شهادت غریب‌الغربا و اندوه جگرسوز داغدارانش

در سالروز شهادت انیس النفوس، حس می کنی، مشهد مرکز ثقل جهان تشیع شده است، اینجا مانند قطعه ای از بهشت و چون همیشه مملو از دلبستگان به او است، جاذبه ضریحش آنچنان است که همه را به سوی خود می کشاند، گویی توفانی از مغناطیس معنویت و عرفان همه را فراگرفته و صاحب حرم قدسی همه را به درون خود جذب می کند.

مشهدالرضا قطعه ای از بهشت بر روی زمین است که صدای شمس الشموس، برای همیشه در این قطعه از سرزمین توس مانده و امروز در سالروز پرپر شدن آن مسافر غریب، دلدادگان آخرین گام های مقدسش در کوچه های توس را به مویه نشسته اند، خیابان های منتهی به نور، با سیاهه سوگواران سیاهپوش پوشانده شده است و در عزای آن زهرچشیده زخمی، همگان بر سر و سینه زنان، ناله های جگرسوز سر می دهند.

آری داغ مشهدالرضا در آخرین روز از ماه صفر، سنگین است و هیچ مرهمی این داغ را دوا نخواهد کرد جز آرامشی که او در حرم قدسی اش به زائران و مجاوران خویش می بخشد و سفره ای که از کرامت خویش در برابر دل رنجور دلدادگان خود می گشاید.

و دوباره قصه عشق و داغ آغاز شده است، دلدادگان حضرت دوست و گدایان خسته درگاه او، قدم به قدم به ضریحش نزدیک و داغشان لحظه به لحظه تازه تر می شود، گویی محشری در آسمان به پا شده و در و دیوار حرمش از غربت او می نالند، همه کبوتران فقط در گرداگرد گنبد او بال و پر می زنند و دل زائران را غرق غم و محنت می کنند.

امروز هشتمین گل از گلستان نبی مکرم اسلام (ص) پرپر شده است، زن و مرد، پیر و جوان برای غربت مردی غریب می گریند و زمزمه می کنند که حبه کدام انگور جرات کرد طعم رذالت مامون را به کام مقدس تو بچشاند، تو آفتاب عشقی بودی که بر عالم تابیدی، زمزمه نامت و خاطره سوزاندن جگرت تا قیامت از یاد نخواهد رفت.

امروز ضریح علی بن موسی الرضا(ع) نقطه ای است که چون پرگار دایره ای به دور دوستدارانش کشیده و همه را به سوی حرمش می کشاند، فوج فوج آدم از گوشه و کنار و دور و نزدیک آمده اند و پیاده و سواره خود را به این دایره رسانیده اند تا به آغوش گرم و مهربان او پناه برند، آهوان خسته دلهای مجاوران نیز دوان دوان به سوی حرمش آمده اند تا در سایه کرامت و رافت او آرام گیرند.

این مردم سیاه پوش و مغموم به سوی تو آمده اند، حاجتشان را بگویند یا نگویند، فقط دادن سلامی به تو و گره زدن دست و دلشان به پنجره فولاد و ضریح تو، اشکها را از چشمانشان سرازیر می کند، در دل از تو باران کرامت طلب می کنند تا از تشویش رها شوند و از انزوای این همه تاریکی بیرون آیند.

رسم مردم این دیار در سالروز شهادت غریب الغربا، انیس النفوس، ثامن الحجج علی بن موسی الرضا (ع)، حضور در حرم مطهر رضوی و برپایی مجلس عزا است، این سوگواری ها از ضریح آغاز می شود و به دورترین کوچه های این شهر ختم می گردد، همه یکپارچه برای هشتمین خورشید آسمان امامت و ولایت بساط عزا می گسترانند.

پخش نذور و برپایی ایستگاه های صلواتی و حضور زائران پیاده از اقصی نقاط کشور در مشهد مقدس، رسمی دیرین برای سالروز شهادت امام رضا(ع) است که برای سالهای متمادی معمول بوده و هرچند شیوع کرونا و محدودیت های ناشی از آن امسال از حجم زائران بویژه زائران پیاده حرم کاسته است اما برگزاری مراسم و پذیرایی خادمان همچنان به قوت خود باقی است.

برگزاری مراسم عزاداری ویژه شهادت امام رضا(ع) قرنهای متمادی است که در حرم مطهر رضوی مرسوم بوده است، این مراسم در ایام وفات ائمه اطهار به خصوص در ماههای محرم و صفر برگزار می شده است و روضه خوانان، نوحه خوانان و خطبای آستان قدس در دارالضیافه، دارالذکر، دارالحفاظ یا ایوان طلا به ذکر مصیبت می پرداخته اند.

در این مراسم دستورهایی نیز توسط نایب التولیه به تحویلداران کل یا دربان‌باشیان، به منظور برپایی این مراسم منطبق بر موقوفات داده شده بود، در این بین، اجرای مراسم سوگواری در دهه آخر صفر همچون دهه اول محرم، با وسعت و شکوه خاصی برپا می شده است.

