقه این نزدیکی یا مصنوعی است یا واقعی؛ اگر مصنوعی باشد از این رو ریاض می‌خواهد حس حسادت واشنگتن را تحریک کند و اگر واقعی باشد معلوم است که ریاض به دنبال شریکی قوی در منطقه برای ادامه سیاست‌های خود می‌گردد.
یکی از دلایلی که ریاض گرایش به روسیه پیدا کرده، خروج بدون نتیجه نظامیان آمریکایی از افغانستان و یا همان شکستی می‌باشد که پس از 20 سال برای آمریکایی‌ها در اشغال افغانستان روی داد؛ شکستی که می‌تواند تاثیر زیادی در روحیه نظامیان متجاوز عربستانی – اماراتی و مزدوران آنها در جنگ یمن داشته باشد.
بر اساس اخبار منتشره در رسانه‌ها، "خالد بن سلمان" از سوی ولیعهد عربستان که برادرش می‌باشد، برای انعقاد قرار دادهای نظامی در روسیه به سر می‌برد، اقدامی که به نظر می‌رسد به غیر از مسایل نظامی، حمایت‌های سیاسی نیز در پشت پرده آن قرار دارد و بن سلمان با خریدهایی که در دوره دونالد ترامپ از آمریکا داشت و موجب حمایت‌های همه جانبه از او شد، به دنبال جلب حمایت‌های مسکو است، اقدامی که هنوز نتیجه آن مشخص نیست.
ریاض مدت‌ها است که تصمیم دارد با مسکو و دیگر طرف‌ها که در گذشته آنها را دشمن می‌دانست و یا مجبور بود که اینگونه رفتار کند، به ویژه پس از جنگ افغانستان در دهه هشتاد و دیگر جنگ‌هایی که حامی مالی آنها بوده و علیه نیروهای شوروی سابق و سپس روسها بودند، از جمله جنگ چچن، روابط دوستانه‌ای را برقرار کند.
همزمان با رویکرد جدید عربستان، توجه آمریکا به عربستان نیز به صورت تدریجی کاهش یافته است، اما آن روابط محدود، با کارکردهای مشخصی باقی مانده که مهمترین آنها گوشزد به آمریکایی‌ها در مورد وجود جایگزین‌هایی برای آنها بود، هر چند که ریاض از قبل می‌دانست که ماهیت وابستگی به آمریکا، کار را به طور کامل به دست آنها می‌سپارد.
همچنین از جمله کارکردهای یادشده جبران کمبود فروشندگان سلاح به ریاض به دلیل سیاست‌های غربی است که ممنوعیت نسبی یا کلی را برای فروش سلاح به عربستان از سوی کشورهایی چون کانادا، آلمان، بلژیک و دیگر کشورها به دلیل ادامه جنگ یمن ایجاد کردند، اما همین جبران کمبود سلاح خودش با خط قرمزهای آمریکا مواجه می‌شود، زیرا با وجود آماده‌سازی قراردادی برای خرید سامانه‌های پدافند هوایی "اس۴۰۰" در سال ۲۰۱۸ میان عربستان و روسیه چیزی درباره آن شنیده نشد، به ویژه که موشک‌های یاد شده به دلیل پیامدهای خطرناکی که برای فروش سامانه‌های پدافند هوایی "پاتریوت" و جنگنده‌های آمریکایی دارند، حساسیت ویژه‌ای را برای آمریکایی‌ها ایجاد می‌کنند.
هر چند پس از روی کار آمدن بایدن روابط ریاض – واشنگتن در یکی از پایین‌ترین سطوح تاریخی خود قرار دارد، ولی انتظار نمی‌رود که هرگونه خرید احتمالی تسلیحات روسیه از سوی عربستان از سقف آمریکا فراتر رود، چرا که آمریکا کنترل سران سعودی را هنوز هم در دست دارد و هرگز به آنها اجازه نخواهد داد، به راحتی هر جایی بروند و هر قراردادی، منعقد کنند.
