استاد اخلاق: علامه حسن زاده به عالم توحید راه پیدا کرده بود

به گزارش خبرنگار معارف ایرنا، آیت الله محمدباقر تحریری دوشنبه شب در آیین بزرگداشت مقام علمی و عملی مرحوم علامه حسن زاده آملی در مجموعه فرهنگی سرچشمه گفت: رسول خدا(ص) فرمود: نزد هر عالمی ننشینید و پیش دانشمندی تلمذ کنید که شما را از پنج نقیصه به پنج کمال برساند.
وی با اشاره به ادامه روایت افزود: پیش عالمی بروید که شما را از شک به یقین برساند و مجالست با دانشمندی لازم است که انسان بتواند رنگ علمی بگیرد و همچنین پیش عالمی بروید که انسان را از ریا به اخلاص برساند. چون وادی خلوص وادی ورود در عالم توحید است.
تحریری افزود: علامه حسن زاده به عالم توحید راه پیدا کرده بود ولی نمی دانیم تا چه اندازه راه پیدا کرده بود. چون عالم توحید مراتبی دارد و با این صحبت ها نمی توان در مورد علامه سخن گفت.

وی افزود: در ادامه حدیث نبوی آمده است که پیش عالمی بروید که شما را از خودبزرگ بینی و عدم خضوع در برابر حق به تواضع هدایت کند و شما را از فریب دادن خارج کند.
تحریری ضمن معرفی اجمالی شخصیت علامه حسن زاده در جنبه عقل نظری و عملی و همچنین جنبه اجتماعی، گفت: یکی از نمودارهای کلامی و عملی علامه همراهی با انقلاب و تجلیل خاص از امام خمینی و رهبر معظم انقلاب است که این انقلاب در مسیر حق است و امامین انقلاب پرچمدار ندای حق هستند. 
شاگرد علامه حسن زاده آملی با اشاره به آیه ۱۱ سوره مجادله در مورد درجات عالمان گفت: کسانی که ویژگی اوتوا العلم را دارند طبق آیه ۵۲ سوره حج چون به حق رسیده اند می توانند نداهای الهی را از نداهای شیطانی تشخیص دهند و این مساله مهمی است که انسان در مسیر علم، ثبات قدم داشته باشد.

علامه حسن زاده آملی در ساحت نفس مطمئنه سیر می کرد
در ادامه این مراسم شاگرد مرحوم علامه حسن حسن زاده آملی با پاسخ دادن به برخی از شبهات مطرح شده در فضای مجازی گفت: علامه در ساحت نفس قدسی و نفس مطمئنه سیر می کرد.
حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه با اشاره به جایگاه علمی و معنوی علامه گفت: اخیرا شبهاتی درباره جایگاه علمی علامه در فضای مجازی مطرح شده که یکی از این شبهات مربوط به  مسائل سیاسی است.
وی افزود: برخی اینگونه مطرح می کنند که علامه، سیاستمدار نبود. چون تعابیری بلند را درباره رهبر انقلاب داشته و اهل تملق بوده است در حالی که کسانی که این شیهه را مطرح می کنند توجهی به ساحت های نفس ندارند.
شاگرد مرحوم حسن زاده آملی همچنین با اشاره به برخی مطالب کتاب معرفت نفس علامه گفت: برخی افراد در ساحت نفس اماره هستند که تملق نفس آنان نیز اماره ای است. برخی نفس متخیله دارند که تملق آنان نیز تخیلی است. برخی دارای نفس عاقله یا مطمئنه و راضیه و مرضیه دارند که مدح و ذم آنان بر اساس ساحت نفسی آنان است.

خسروپناه ادامه داد: عده ای چون در نفس اماره زیست می کنند تصورشان اینگونه است که علامه که در نفس مطمئنه سیر می کرد، مدح و ذمش از نوع نفس اماره ای است.
وی افزود: علامه چشم برزخی داشت  و می دانست رهبر انقلاب علاوه بز علم و تدبیرش که جهان را متحول کرده، اهل بندگی و سجود است.
این استاد حوزه افزود: علامه در ساحت نفس قدسی و مطمئنه سیر می کرد و می دید که رهبر انقلاب از چه جایگاه معنوی برخوردار است. رهبر انقلاب از جوانی با اهل سلوک ارتباط داشت و بر سلوک توحیدی تاکید می کرد و علامه می دانست و لذا مدح علامه مدح نفس مطمئنه بود.

