تکلیف واکسن‌ها با سویه‌های «نگران‌کننده» کرونا چیست؟

به گزارش روز یکشنبه ایرنا، پس از گذار از حدود یک سال و نیم دشوار از پیچیدن آوازه ویروس ناشناخته کرونا در جهان و نامگذاری آن به عنوان بیماری همه‌گیر کووید-۱۹، مدت زیادی از شادمانی دستیابی دانشمندان به کشف تاریخ‌ساز واکسن کووید-۱۹ نگذشته بود که این ویروس هزار چهره، هر دم روی تازه‌ای از خود را به نمایش گذاشت.

نبرد نفس‌گیری که انواع واکسن‌های فایزر، آسترازنکا، مودرنا، اسپوتنیک، سینوفارم و ... را در برابر انواع گونه‌های آلفا، بتا، گاما، دلتا، زتا، اتا، لامبدا و ... به صف کرده و معلوم نیست تا موعد تاریخی ریشه‌کن شدن این بیماری، چند مورد دیگر به هر دو فهرست اضافه شود.

پرسشی که اکنون مطرح است اینکه آیا این انواع تغییر یافته ویروس (واریانت) می توانند علاوه بر تفاوت در میزان سرایت پذیری و شدت بیماری‌زایی بر توانایی فرار سویه از واکسن و میزان اثربخشی واکسن‌ها علیه این ویروس تاثیرگذار باشند؟

براساس اطلاعات تارنمای سازمان جهانی بهداشت، از زمان شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۱۹ میلادی، جهش‌های زیادی در آن رخ داده است و با توجه به ماهیت ویروس‌ها، وقوع چنین جهش‌هایی بی سابقه و یا غیرقابل انتظار نیست.

به گفته دکتر ویلیام شافنر (William Schaffner) متخصص بیماری های عفونی در مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت در نشویل آمریکا، ویروس‌ها به سرعت تکثیر می‌شوند و در نتیجه جهش‌های جدید همیشه وجود دارد. هرچند اکثر تغییرات کوچک ژنتیکی تاثیری در رفتار ویروس ندارند.

برخی از جهش‌ها برای ویروس زیانبار هستند، یعنی توانایی تکثیر آن را مختل و باعث به اصطلاح مرگ آن می‌شوند. این در حالیست که برخی از این جهش‌ها ممکن است مزیت‌های خاص و ویژه‌ای را برای زندن ماندن بیشتر نصیب ویروس کند که از جمله آنها بالابردن سرعت انتشار و انتقال است.

سویه‌های اصلی کرونا کدامند؟

به نوشته بی‌بی‌سی، بیشترین نگرانی را چهار سویه کرونا ایجاد کرده‌اند: آلفا (B.۱.۱.۷)، بتا (۵۰۱Y.V۲)، گاما (P.۱) و دلتا (B.۱.۶۱۷.۲) که به ترتیب اولین بار در انگلیس، آفریقای‌جنوبی، بزریل و هند شناسایی شدند.

سازمان جهانی بهداشت این چهار گونه را «نگران‌کننده»  اعلام کرده است چون خطر بیشتری برای سلامت عمومی ایجاد می‌کنند، ویروس مسری‌تر شده که به این ترتیب بیماری وخیم‌تری می‌شود و یا واکسن‌ها بر آن کم‌اثرترند.

سویه دلتا چیست؟

سویه دلتا همه‌گیری‌های وسیعتر و شدیدتری از سه سویه دیگر ایجاد کرده و از این رو اکنون بیشتر مورد توجه است. دلتا ۶۰ درصد از آلفا مسری‌تر است در حالیکه آلفا، خود ۵۰ درصد از اولین سویه کرونا مسری‌تر است.

سویه دلتا در اردیبهشت و خرداد، دومین اوج همه‌گیری را در هند باعث شد که بسیار مرگبار بود. این سویه در انگلیس هم سویه غالب شده و در بیش از ۹۰ کشور دنیا شناسایی شده است. همچنین شیوع‌هایی از این گونه در آمریکا، چین، آفریقا، اسکاندیناوی و منطقه اقیانوس آرام تایید شده است.

آمار ارائه شده از سوی انگلیس نشان می‌دهد که سویه دلتا دو برابر سویه آلفا باعث بستری شدن مبتلایان در بیمارستان‌ها می‌شود.

علاوه بر این، علائمی که سویه دلتا ایجاد می‌کند با سویه‌های قبلی تفاوت‌هایی دارد. علائم شایع کرونا طبق اعلام بهداشت و درمان ملی انگلیس، سرفه شدید و مداوم، تب و از دست رفتن حس بویایی و چشایی هستند.

«تیم اسپکتور»  استاد اپیدمیولوژی ژنتیک که با استفاده از یک اپلیکیشن علائم کرونا را مطالعه می‌کند، می‌گوید در سویه دلتا تب بسیار شایع است اما از دست رفتن بویایی و چشایی در بین ۱۰ علامت رایج نیست. او می‌گوید این باعث می‌شود مبتلایان جوان، بیماری‌شان را یک "سرماخوردگی بد" تلقی کنند و بی‌آنکه متوجه باشند دیگران را مبتلا کنند.

طبق گزارش منتشر شده در نشریه نیچر، افراد مبتلا به گونه دلتا می‌توانند دو روز قبل از مشاهده اولین علائم نیز ناقل ویروس باشند. از طرفی ابتلا به این ویروس می‌تواند کاملا فاقد علامت باشد.

سویه‌ دلتاپلاس از خانواده دلتا

هند دوم تیر سویه دلتاپلاس را در فهرست سویه‌های «نگران‌کننده»  قرار داد. دلتاپلاس نوعی از سویه دلتا است.