ارتباط ساختاری عربستان – آمریکا تا حدی زیاد است که رهایی از آن تقریبا غیرممکن است؛ به عنوان مثال ساختار نظامی و سلاح‌های عربستان بیش از ۸۰ درصد آمریکایی است و هر گونه تلاش جدی برای تنوع بخشیدن به منابع آن بازی با آتش محسوب خواهد شد و در صورتی که انجام شود، جزئی و محدود خواهد بود.
رابطه واشنگتن با ریاض در پنچ دهه گذشته به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، روز به روز گسترش یافته و این رابطه در دوره چهار ساله ریاست جمهوری "دونالد ترامپ" به اوج خود رسید، به حدی که به دلیل خریدهای کلان نظامی عربستان از آمریکا، واشنگتن چند پرونده مقامات سعودی را نگذاشت گشوده شود، پرونده هایی همچون، انفجارهای برج‌های دوقلو نیویورک که در سال 2001 اتفاق افتاد، پرونده قتل فجیع "جمال خاشقجی" و پرونده حقوق بشر در عربستان، اما در زمان کنونی رویکرد ریاض به سمت مسکو و تا حدی پکن متمایل شده تا مهمترین هدف و رویای ولیعهد سعودی که رسیدن به تاج و تخت پدرش می‌باشد، تحقق یابد.
البته بعید است روسها سال 1989 را فراموش کرده باشند؛ تاریخی که به خروج نیروهای شوروی سابق پس از 10 سال از افغانستان انجامید؛ در آن زمان عربستان پیروزی نیروهای جهادی افغانستانی که زیر پرچم ائتلاف آمریکایی – سعودی بر روسها فعالیت می‌کردند را جشن گرفت، اما این روزها ریاض نگاه خود را به سمت دشمن پیشین یعنی روسیه دوخته و از آن طلب کمک کرده است.
اندیشکده شورای آتلانتیک دو روز پیش طی گزارشی در خصوص امضای توافق همکاری‌های نظامی میان عربستان و روسیه نوشت، شاید دلیل اصلی ریاض از افزایش سطح روابط با مسکو برانگیختن حس حسادت آمریکا باشد که در دولت بایدن انتقادات بسیاری به سعودی‌ها داشته است.
بنابر این گزارش، چندین منبع رسانه‌ای غربی و عربی گزارش داده‌اند که شاهزاده خالد بن سلمان معاون وزیر دفاع عربستان سعودی، در تاریخ ۲۴ اوت (۲ شهریور) در مسکو با یکی از همتایان روس خود در هفتمین مجمع سالانه بین‌المللی نظامی- فنی نمایشگاه تسلیحات به میزبانی روسیه، "توافقنامه همکاری نظامی" امضا کرده است، اما اینکه دقیقا چه چیزی در این توافق به امضا رسیده، مشخص نیست.
خالد در توئیتی در همان روز اعلام کرد که هدف از این توافق "توسعه همکاری‌های نظامی مشترک میان دو کشور" است. معاون وزیر دفاع عربستان در توییتی دیگر هم نوشت که با «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه دیدار کرده تا "راه‌های تقویت همکاری نظامی و دفاعی" میان دو کشور را بررسی کنند و در مورد "تلاش مشترک برای حفظ ثبات و امنیت در منطقه" و "چالش‌های مشترک" گفت وگو کرده‌اند.
اما طرف روسی تاکنون اطلاعاتی در خصوص این دیدار ارائه نداده است. پایگاه خبری وزارت دفاع روسیه هرچند به دیدار شاهزاده خالد و شویگو اشاره کرده، اما تنها به بیان آنچه شاهزاده در این باره توئیت زده، پرداخته و جزئیاتی ارائه نداده است.