اسناد به جای مانده از تشکیلات اداری آستان قدس اطلاعات بسیاری در خصوص برپایی مراسم عزاداری دهه آخر صفر، در گذشته های دور را بیان می کند، این اسناد نحوه پذیرایی، زمان، مکان و هزینه های برپایی مراسم سوگواری را در حرم مطهر رضوی نشان می دهد.

قدیمی ترین سند موجود در بایگانی مدیریت امور اسناد در مورد دهه آخر صفر، مربوط به سال ۱۲۸۲ قمری است که در آن به هزینه های برگزاری مراسم سوگواری از محل مصارف موقوفه وزیر نظام اشاره شده است، خطبه خوانی در شب شهادت امام رضا (ع)، یکی دیگر از مراسم کهن بارگاه امام هشتم است که به شکل کنونی از دوره پهلوی دوم و همزمان با شکل گیری اداره تشریفات مرسوم شده است.

شمع گردانی از دیگر تشریفات و مراسم ویژه ای است که با توجه به اسناد موجود، در اواخر دوره قاجاریه و در سال های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ قمری در شب شهادت امام رضا (ع) در بارگاه منور این امام همام برگزار می شده است، هرچند که با توجه به محتوای اسناد مشخص می شود که در سال های قبل از این تاریخ ها نیز مراسم شمع گردانی معمول بوده است.

آستان قدس رضوی اعلام کرده است که با توجه به عدم امکان برگزاری اجتماع عظیم عزاداران در شهادت امام رضا (ع) و ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی، خادمان امام رضا (ع) علاوه بر اجرای دقیق و نظارت بر مصوبات بهداشتی در برنامه‌های حرم، تدارک ویژه‌ای برای پوشش رسانه‌ای این عزاداری‌ها دیده‌اند تا امکان ارتباط زنده با حرم رضوی در هر نقطه‌ای از ایران و جهان فراهم باشد.

علاوه بر شبکه‌های تلویزیونی ملی و استانی، شبکه‌های بین‌المللی متعددی، مراسم عزاداری‌های شهادت امام رضا (ع) در حرم مطهر رضوی را به صورت زنده پخش خواهند کرد و علاوه بر آن، آستان قدس رضوی از بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به نشانی aqr_ir، ارتباط زنده مخاطبان با حرم مطهر را برقرار خواهد کرد.

طبق سنت دیرینه و همزمان با شب شهادت امام رضا (ع) دیشب آیین خطبه‌خوانی با حضور خدام بارگاه منور رضوی برگزار شد که خطبه شب شهادت توسط رضا نبوی و حجت‌الاسلام و المسلمین غفاری قرائت شد و علی ملائکه مداح و ذاکر اهل بیت (ع) به مدیحه‌سرایی و ذکر مصیبت پرداخت.

همچنین ولی الله کلامی، شاعر آیینی کشور، در مدح و ثنای حضرت رضا (ع) شعرخوانی کرد و آیین شمع‌گردانی نیز با مداحی ذاکر اهل بیت (ع) حاج مهدی رسولی انجام گرفت.

امروز نیز مصادف با ۳۰ صفر سالروز شهادت امام رئوف، ویژه برنامه‌ای با عنوان «یا غریب الغربا» از ساعت ۹ در محل ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد حرم مطهر رضوی با سخنرانی آیت‌الله سیداحمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد برپا می‌شود که امیر عارف، مداح اهل بیت (ع) نیز در این مراسم به ذکر مصیبت و مدیحه‌سرایی می پردازد.

مراسم عزاداری چهارپایه‌خوانی در صحن پیامبر اعظم (ص) از دیگر برنامه‌های ویژه در نظر گرفته شده برای روز شهادت امام هشتم است که با مداحی میثم مطیعی، مهدی میرداماد، مهدی رسولی، مهدی سروری، جعفر ملائکه و دکلمه‌خوانی امیرحسین کرامتی بعد از نماز ظهر و عصر در صحن پیامبر اعظم (ص) برگزار می شود.

همچنین در سالروز شهادت امام رضا (ع)، ویژه برنامه «حماسه نوغان» با محوریت عزاداری زنان منطقه "نوغان" در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود. این مراسم با قرائت آیاتی از کلام الله مجید آغاز می‌شود و در ادامه حجت‌الاسلام پناهیان به ایراد سخن می پردازد. همچنین ابوذر بیوکافی، مداح و ذاکر اهل بیت (ع) و احمدرضا علوی، شاعر آیینی کشور، مدیحه‌سرایی و شعرخوانی خواهند کرد.

غروب امروز نیز همزمان با شام شهادت ثامن الحجج (ع)، مراسم شام غریبان با حضور خدام بارگاه منور رضوی در صحن انقلاب حرم مطهر رضوی بعد از نماز مغرب و عشا برگزار خواهد شد که قرائت صلوات خاصه، شعرخوانی و مدیحه‌سرایی از برنامه‌های این مراسم خواهد بود.