در ادامه گزارش ۲۸ مهر ۱۴۰۰ روزنامه ایران آمده است: واکسیناسیون سراسری نقطه آغازی بود که جامعه را از آن نگرانی و ترس اجتماعی که بر اثر کرونا به‌وجود آمده بود خارج کرد و نوید زندگی دوباره‌ای در جامعه داد. به اعتقاد جامعه‌شناسان در حال حاضر در نقطه‌ای قرارداریم که تصمیم تک تک افراد جامعه درریشه کن کردن این بیماری نقش بسزایی دارد و آنهایی که به دلایل مختلفی تمایلی به تزریق واکسن ندارند باید واکسینه شوند.
در مقابل برخی دیگر از جامعه شناسان و متخصصان بر آن تأکید دارند که افرادی که واکسن نمی‌زنند زنجیر ه انتقال کرونا را تشدید می‌کنند و به لحاظ جانی خسارت‌هایی به جامعه تحمیل می‌کنند همچنین کارشناسان بر این باورند نشاط اجتماعی یکی از مؤلفه‌های اصلی سلامت روحی و روانی جامعه است که با واکسیناسیون سراسری در حال شکل‌گیری مجدد در جامعه است، چرا که نشاط و امید در مقایسه با دیگر خصلت‌های انسانی بیشترین سهم را در ایجاد معاشرت‌های اجتماعی دارد.
آنها می‌گویند واکسیناسیون آغاز خروج از اضطراب اجتماعی چه در ابعاد فردی و چه خانوادگی است. اما با این حال هنوز تعدادی از افراد جامعه برای تزریق واکسن شک و تردید دارند. جامعه شناسان معتقدند افراد به دلایل مختلف همچون عدم باور به اصالت علم پزشکی و تبلیغات منفی از واکسینه شدن امتناع می‌کنند و این عدم تمایل منجر به ادامه شیوع کرونا خواهد شد. برخی هم معتقدند باید قوانینی برای الزام افراد برای واکسن وضع شود.
بازگشت نشاط اجتماعی با تزریق واکسن
برخی از پیمایش های انجام شده نشان می‌دهد که درصد پایینی از افراد جامعه تمایلی به تزریق واکسن ندارند البته اکثریت افراد با این موضوع نه تنها موافق هستند بلکه یکی از مطالباتشان از دولت این است که واکسیناسیون به صورت گسترده‌تر و جدی‌تری پیگیری شود. دکتر حسین سراج‌زاده، جامعه‌شناس در این مورد می‌گوید: در حال حاضر در دنیای تخصصی و علمی زندگی می‌کنیم و حوزه پزشکی پیشرفت‌های بسیار زیادی کرده است.
در شرایط کنونی که واکسیناسیون سراسری برای ایمنی و سلامتی افراد در حال انجام است، مردم باید به توصیه‌های افراد متخصص در این حوزه توجه کنند. بر اساس علم پزشکی و یافته‌های پزشکان در زمینه بیماری کرونا واکسیناسیون و مایه‌کوبی باعث می‌شود ایمنی بدن در برابر این بیماری عالم گیر افزایش پیدا کند. طی روند واکسیناسیون نیز شاهد تأثیر مثبت، چه از منظر بهداشتی چه از نظر روانی بوده‌ایم. واکسیناسیون باعث افزایش ایمنی بدن می‌شود و این ایمنی دو کارکرد دارد. اول اینکه امکان ابتلا به بیماری را کاهش می‌دهد و دوم اینکه اگر افراد به این بیماری مبتلا شوند از عوارض بیماری تا حد زیادی کاسته می‌شود در نتیجه احتمال مرگ را در افراد مبتلا کاهش می‌دهد. واکسیناسیون توضیح پزشکی روشنی دارد و افرادی که دارای دانش علمی و تخصصی نیستند باید به توضیحات متخصصان این حوزه اعتماد کنند. واکسیناسیون تضمین کننده بازگشت نشاط به جامعه است.