درواقع به رغم مبهم بودن توصیفات عربستان و روسیه، این واقعیت که آنها توافقنامه همکاری نظامی را امضا کرده‌اند، قابل توجه است. عربستان سعودی از دیرباز برای کمک‌های امنیتی به آمریکا و دیگر دولت‌های غربی متکی بوده است، لذا امضای این توافقنامه میان عربستان و روسیه، هر چه که باشد، در پی سقوط دولت افغانستان تحت حمایت واشنگتن و ظهور طالبان در افغانستان نشانه آن است که ریاض احساس می‌کند، نمی‌تواند به طور کامل به واشنگتن اتکا کند و بنابراین متمایل به مسکو شده است.
علاوه بر این، در حالیکه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی روابط نزدیکی با دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری پیشین آمریکا داشت، دولت جو بایدن نسبت به مسائل حقوق بشر و همچنین اختلاف عربستان سعودی با قطر و جنگ آن در یمن انتقادات بسیاری مطرح کرده است.
بنابراین شاید یکی از نشانه‌های توافق میان ریاض و مسکو این باشد که عربستان می‌خواهد ثابت کند نه تنها به دستور دولت بایدن رفتار خود را تغییر نخواهد داد، بلکه کشورهای دیگری نیز وجود دارند که عربستان می‌تواند با آنها همکاری کند که درگیر تغییر رفتار ریاض نیستند.
در نهایت امضای توافقنامه همکاری نظامی عربستان و روسیه ممکن است تلاشی از سوی ریاض برای تغییر رفتار واشنگتن باشد. در برهه‌ای که سعودی‌ها و دیگر اعراب خلیج فارس می‌ترسند تعهد ایالات متحده به آنها به دلیل کاهش علاقه آمریکا به منطقه کاهش یابد، آنها خوب می‌دانند که روابط روسیه و آمریکا متشنج است، لذا محاسبات سعودی‌ها ممکن است اینگونه باشد که همکاری آنها با روسیه به عنوان رقیب واشنگتن ممکن است باعث افزایش تعهد آمریکا و کاهش انتقاداتش از عربستان شود.
مشکل بن سلمان از زمانی آغاز شد که بایدن رئیس جمهوری آمریکا شد و قبل از آن به دلیل حمایت‌های همه جانبه ترامپ، ولیعهد عربستان اطمینان خاطر زیادی داشت؛ هم اکنون بن سلمان می‌خواهد، مطمئن شود که دولت بایدن او را به عنوان پادشاه عربستان قبول خواهد کرد یا نه و این در حالی است که واشنگتن حتی با بستن پرونده‌های حقوقی علیه ریاض مخالف است، پرونده‌هایی که احتمالا در هفته‌های آتی شاهد تحولاتی در مورد آنها خواهیم بود، همانند اسناد ۱۱ سپتامبر که دست داشتن ریاض را در آن واقعه نشان می‌دهد و احتمالا عربستان مجبور به پرداخت خسارات سنگینی به خانواده‌های ۳۰۰۰ کشته برج‌های دوقلو نیویورک شود.
البته ولیعهد سعودی در مسیر تغییر نزدیکی به روسیه تنها نیست و ولیعهد امارات متحده عربی نیز پس از ناکامی در خرید "اف ۳۵" آمریکایی، نگاه خود را به سمت خرید جنگنده‌های «سوخو-۳۵» روسی معطوف کرده و چند ماه پیش توافقنامه‌ای را با مسکو در همین زمینه منعقد کرده است.
امارات به دلیل برخورداری از دلارهای هنگفت نفتی و در رقابت با عربستان و قطر به دنبال هژمونی (قدرت برتر) عربی در منطقه است و در این راه چندین گزینه را برای کسب این موفقیت برای خود ترسیم کرده که خرید تسلیحات پیشرفته نظامی، شرکت در تجاوز به یمن به منظور غصب جزیره «سقطری» و سازش با رژیم صهیونیستی همگی در این راستا است.