اداره سلامت عمومی انگلیس ابتدا این زیرسویه را گزارش کرد، که به نسبت دلتا یک جهش اضافه (K۴۱۷N) در پروتئین شاخکی دارد. این پروتئین همچون کلیدی برای ورود ویروس کرونا به سلول است.

دلتا پلاس در بیش ۱۰ کشور دیگر از جمله آمریکا، انگلیس، پرتغال، سوئیس، ژاپن، لهستان، نپال، روسیه و چین نیز شناسایی شده است.

وزارت بهداشت هند می‌گوید دلتاپلاس مسری‌تر بوده، راحت‌تر به سلول‌های ریه می‌چسبد و احتمالا نوعی درمان دارویی به نام پادتن مونوکلونال بر آن تاثیر ندارد.

ویروس‌شناسان برجسته می‌گویند داده‌های کافی برای تائید این نظر وزارت بهداشت هند وجود ندارد و سازمان جهانی بهداشت هم آن را به عنوان یک سویه "نگران‌کننده" اعلام نکرده است.

 لامبدای دردسرساز

اخیرا لامبدا نیز به لیست سویه‌های «تحت نظر» سازمان جهانی بهداشت اضافه شده است؛ گونه ای که پس از شناسایی نخستین مورد ابتلا در پرو، اکنون در دست‌کم ۴۰ کشور جهان گسترش یافته است.

این ویروس که با نام اختصاری C.۳۷ شناخته می‌شود، قابلیت انتقال بیشتری نسبت به کرونای دلتا دارد و در برابر آنتی‌بادی‌ها نیز مقاومت بالاتری از خود نشان می‌دهد.

سازمان بهداشت جهانی می‌گوید سویه لامبدا باعث افزایش قابل‌ملاحظه ابتلا به کرونا در آمریکای جنوبی شده است.  شدت بیماری‌زایی، افزایش سرایت‌پذیری، فرار از عوامل ایجاد ایمنی، دور زدن اقدامات تشخیصی یا درمانی همچون واکسن‌ها از مواردی است که سبب شده تا سازمان جهانی بهداشت، گونه لامبدا را «خطری در حال ظهور برای سلامت عمومی جهانی» تلقی کند.

پابلو تسوکامایا استاد میکروب‌شناسی در دانشگاه کایه‌تانو هرِدیای پرو می‌گوید نقل قول‌هایی شده که این سوبه ممکن است بیشتر باعث مشکلات روده شود اما مدرکی وجود ندارد که واکسن در مقابل آن ایمنی ایجاد نمی‌کند. سازمانی جهانی بهداشت می‌گوید برای شناخت بهتر این سویه به مطالعات بیشتری نیاز است.

تکلیف واکسن با گونه‌های جدید چیست؟  

از آغاز طرح‌های واکسیناسیون علیه کووید-۱۹، میلیاردها دز واکسن در سراسر جهان تجویز شده است که به طور چشمگیری شیوع ویروس کرونا را در برخی از مناطق کاهش داده است.

خوشبختانه مطالعات نشان می‌دهند واکسن‌های فعلی هنوز بر سویه‌های جدید کرونا موثرند. البته اثربخشی این واکسن‌ها بر سویه‌های جدید، به ویژه پس از تزریق دز نخست، کمتر از سویه‌های اولیه کرونا است.

هنری والک از اعضای مرکز پیشگیری و کنترل بیماری های آمریکا اما با استناد به اطلاعات موجود می‌گوید: متخصصان معتقدند که واکسن‌ها در برابر گونه‌های جدید ویروس نیز موثر هستند.

در تحقیقی که اداره سلامت همگانی انگلستان انجام داد یک نوبت واکسن آسترازنکا فقط ۳۳ درصد ایمنی در مقابل سویه دلتا ایجاد کرد در حالیکه این رقم برای آلفا ۵۰ درصد بود. پس از نوبت دوم، اثربخشی آسترازنکا به ۶۰ و فایزر به ۸۸ درصد برای دلتا رسید.

در تحقیق دیگری که دانشگاه آکسفورد انجام داد هر دو واکسن فایزر و آسترازنکا بر سویه دلتا و کاپا که در هند شناسایی شد موثر بودند و شواهدی از فرار گسترده این سویه‌ها از سیستم ایمنی بدست نیامد.

به گزارش تارنمای ساینس، نتایج مطالعه‌ای جامع در آمریکا نشان می‌دهد، واکسن‌های کووید-۱۹ علیه گونه دلتا موثر هستند و از بستری‌شدن و مراجعه اورژانسی به بیمارستان بر اثر کرونا جلوگیری می‌کنند. همچنین واکسن مدرنا در مقایسه با فایزر و جانسون اند جانسون علیه گونه دلتای کرونا موثرتر است.

واکسن مدرنا تا ۹۵ درصد در جلوگیری از بستری شدن بزرگسالان ۱۸ سال به بالا موثر است.  واکسن فایزر تا ۸۰ درصد در جلوگیری از بستری شدن بزرگسالان ۱۸ سال به بالا و واکسن جانسون اند جانسون تا ۶۰ درصد در جلوگیری از بستری‌شدن بزرگسالان ۱۸ سال به بالا موثر هستند.

شیوع سویه دلتا باعث شده در بریتانیا فاصله بین نوبت اول و دوم را برای سالمندان کاهش دهند اما افزایش سرعت واکسیناسیون برای کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط یک چالش بزرگ است. در بسیاری از این کشورها درصد اندکی از جمعیت هر دو نوبت واکسن را زده‌اند. از این رو در این کشورها بر زیرنظر گرفتن ویروس‌ها و شناسایی سریع تغییرهای ژنتیکی آن تاکید می‌شود تا بر این اساس با همه‌گیری مقابله کنند.