امنیت و ایمنی فردی و اجتماعی با واکسیناسیون
در دوره قاجار مردم باوری به طبابت و علوم پزشکی نداشتند. افراد در آن زمان گاه برای واکسن صف می‌کشیدند و گاه از آن فرار می‌کردند. حال در جامعه مدرن امروز نیز شاهد آن هستیم که عده‌ای درمقابل واکسن رفتارهای متفاوتی نشان می‌دهند. او در مورد عدم تمایل افراد به واکسیناسیون می‌افزاید: علت اینکه چرا برخی هنوز تن به واکسن نمی‌دهند را باید در ایدئولوژی و جهان بینی این افراد جست و جو کرد. برخی از افراد از موضع کاملاً سنتی به مسائل پزشکی نگاه می‌کنند و برخی از موضع ایدئولوژیک مخالف و منتقد پزشکی جدید هستند و به دستاوردهای پزشکی آنچنان اعتقاد و اعتماد ندارند.
اینها در واقع واکسیناسیون را بخشی از برنامه‌های پزشکی جدید برای سلطه بر مردم می‌دانند و برای واکسیناسیون اصالتی قائل نیستند. حتی گاهی مطرح می‌کنند که مدیکالی کردن جامعه از مطامع سرمایه‌داران سرچشمه می‌گیرد و هدف آنها بهره‌مندی و بهره کشی بیشتر از انسان‌ها از طریق سیستم بهداشت است. به هر حال مادامی که چنین دیدگاهی در جامعه‌ای وجود داشته باشد ممکن است مخالفت‌هایی هم در پی آن به وجود آید. یک جامعه پس از واکسیناسیون و ایجاد ایمنی فردی در ابعاد گسترده‌تری به امنیت و ایمنی اجتماعی نیز منجر می‌شود. هم‌اکنون شاهد آن هستیم که کشورهایی که در زمینه واکسیناسیون ویروس کرونا موفق بوده‌اند در حال خروج از بحران و رفع محدودیت‌ها هستند و خوشبختانه کشور ما هم جزو این کشورهاست.
واکسیناسیون مبنای کنترل و مدیریت کرونا
کنترل و مدیریت این بیماری از سوی متولیان کشور بر پایه واکسیناسیون سراسری بنا شده اشت. یکی از عوامل مهم در اجرای اهداف کلی برای مدیریت این بیماری مراجعه افراد برای واکسیناسیون است. دکتر سراج‌زاده در مورد پیامدها و مزایای واکسیناسیون سراسری توضیح می‌دهد: واکسیناسیون عمومی پیامدهای گسترده‌ای دارد اول آنکه با افزایش سلامتی افراد هزینه‌های درمان را کاهش می‌دهد، هزینه‌هایی که معمولاً تأمین آن برای جوامع و خانواده‌ها مشکل است. همچنین فشار اجتماعی، اقتصادی که طی این دو سال به جامعه تحمیل شده بود را می‌کاهد. واکسیناسیون باعث شده امید اجتماعی جایگزین آن ناامنی و شوکی که از ابتدای شیوع تاکنون گریبانگیر ما بوده، شود. دو سال است که ما هر روز خبر فوت گروه زیادی از افراد را می‌شنویم و این آمار مرگ باعث شوک و لطمات روحی عظیمی برای جامعه شده است. اگر بخواهیم از این رویه جلوگیری کنیم باید واکسن زدن را جدی بگیریم.
آگاه‌سازی جامعه از مزایای سلامت عمومی
سراج‌زاده در مورد چگونگی تشویق افراد برای تزریق واکسن می‌گوید: برای متقاعد کردن افراد در زمینه واکسیناسیون ابتدا باید گفت‌وگوهایی عمومی درباره بهداشت عمومی صورت گیرد و همچنین نظام اجتماعی رسانه‌ای باید افراد را از ابعاد و پیامدهای رعایت و عدم رعایت قواعد بهداشتی آگاه سازند. اما با تمام این اوصاف احتمال آنکه بتوان همه افراد را متقاعد کرد کم است زیرا کسانی که از یک موضع ایدئولوژیک با واکسیناسیون مخالف هستند براساس واقعیت‌ها و استدلال‌ها به راحتی نظرشان را عوض نمی‌کنند پس در نتیجه دولت‌ها به دلیل خیر جمعی و مصلحت و سلامت عمومی باید قوانینی وضع کنند و همان‌طور که شاهد هستیم در کشور ما هم قوانینی وضع شده است و برای متخلفان حداقل انواعی مجازاتی در نظر گرفته شده است و افرادی که تن به تزریق نمی‌دهند از برخی مزایای عمومی محروم خواهند شد.