امارات ابتدا قصد داشت با خرید اف ۳۵ از آمریکا به آرزوی خود در هژمونی کشورهای عربی منطقه جامه عمل بپوشاند، ولی با تغییر دولت آمریکا و روی کار آمدن دولت جدید در این کشور و توقف اجرای قرارداد خرید اف ۳۵ از سوی دولت جو بایدن، سران ابوظبی خود را در بن بست یافتند، اما آرام ننشستند و این بار برای رسیدن به آرزوی خود به سراغ روسها رفتند تا با خرید "سوخو ۳۵" و همچنین پروژه ساخت مشترک ساخت جنگنده‌ای جدید با مسکو، از آن ناکامی عبور کنند، جنگنده‌ای که ادعا شده از نوع نسل پنجم بوده و مشابه با جنگنده «اف-۲۲» و «اف - ۳۵» آمریکایی خواهد بود.
آیا روسیه به رویای عربستان و امارات جامه عمل می پوشاند؟
به اعتقاد کارشناسان مسایل منطقه، به رغم این که روسیه به دنبال فروش تجهیزات نظامی خود به کشورهای عربی همچون عربستان و امارات می‌باشد، اما مسکو نیز همچون واشنگتن به دلیل همپیمانی راهبردی با رژیم صهیونیستی هرگز تجهیزات پیشرفته نظامی خود را به اماراتی‌ها نخواهد فروخت، چرا که روسیه نیز نمی‌خواهد، برتری رژیم صهیونیستی بر کشورهای عربی دچار خدشه شود، موضوعی که هم اکنون در سوریه نیز شاهد آن هستیم.
نکته بعدی این که روسیه تجهیزات رده پایین‌تری به امارات و عربستان خواهد فروخت و همچون مقامات واشنگتن سر سران ابوظبی و ریاض را با آبنبات چوبی سرگرم خواهد کرد تا هم بازار جدید خود را گسترش دهد و هم سران امارات و عربستان مشغول رویاپردازی باشند.
شرایط این روزهای خاندان سعودی به ویژه ولیعهد این رژیم آنقدر ناخوش شده که نشریات غربی که تا چندی قبل همواره حامی بی چون و چرای این خاندان بودند نیز به اوضاع و احوال بد این خاندان اشاره کرده‌اند.
روزنامه «لا تریبون» فرانسه چندی پیش در تحلیلی از روابط دولت جدید آمریکا با سعودی‌ها نوشت که «عربستان سعودی به شدت متزلزل شده است و مناسبات اخیر میان دو کشور مانند زلزله‌ای روابط دو جانبه را در نوردیده است».
این روزنامه فرانسوی با طرح این پرسش که آیا آمریکا گام جدیدی به سمت تحریم‌ها علیه عربستان بر خواهد داشت، تصریح کرد که «مناسبات اخیر میان دو کشور بدون شک زلزله‌ای در روابط ریاض و واشنگتن محسوب می‌شود».
خبرگزاری «رویترز» نیز چندی پیش در تحلیلی با اشاره به انتشار گزارش جامعه اطلاعاتی آمریکا درباره دست داشتن محمد بن سلمان در قتل جمال خاشقچی نوشت، «ایالات متحده می‌خواهد «فعلا» ولیعهد سعودی را سر جایش بنشاند».
به نوشته رویترز، تصمیم بایدن رئیس جمهوری آمریکا برای انتشار این گزارش حاکی از بازنگری در موضع واشنگتن در قبال عربستان، سوابق حقوق بشری‌اش و قراردادهای تسلیحاتی پرسود با این کشور است.
با توجه به پیچیدگی مساله عربستان با آمریکا و این که هنوز از نتیجه قراردادهای نظامی میان روسیه با عربستان و امارات خبر دقیقی منتشر نشده، فعلا باید صبر کرد تا دید که نتیجه این بازی چه خواهد شد.
نظر شما