خسروپناه گفت: شبهه دیگری که مطرح شده این است که آیا علامه فیزیک مدرن یا شیمی یا ریاضیات جدید بلد بود درحالی که علوم قدیم را خوانده بود و آن علوم در حال حاضر حیاتی ندارد و علامه به درد ۴۰۰ سال پیش می خورد.
وی افزود: اگر کسی چنین مطلبی را در دانشگاه آکسفورد انگلیس مطرح کند، او را از دانشگاه بیرون می اندازند. اشتباه این افراد این است که  تعبیر علوم قدیم و جدید را به کار می برند در حالی که اصطلاح علوم سنتی و علوم مدرن صحیح است. علوم مدرن از قرون ۱۶ و ۱۷ در غرب شکل گرفته ولی هنوز از آن به علوم مدرن یاد می کنند.
این استاد دانشگاه افزود: علوم سنتی به چند دسته تقسیم می شود که فلسفه و کلام و عرفان نظری مبتنی بر برهان است و برهان، قدیم و جدید ندارد. اگر هزار سال پیش مطرح شده باشد صحیح است و اکنون نیز صحیح است.
خسروپناه اضافه کرد: برخی علوم سنتی شامل علوم تجربی مانند طبیعیات و طب است. اگرچه طب مدرن امروز مطرح است ولی منطق طب قدیم، تجربه است و اکنون برخی از بیماری ها را طب مدرن نمی تواند درمان کند و اگر درمان کند، عوارض بسیاری دارد ولی طب سنتی می تواند همان بیماری ها را درمان کند.
وی افزود: در آلمان که بیشترین داروهای شیمیایی را تولید می کند برخی پزشکان داروهای گیاهی را بیشتر از داروهای شیمیایی تجویز می کنند.
این استاد حکمت و فلسفه افزود: در باب ریاضیات و هیات مدرن نیز باید گفت که با مبانی جدید دستاوردهایی دارد ولی مبانی ریاضیات و هیات سنتی دو پیش فرض متفاوت با هیات مدرن دارد و اکنون می توان با همین امکانات نام افزاری تقارنی میان آن ها انجام داد. 
وی با اشاره به ضرورت توجه به تاریخ علم گفت: این علوم سنتی جزو میراث تمدنی ماست و تاریخ علم جزئی از علم است. 
خسروپناه به یکی دیگر از شبهات پرداخت و گفت: برخی می گویند علامه حسن زاده یک عالم عزلت نشین بود که در گوشه منزل کتاب می نوشت یا در مسجد مشغول تدریس بود و نمی توان او را مردمدار دانست و درد مردم را نمی فهمید.
وی ادامه داد: در این اوضاع کرونایی دیدید که مردم شهرستان آمل در تشییع پیکر علامه چه کردند و اگر پیکر علامه در قم یا تهران یا مشهد تشییع می شد جمعیت عظیمی حضور می یافت. 
این استاد حوزه افزود: اگر یک عالم، خلوت نشین نباشد، اهل جلوت با خدا نمی شود. اگر علامه حسن زاده  ریاضت های شبانه نداشت که حسن زاده نمی شد. علامه را ریاضت های شبانه روزی به این مقام رساند ولی مردمدار بود و در خانه اش به روی همه باز بود.
این شاگرد علامه پیشنهاد کرد تا کسانی که می خواهند با آثار علامه آشنا شوند، کتاب های الهی نامه و معرفت نفس را مطالعه کنند و در مرحله بالاتر به مطالعه مباحث منطقی و فلسفی علامه بپردازند.

این مراسم با حضور خانواده علامه حسن زاده آملی و آیت الله جاودان و با سخنرانی آیت الله هادی عباسی خراسانی، آیت الله حسن رمضانی، آیت الله سید یدالله یزدان پناه، حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه و علیرضا قزوه و با اجرای نجم الدین شریعتی در حال برگزاری است.

