حال گاومیش‌های میانکاله خوش نیست

گاومیش حیوانی از خانواده گاوان است که در بخش های زیادی از کره زمین از جمله شبه قاره هند، آسیای جنوب شرقی، چین،  اروپا، استرالیا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و برخی کشورهای آفریقایی زیست می کند، بر اساس آمار فائو در سال ۲۰۰۰ تعداد گاومیش های جهان ۱۵۸ میلیون رأس بود که حدود ۱۵۳ میلیون آن در قاره آسیا و بقیه در سایر نقاط دنیا زندگی می‌کنند. در سال ۲۰۱۱ مجموع تعداد گاومیش‌ها در دنیا ۱۷۲ میلیون رأس تخمین زده شد.

گاومیش در اقتصاد بسیاری از کشورها جایگاه ویژه ای دارد و تعداد و پراکندگی جغرافیایی آن هر سال در حال افزایش است. این حیوان در کشورهای مختلف کاربردهای متفاوتی دارد اما معمولا از آن برای شخم زدن مزارع، بارکشی، حمل و نقل و کارهایی مانند آن استفاده می‌شود، علاوه بر این فرآورده های گاومیش شامل شیر، گوشت، پوست (دستکش، زین اسب و چرم ضد آب)، شاخ (تولید دسته چاقو، چتر، عصا و ختی آلات موسیقی) کود گاومیش (برای استفاده در زمین های زراعی و پرورش قارچ) و از نیروی زیاد این حیوان برای شخم زدن استفاده می شود که به صرفه تر از استفاده از تراکتور برای روستائیان بویژه در مناطق کوهستانی است.

طول عمر گاومیش نزدیک به ۳۰ سال است که ۲۵ سال آن قادر به زایش است از این رو از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است از طرفی هم گاومیش ها به دلیل سازگاری با محیط، مقاومت در برابر بیماری‌­ها، پایین بودن هزینه‌­ نگهداری و استفاده موثر از ضایعات کشاورزی و علوفه های کم ارزش مانند علوفه های چوبی، یکی از ذخایر ژنتیکی با ارزش محسوب می‌شوند از این رو برای پرورش آنها اقبال زیادی وجود دارد،  همچنین این حیوان نقش اساسی در اشتغال اقشار کم درآمد روستایی و تأمین بخشی از نیاز غذایی به شیر و گوشت را دارد از این رو از سالیان بسیار دور پرورش گاومیش در جوامع مختلف جهان از جمله ایران رایج بوده به طوری که سابقه پرورش گاومیش در خوزستان به حدود چهار هزار و ۵۰۰ سال پیش بر می گردد.

اما در این میان استان گلستان نیز به سمت پرورش گاومیش سوق داده شد، ‌ گاو میش ها حدود نیم قرن پیش از خوزستان به مازندران و گلستان آورده شدند بنابراین نسل آنها به خوبی با تاثیر کاهش سطح تراز آب دریای خزر بر روی خشک شدن تالاب های ساحلی آشناست،  گاومیش ها برای قدرت باروری خاک و زراعت بسیار با ارزش هستند و محصولات جانبی آنها موجب رونق اقتصادی بومیان منطقه است اما اکنون تالاب خشک میانکاله، گمیشان و خلیج گرگان زندگی گاومیش ها را دچار چالش کرده است،  متاسفانه با خشک شدن تالاب میانکاله، گاومیش ها دیگر مکانی برای آب بازی ندارند و این یعنی تهدید جدی برای آنها که برای ادامه بقای این حیوانات باید به این مقوله توجه ویژه ای شود.

بر اساس اعلام سازمان جهادکشاورزی استان گلستان حدود دو هزار و ۱۰۰ راس گاومیش در این استان وجود دارد که پراکندگی آنها در مناطق بندرگز، گنبد، کردکوی، آزادشهر، کلاله، گالیکش، گمیشان و بندرترکمن است که برنامه هایی با هدف رونق پرورش گاومیش با سوق دادن آن از سنتی به صنعتی در گلستان پایه ریزی شده است.