وضع قوانین برای تزریق واکسن
«واکسن اجباری ممنوع شود» نام کمپینی بود که با امضای بیش از ۵۱هزار نفر تشکیل شد. بهانه تشکیل این کمپین نداشتن مجوز واکسن‌ها، عوارض کوتاه‌مدت یا بلندمدت تزریق واکسن است. این جامعه شناس در مورد نحوه برخورد با افرادی که تصمیم جدی برای عدم تزریق دارند می‌گوید: مخالفت با طب مدرن مسأله جدیدی نیست و افرادی که نظرات مخالف دارند تفکرات خود را نیز اینگونه اظهار می‌کنند که این حق فردی ما است که در مورد تزریق واکسن تصمیم بگیریم و یا اینکه بگویند مسئول سلامتی ما خودمان هستیم و باور دارند نباید واکسیناسیون اجباری شود یا معتقدند برای کسانی که واکسن نمی‌زنند نباید محدودیت‌هایی ایجاد شود. این افراد در بحث، استدلال‌های نادرست و ناموجه بیان می‌کنند. در کلام این افراد یک سوء‌استفاده از حق و آزادی شخصی وجود دارد که پیامدهای اجتماعی زیانبار و گسترده‌ای را دربر خواهد داشت.
با ذکر یک مثال می‌توان رفتار این افراد را تشریح کرد برای مثال برای رانندگی از ما انتظار می‌رود قواعدی را رعایت کنیم یا رانندگی پرخطر نداشته باشیم که این قواعد تبدیل به قانون شده است و اگر کسی این قواعد را زیر پا گذارد جریمه می‌شود و یا متحمل مجازاتی خواهد شد. از منظر من به مسائل مربوط به قواعد پزشکی و بهداشت عمومی هم باید با همین دیدگاه برخورد شود و افراد باید از عواقب به خطر انداختن سلامت دیگران آگاه شوند. عضو یک جامعه باید بداند که زیان بیماری فردی‌اش ابعادی گسترده‌تر از ابعاد فردی دارد و فشار سنگینی به نظام پزشکی و جامعه وارد می‌کند. خودمحوری در واکسیناسیون و امتناع از آن، به کلیت نظام خانوادگی نیز ضربه می‌زند و فرد خود محور دیگران را به دلیل عدم رعایت پروتکل‌ها و قواعد بهداشتی از جمله واکسیناسیون به خطر می‌اندازد. این مسائل به مسئولان یک جامعه اجازه می‌دهد تا قوانینی وضع کنند که بر اساس آن افراد مجاب به رعایت اعمال بهداشت عمومی مانند واکسیناسیون شوند.
اقدام به واکسینه شدن یک فرایند شناختی
تزریق واکسن یکی از عوامل اصلی در پیشگیری و کنترل بیماری‌های مسری است. واکسیناسیون یک اقدام منطقی و عقلانی در پی مقابله با کروناست اما چرا برخی برای تصمیم‌گیری در مورد مصونیت از این بیماری از عقلانیت پیروی نمی‌کنند.
