«معماهایی برای رازگشایی از عالم»؛ درک جهان با استاد ایرانی هاروارد

یونانی‌ها در کوششان برای توضیح آنچه در دنیای اطرافشان می‌گذشت، افکار جالبی درباره فیزیک داشتند. آنها شیفته ریاضیات زیبا بودند، و بعضی از دانشمندان، از جمله افلاطون، معتقد بودند که حقیقت این جهان در هندسه نهفته است. آنها [...] در حالی که در مورد ریاضیات سالها از زمان جلوتر بودند فیزیکشان در همان سطح نبود. به عنوان مثال، ارسطو اعتقاد داشت که سنگ‌ها سقوط می‌کنند چون دوست دارند روی زمین باشند. (ص. ۲۴-۲۳)

اگر دوست ندارید مثل ارسطو چنین برداشت ساده‌انگارانه‌ای درباره جهان پیرامون خود داشته باشید، بهتر است به کتاب معماهایی برای رازگشایی از عالم نوشته کامران وفا نگاهی بیندازید. این کتابی اثری‌ است جذاب و روان که مفاهیم مختلف درباره جهان و علم فیزیک را با استفاده از معماهای جالب توضیح می‌دهد.

در زیر تمام ساختارهای پیچیده و سخت ریاضی که شالوده قوانین فیزیک هستند، حقیقتی ساده و عمیق نهفته است. دانشمندان در رمزگشایی از قوانین طبیعت از این حقایق ساده استفاده می‌کنند نه آن جزئیات فنی و پیچیده که به عنوان دانش‌آموزان دیروز و به یاد شب‌های امتحان چندان از آنها دل خوشی نداریم! خوشبختانه این دست از ایده‌ها را در اغلب موارد می‌توان با معماهای ساده به تصویر کشید. معماهایی که چنان ساده‌اند که به راحتی می‌توان معنای آنها را بدون استفاده از ریاضیات پیچیده درک کرد. کتاب معماهایی برای رازگشایی از عالم خواننده را در یک سفر با خود همراه می‌کند تا به وسیله حل معماهای جالب پرده از قوانین جهان بردارد.

در ادامه چند مورد از این معماهای هیجان انگیز را می‌خوانید که وفا در کتابش به تفصیل جواب آنها را با خواننده به اشتراک می‌گذارد:

در یک بازی شرکت دارید که مجری جایزه‌ای را در یکی از سه جعبه دربسته گذاشته است. از شما خواسته‌اند که یکی از سه جعبه را انتخاب کنید. پس از انتخاب آن، ولی قبل از گشودنش مجری یکی از دو جعبه‌ای را که می‌داند جایزه‌ای در آن نیست باز می‌کند. بعد به شما این آزادی را می‌دهند که انتخاب خود را تغییر دهید. آیا با تغییر انتخاب اقبال بهتری دارید یا نه؟ (ص. ۱۳۲)

یا: 

صد بطری شربت دارید، که یکی از آنها سمی است. دوستانتان مایلند به شما کمک کنند آن را پیدا کنید، اما اثرات آن تا ۲۴ ساعت بعد ظاهر نخواهند شد و میهمانی شما ۲۵ ساعت دیگر شروع می‌شود. حداقل تعداد دوستانی که باید به کمک شما بیایند تا بطری سمی را بیابید، چند نفر است؟ (ص. ۱۶۲)

و یا: 

یک ورق شماره دار را از یک دسته ورق برمی‌داریم، چطور سریعا می‌توانید بگویید شماره‌اش چند است؟ (ص. ۵۴)

این کتاب علاوه بر بیش از صد معما و جواب آنها، شامل مباحثی درباره ارتباط این معماها با ایده‌های پیچیده و عمقی در دنیای فیزیک و ریاضیات نیز هست. مثال‌هایی که در این کتاب از آنها استفاده شده از فیزیک کلاسیک از جمله قوانین نیوتن و تئوری نسبیت انیشتین گرفته تا فیزیک مدرن چون مباحث سیاهچاله‌ها و نظریه ریسمان را در برمی‌گیرد. با وجود این، کتاب حاضر برای مردم عادی نوشته شده و خواندن آن مستلزم بهره‌مندی از دانش زمینه‌ای در حوزه ریاضیات و فیزیک نیست و فقط به کمی کنجکاوی نیاز دارد.

کامران وفا کیست؟ 

کامران وفا از فیزیکدانان برجسته در حوزه نظریه ریسمان (String theory) و استاد ایرانی- آمریکایی رشته ریاضیات و فلسفه طبیعی دپارتمان فیزیک دانشگاه هاروارد آمریکاست. وی در سال ۱۳۳۹ در تهران متولد شد و در ۱۶ سالگی به آمریکا مهاجرت کرد. وفا مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه ام‌آی دریافت و برای تحصیل در مقطع دکترا دانشگاه پرینستون را انتخاب کرد. وی از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ استادیار دانشگاه هاروارد بود و در کنار پژوهش تدریس می‌کرد تا این که در سال ۱۹۹۰ در این دانشگاه صاحب کرسی شد.

وفا که عضو فرهنگستان علوم آمریکاست، بیش از ۲۵۰ مقاله علمی و چند جایزه معتبر در کارنامه خود دارد که از جمله مهمترین آنها می‌توان به مدال دیراک و جایزه فیزیک بنیادی اشاره کرد. این فیزیکدان برجسته ایرانی تبار که در امور عام المنفعه و خیریه در ایران فعالیت متمادی دارد، در جدیدترین افتخار برنده جایزه مصطفی در سال ۲۰۲۱ شد که مراسم اعطای آن ۲۹ مهر در تهران و با حضور وفا و دیگر برگزیدگان برگزار شد.

جایزه مصطفی(ص) در راستای تجلیل از دانشمندان برجسته و زمینه‌سازی همکاری و توسعه علمی و فناوری در جهان اسلام به عنوان یکی از نمادهای شایستگی و برتری علمی در سطح جهان در سال ۱۳۹۱ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.

این جایزه که به صورت دوسالانه به دانشمندان و پژوهشگران برتر جهان اسلام اعطا می‌شود، به اثری نوآورانه در مرزهای دانش تعلق می‌گیرد که توسط افرادی شاخص در حوزه‌های علم و فناوری ارایه شده و زمینه‌ساز بهبود زندگی بشریت باشد.

کتاب معماهایی برای رازگشایی از عالم را حسام الدین ارفعی از دیگر فیزیکدانان برجسته ایران و استاد دانشگاه صنعتی شریف به فارسی ترجمه کرده است. ارفعی که در سال ۱۳۲۷ در جنوب فارس متولد شد، پس از گذراندن دوران متوسطه در دبیرستان البرز به تدریس رشته فیزیک در دانشگاه شریف مشغول شد، دکترای خود را در رشته فیزیک نظری از دانشگاه کالیفرنیا گرفت و حالا استاد فیزیک دانشگاه شریف و معاون پژوهشگاه دانش‌های بنیادی کشور است.

ترجمه فارسی کتاب معماهایی برای رازگشایی از عالم در شمارگان ۱۱۰۰ نسخه با حمایت انجمن فیزیک ایران توسط نشر فرهنگ نو چاپ و روانه بازار شده است.