البته در کنار این حمایت ها، عقب نشینی دریای خزر و به دنبال آن خشک شدن بخشی از تالاب میانکاله، خلیج گرگان و خشکسالی مشکلاتی را برای پرورش دهندگان گاومیش در استان گلستان به وجود آورده است که با وجود این مشکلات،  ادامه این صنعت نیاز به حمایت دارد.

از آنجا که گاومیش حیوانی لجن دوست است از این رو نیاز به آب و لجن فراوان دارند،  از این رو در گذشته دامداران در میانکاله در کنار دامداری ها استخرهایی را با دست حفر می کردند که در گویش محلی مازندران به آن  مِگیل می گفتند، برای اینکه گاومیش ها همه آنجا جمع شوند،  بخوابند و خودشان را گل مالی کنند و از دست پشه ها و کنه ها در امان باشند،  گاهی مساحت این مگیل ها حدود دو هزار متر مربع می رسید که با بیل و کلنگ حفر می کردند و عمق آنها به ۲ تا ۳ متر هم می رسید تا تابستان هم آب داشته باشند، البته این مگیل ها در چند سال اخیر به علت خشکسالی خشک شده اند و دامداران هم رمقی برای بازسازی آنها ندارند.

عضو هیات مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه های دریایی درباره تاثیر کاهش آب در خلیج گرگان و تالاب میانکاله بر پرورش گاومیش ها به خبرنگار ایرنا گفت: گاومیش حیوانی باتلاق دوست است و بیشتر از آب به لجن علاقه دارد،  خود را در لجن گل مالی می کند تا کنه های تنش از بین برود وقتی خود را در لجن می مالد گاز آمونیاکی که لجن ها دارند باعث می شود کنه ها از بین بروند.

وی افزود: زمانی که گل و لای به بدنش می چسبد دیگر پشه روی بدن حیوان نمی نشیند، حالا یا پشه ها از بوی لجن بدشان می آید یا اینکه بدن حیوان که گل مالی می شود دیگر نمی توانند خونش را بمکند از این رو از گزند پشه و کنه ها در امان می مانند این ادعای گاومیش دارها است، ضمن اینکه کلا گاومیش گرما دوست است و علاقه دارد همیشه در آب و لجن باشد.  

عضو هیات مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه های دریایی اظهار داشت: در واقع گاومیش به استخر آبی نیاز دارد که لجن هم باشد یعنی اگر یک استخر آب باشد و جای دیگری لجن باشد، لجن را ترجیح می دهد طبع گاومیش گرم است و تابستان باید حتما خودش را به آب بزند تا خنک شود بهار و پاییز هم همینطور است، در مجموع گاومیش شناباز ماهری است و به شدت علاقه مند است که در آب باشد.

خوشروان تصریح کرد: قدیم ها در میانکاله کنار دامداری ها استخرهایی را با دست احداث می کردند که به اصطلاح مازندرانی ها به آن «مِگیل» می گویند، این استخرها را حفر می کردند برای اینکه گاومیش ها همه در آنجا جمع شوند، بخوابند و خودشان را گل مالی کنند تا از دست پشه ها و کنه ها در امان باشند، در گذشته این مگیل ها را با بیل حفر می کردند که گاهی مساحت آنها به حدود دو هزار متر مربع در عمق دو تا سه متر می رسید تا در تابستان هم آب داشته باشد البته اخیرا با بیل مکانیکی حفر می کنند.