دکتر مجید صفاری نیا رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران در این مورد می‌گوید: در هر جامعه‌ای ۱۷ الی ۱۸ درصد مردم از زدن واکسن امتناع می‌کنند. البته در ایران آمار دقیقی از افرادی که نوبت آنها شده و واکسن نزدند وجود ندارد ولی ما در حال انجام تحقیقاتی هستیم تا بتوانیم علت امتناع افراد از واکسیناسیون را شناسایی کنیم. اقدام به تزریق یک «تصمیم» برای افراد است. افراد در تصمیم‌گیری یک فرایند شناختی را طی می‌کنند که ممکن است در این فرایند مکانیسم‌هایی تأثیرگذار باعث اختلال در انتخاب صحیح آنها برای تزریق واکسن شود. در این فرایند تصمیم‌گیری عواملی همچون شایعه‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد و یا اخباری که در مورد عوارض واکسن‌ها پخش شده دخیل است. غیر آنکه هنوز در جامعه ما افرادی وجود دارند که از آمپول و سوزن می‌ترسند. کاهش اعتماد عمومی نیز از دیگر مواردی است که در امتناع افراد تأثیرگذار است. تحقیقات نیز نشان داده در کشورهایی که اعتماد عمومی کمتر است مردم کمتر برای تزریق واکسن مراجعه می‌کنند. برخی نیز شکاک هستند و زمان یک سال و نیم را برای اثبات کارآیی یک واکسن کم می‌دانند.
با تزریق واکسن، روابط اجتماعی از سر گرفته خواهد شد
وی در مورد مزایای تزریق واکسن و تأثیر آن بر جامعه می‌گوید: در حال حاضر واکسن کرونا توانسته مردم جامعه را به سمت زندگی عادی و طبیعی بازگرداند. هر چه جامعه از بحران‌های روانشناختی خارج شود و روند طبیعی خود را طی کند امید و نشاط در جامعه گسترش خواهد یافت. با تزریق همگانی واکسن بسیاری از معاشرت‌ها و روابط اجتماعی از سر گرفته خواهد شد و بسیاری از مشاغل به حالت عادی بازمی‌گردد. زمانی که مردم رفتارها و اقدامات اجتماعی خود را از سر گیرند پیامدهای روانشناختی مانند افسردگی و غم که در دوران کرونا مردم دچار آن شده بودند کم کم از بین خواهد رفت. تجربیات کشورهایی که ۷۰ الی ۸۰ درصد جامعه شان واکسینه شده‌اند نشان می دهد که در حال عبور از محدودیت‌ها هستند.
از منابع ملی حمایت کنیم
بر اساس سند ملی واکسیناسیون که ۲۰ دی سال ۱۳۹۹ در ستاد ملی کرونا تصویب شد، هزینه تزریق این واکسن تا رسیدن به نقطه ایمنی برای شهروندان رایگان خواهد بود. اما واردات و تولید واکسن کرونا هزینه‌های بسیاری برای کشور در بردارد. دکتر صفاری نیا در مورد وظیفه شهروندی افراد در برابر منابع ملی و ارتباط آن با واکسیناسیون اینگونه شرح می‌دهد: واکسیناسیون امکان رایگانی است که برای سلامتی و ایمنی جامعه فراهم شده است. بر فرض که برای هر دوز واکسن حداقل ۲۰۰ هزار تومان هزینه شده باشد پس مسئولان برای تزریق سراسری واکسن هزینه‌های بسیاری کرده‌اند. این هزینه از منابع ملی صرف شده در چنین شرایطی وظیفه ایجاب می‌کند که در برابر منابع ملی مسئولیت پذیر باشیم. توصیه می‌شود افراد با اعتماد به سیستم بهداشت کشور به هر مدل واکسنی که در دسترس است راضی باشند و بدانند برای رسیدن به نقطه هدف و ایمنی باید با اکثریت مردم همراه شوند و واکسن بزنند.
برخی در برابر واکسینه شدن سهل انگاری می‌کنند
بر اساس اعلام مسئولان وزارت بهداشت تا کنون حدود ۶۲ درصد از مردم واکسن زده‌اند همچنین بر مبنای گفته متخصصان اگر بیش از ۸۰ درصد جامعه واکسینه شوند امنیت و ایمنی نسبی به جامعه باز خواهد گشت.