علامه حسن‌زاده آملی در  ۱۳۰۷ خورشیدی در قریه ایرا بخش لاریجان شهرستان آمل دیده به جهان گشود. در شش سالگی به مکتب‌خانه رفت، علاقه وی به درس و قرآن تا اندازه ای بود که در خردسالی تمام قرآن را به خوبی یاد گرفت. وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه روحانی (حوزه علمیه) را در محضر روحانیونی همچون؛ محمد آقا غروی، عزیزالله طبرسی، شیخ احمد اعتمادی، عبدالله اشراقی و ابوالقاسم رجایی فرا گرفت. سپس به تهران آمد و در مدارسی چون مبارک حاج ابوالفتح و مدرسه مبارک مروی به فراگیری دانش پرداخت  و نزد حاج میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی در حدود ۱۳ سال به تربیت و تعلیم پرداخت و فنونی را از قبیل علوم منقول، معقول، تفسیر، کتب قرائت و تجوید، کتب ریاضی و نجوم، تعلیم کتب مختلف و استخراج تقویم نجومی کسب کرد که تعلیمش چهار سال طول کشیده بود. حسن زاده آملی در ۲۲ مهر ۱۳۴۲ خورشیدی به قم رفت و در آنجا تحصیلات حوزوی خود را به پایان رساند.

این عالم و فیلسوف برجسته و شهره جهان اسلام که به زبان‌های فرانسوی و عربی نیز مسلط بود. آثار بسیاری در فلسفه، عرفان، ریاضی، نجوم، ادبیات فارسی و عربی دارد، همچنین برخی از مهم‌ترین آثار فلسفی و عرفانی چون اشارات، شفا و شرح فصوص الحکم را تصحیح کرده و بر آنها شرح و حاشیه نگاشته است. به باور حسن‌زاده آملی، فلسفه و عرفان اسلامی در مسیر واحدی است و دین، فلسفه و عرفان، با هم هماهنگ است. او ادعای یونانی‌بودن فلسفه اسلامی را نادرست می‌داند؛ به این دلیل که فیلسوفان مسلمان، اندیشه‌های فلاسفه پیش از اسلام را عمق بخشیده و پخته‌اند. به گفته یکی از شاگردان وی، حسن‌زاده بیشترین تأثیر را از ملاصدرا و ابن عربی گرفته است.

از جمله آثار فلسفی وی می توان به الاصول الحکمیه، الحجج البالغه علی تجرد النفس الناطقه، النور المتجلّی فی الظّهور الظّلّی، ترجمه و تعلیق الجمع بین الرّأیین، ترجمه و شرح سه نمط آخر اشارات، تصحیح و تعلیق شفا، تصحیح و تعلیق اشارات، تقدیم و تصحیح و تعلیق آغاز و انجام، تقدیم و تعلیق راسله اتحاد عاقل به معقول، دررالقلائد علی غررالفرائد، دروس اتحاد عاقل به معقول، رساله اعتقادات، رساله العمل الضابط فی الرّابطی و الرابط، رساله‌ای در اثبات عالم مثال، رساله جعل، رساله رؤیا، رساله مثل، رساله نفس الأمر و... اشاره کرد.

در حقیقت باید نگاشته‌های این عالم فرزانه را به پنج دسته: تألیف مستقل، شروح، حواشی و تعلیقات، تصحیح آثار دیگران و رسالات تقسیم کرد. یکی از نخستین آثار وی تصحیح و اعراب گذاری و تحشیه نصاب الصبیان است. ایشان همچنین علاوه بر این آثار، اشعار اثرگذار و جذاب به زبان طبری و فارسی در قالب دیوانی از خود برجای گذاشته است.

علاوه بر تالیف و نگارش کتاب های گوناگون، وی حدود ۱۷ سال به تدریس ریاضیات و هیات مشغول بود. حسن‌زاده پس از سکونت در قم، ۱۴ دوره شرح منظومه، چهار دوره اشارات، یک دوره اسفار اربعه و چهار دوره شرح فصوص قیصری را تدریس کرده است. شرح تمهید و مصباح الانس نیز از جمله دیگر تدریس‌های او است.

سرانجام این عالم فرهیخته پس از سال‌ها مجاهدت علمی در سوم مهر ۱۴۰۰ خورشیدی در ۹۳ سالگی و بر اثر نارسایی شدید قلبی دیده از جهان فروبست. پیکر آن عالم ربانی روز اربعین در شهرستان آمل تشییع و در ششم مهرماه در روستای ایرای لاریجان به خاک سپرده شد.

آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در پیامی نوشتند: این روحانی دانشمند و ذوفنون از جمله‌ی چهره‌های نادر و فاخری بود که نمونه‌های معدودی از آنان در هر دوره، چشم و دل آشنایان را می‌نوازد و توأماً دانش و معرفت و عقل و دل آنان را بهره‌مند می‌سازد. نوشته‌ها و منشأت این بزرگوار منبع پر فیضی برای دوستداران معارف و لطائف بوده و خواهد بود.