وی درباره تاثیر خشک شدن تالاب میانکاله و خلیج گرگان بر صنعت گاومیش داری گفت: گاومیش در فصول مختلف سال به ویژه تابستان برای اینکه خودش را خنک کند وارد تالاب میانکاله و خلیج گرگان می شود البته از آنجا که خلیج ماسه ای است بنابراین گاومیش نمی تواند خودش را لجن مالی کند، در کنار این وقتی که آب خلیج گرگان در محدوده ای حدود ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر عقب نشینی کرد باعث شد گاومیش ها نتوانند از این محدوده که تالاب گز را هم در بر می گرفت استفاده کنند، همچنین این عقب نشینی باعث شد تا مگیل های کنار دامداری ها هم ته نشین و خشک شوند، چاه های آب دامداری ها هم خشک و کم آب شدند،  مثلا امسال چند چاه بیشتر آب نداشت یعنی بعد از اینکه خلیج خشک شد و دریا هم مقداری عقب نشینی کرد سطح آب چاه ها پایین رفت.

عضو هیات مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه های دریایی تاکید کرد: همچنین این عقب نشینی باعث شد که در مناطق بالاتر هم کانال خوزینی خشک شد، گاومیش های زیادی وارد این کانال می شدند اما زمانی که آب دریای خزر عقب نشینی کرد حوضچه آب خلیج گرگان نیز فروکش کرد که به دنبال آن آب های زیر زمینی نیز کاهش یافت بنابراین برای اینکه گاومیش ها به آب برسند باید مسافت بیشتری را طی کنند و به پایین دست در حوضه آبریز بروند که این شرایط را سخت تر می کند.

وی ادامه داد: در کنار تمام اینها،  پوشش گیاهی نیز بسیار فقیر شده است، درختچه های منطقه بیمار و گیاهان میانکاله نیمه خشک شده اند،  پوشش گیاهی در تابستان کاملا خشک می شود و از بین می رود بنابراین تغذیه گاومیش ها از برگ درختان انجام می شود که آنهم نیمه خشک شده اند، بنابراین فقط در اشکوب میانی گیاهانی مانند سازیل،  کنگر و پوشش درختی و درختچه ای از برگ تمشک و انار باقی می ماند که باید از آنها تغذیه کنند.

خوشروان افزود: در کنار خشکسالی و عقب نشینی دریای خزر و خشک شدن بخشی از خلیج گرگان، آتش سوزی های اخیر نیز مزید بر علت شده و بخش زیادی از درختان انار ترش منطقه را که غذای اصلی گاومیش ها را تشکیل می دهند، از بین رفته اند، امسال چون بارندگی کم بود و رطوبت کاهش یافت این مشکلات چند برابر شد و میانکاله و زاغمرز کم آبی زیادی داشتند.

وی ادامه داد: زمانی که درختان انار بی آبی کشیدند برای انواع بیماری ها مستعد شدند، کرم های برگ خوار بر آنها غلبه کردند از طرفی هم انارها قارچ گرفتند و محصول درختان انار ترش به یک سوم کاهش یافت و آنهایی هم که بر روی درخت ماندند بسیار ریز و کوچک هستند، اینها برخی آثار بد خشکی بر میانکاله و تاثیر آن بر گاومیش ها است که بر اثر این عوامل گاومیش ها لاغر و ناتوان و مگیل ها خشک شدند از طرفی هم دیگر برای دامداران مقرون به صرفه نیست که هزینه ای صرف بازسازی مگیل ها کنند از طرفی گاومیش ها در تابستان نیاز به آب و لجن دارند وگرنه بیمار می شوند بنابراین با وجود این مشکلات پرورش گاومیش ها در گلستان با سختی انجام می شود.

عضو هیات مدیره انجمن مهندسی سواحل و سازه های دریایی گفت: البته این مشکلات فقط دامن گاومیش ها را نگرفته است بلکه گاوها و گوسفندها نیز از گزند آن در امان نبوده اند، تعداد دام در میانکاله در چند سال اخیر به یک سوم کاهش یافته است، گاو از ۳۰۰۰ راس به ۱۲۰۰ راس و گوسفند از ۸۵۰۰ راس به ۳۲۰۰ راس رسیده است.
۳۵۲