دکتر شهلا کاظمی‌پور جامعه‌شناس در مورد عدم مراجعه برخی از افراد برای واکسن اینگونه توضیح می‌دهد: برای رسیدن به‌ایمنی گسترده فردی و اجتماعی نیاز به همکاری افراد جامعه است. برخی افراد برای واکسن نزدن بهانه‌تراشی می‌کنند. اگر بخواهیم رفتار مردم از ابتدای پاندمی تاکنون را بررسی کنیم، به این نتیجه می رسیم که افراد پس از حدود دو سال در برابر این بیماری دچار سهل‌انگاری شده‌اند و این سهل‌انگاری به عدم تزریق واکسن نیز مربوط می‌شود. امتناع از تزریق به عوامل گوناگونی مربوط می‌شود که یکی از این عوامل در پی دگرگونی شرایط است که موجب تغییر نگرش‌ها شده. مردم در ابتدا ترس از ابتلا و واهمه داشتند چرا که با یک پدیده جدید روبه‌رو شده بودند ولی زمان باعث شد از میزان ترس مردم کاسته شود و به نحوی ذهن‌ها برای مقابله با این ویروس به فرسایش برسد. این فرسایش ذهنی و عادی‌انگاری در همه جوامع شایع است و در کل مردم به عادت می‌رسند. برخی هم تصور می‌کنند که اگر تاکنون مبتلا نشده‌اند پس از این هم دچار بیماری نخواهند شد؛ این طرز تفکر به تقدیرگرایی در جامعه نیز بازمی‌گردد که از دیرباز وجود داشته است.
افراد تحصیلکرده تمایل بیشتری به واکسیناسیون دارند
او ادامه می‌دهد: سال‌هاست که به دنبال تحقیق روی رفتار افراد در شرایط بحران هستیم تا بفهمیم چرا واکنش مردم در شرایطی مانند اوضاع امروز که اعداد مرگ بالا می‌رود و افراد شاهد مرگ اطرافیان‌شان هستند و به تبع باید واهمه بیشتری پیدا کنند و بیشتر به فکر مسئولیت خود در قبال دیگران باشند! برعکس عمل و رفتار می‌کنند؟ البته به طور قطع ترس در افراد وجود دارد اما بر فرسایش و خستگی، سهل‌انگاری در رفتار آنها می‌چربد. مبحث بعد مربوط به شخصیت هر فرد در جامعه به عنوان شهروند است. با مشاهده دقیق رفتارها می‌توان دریافت افرادی که از سطوح تحصیلاتی بالاتری برخوردارند به مراتب به اصول حقوق شهروندی و رعایت پروتکل‌ها پایبندتر هستند. این افراد به علوم پزشکی و به دستاوردهای پزشکی در مقابله با بیماری‌ها تکیه دارند. افراد باید بدانند با واکسیناسیون، کرونا تا حدودی قابل مهار است.
تزریق واکسن یک وظیفه شهروندی
حمایت اجتماعی یکی از حلقه‌های طلایی سرمایه اجتماعی در کشور است. واکسیناسیون نمونه ارزنده حمایت مسئولان برای مقابله با این بیماری است. این جامعه شناس در مورد فرایند کنترل و مدیریت کرونا با پشتیبانی مسئولان می‌گوید: نکته دیگر نحوه مدیریت در فرایند کنترل این بیماری است. واکسیناسیون سراسری یکی از حمایت‌های اجتماعی محسوب می‌شود که اعتماد همگانی را بالا می‌برد. اما یکی از دلایل عدم تمایل به واکسن پایین بودن اعتماد عمومی به مسئولان بود که با واکسیناسیون سراسری این اعتماد عمومی در حال افزایش است. این مبحث حمایت و اعتماد اجتماعی که دو اصل از سه اصل سرمایه اجتماعی است که تأثیر بسیاری در ترغیب افراد به واکسیناسیون دارد. عده‌ای که واکسن نمی‌زنند حقوق شهروندی دیگران را نیزنقض می‌کنند. با پایبندی بر مثلث سرمایه اجتماعی که مشتمل بر سه ضلع اعتماد اجتماعی، حمایت اجتماعی، ارتباط اجتماعی است؛ کرونا تا حدودی قابل مهار است؛ افرادی که در ابتدای شیوع افراد دائماً شکایت می‌کردند که مسئولان وظایف خود را انجام نمی‌دهند. در حال حاضر نوبت آنهاست که وظایف خود را در قبال مهار بیماری انجام دهند.
نظر شما