پسماند در مازندران ؛ مشکلی برای تمامی فصول

به گزارش ایرنا، معضل پسماند سال های طولانی است که گریبان‌گیر مازندران سرسبز است و در برهه های مختلف سه دهه گذشته در برخی مناطق تبدیل به بحران چند وجهی شد. مثلا در دهه ۷۰ معضل زباله در انجیلسی شهرستان بابل تبدیل به بحران اجتماعی و امنیتی شده بود. زباله شهرستان ساری هم چند سال پیش وضعیت مشابهی پیدا کرد. در شهرستان آمل وجه زیست محیطی این معضل به سنگی بزرگ جلوی پای اجرای بزرگ ترین سد استان تبدیل شده است. قصه تلخ دپوی زباله در سواحل محمودآباد همچنان نقل محافل است. شاید اگر آتش سوزی چند سال پیش نبود ، کسی در مازندران هیچگاه متوجه کوه زباله فریدونکنار نمی شد.

اگر چه قصه تلخ معضل زباله برای بومیان مازندران تکراری است ، چون درد و رنج و جان سختی آن در برابر راه حل های متنوع را با گوشت و استخوانشان لمس کرده اند ، ولی برای غیربومیان هم ناآشنا نیست ، چون اگر حتی سابقه یک بار سفر زمینی به مازندران را داشته باشند ، بوی تعفن زباله های انباشته در جای جای استان قطعا مشامشان را آزرده است. اغراق نیست اگر گفته شود در مسیر تمامی ۲۲ شهرستان مازندران مقاطعی وجود دارد که ناگهان دمه هوای متعفن چونان پتکی آهنین بر مشام آدم می کوبد.

با این که طی سال های اخیر بویژه در دو سال گذشته قدم های مثبتی برای ساماندهی زباله در مازندان برداشته شده ، اما به جز موارد معدودی از جمله بهره برداری از نیروگاه زباله سوز نوشهر  و کارخانه کمپوست تنکابن ، بقیه طرح ها به سرانجامی بایسته نرسیده است و نیازمند سماجت در پیگیری برای جذب اعتبارات ملی و نظارت عالیه محلی است.

عمارت ؛ زخمی عمیق بر چهره آمل

بیراه نیست اگر بگوییم بحران سوء مدیریت زباله در مازندران بیش از هرجای دیگر در شهرستان آمل به چشم می خورد. منطقه « عمارت » آمل که بیش از چهار دهه بار زباله بیش از ۱۵ شهر استان را بر دوش کشیده است، اکنون به مرحله ای از بحران رسیده است که حتی صدای مسئولان همیشه ساکت را نیز درآورده است. 

عمارت در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر آمل و در مسیر جاده هراز واقع است و با وجود نام زیبایش، زشت ترین تصویر را بر سینه کوهستان های البرز مرکزی حک کرده است چون طبق آمارهای رسمی هر روز بیش از ۴۰۰ تن زباله طی چند دهه روی هم انباشته شد.

سایت زباله عمارت که طبق گفته مسئولان حتی ۱۵ سال بیشتر از حد استاندارد و ظرفیت در آنجا زباله دپو شده ، اکنون علاوه بر مشکلات منطقه ای، با توجه به ساخت سد هراز ، به بحرانی زیست محیطی ملی تبدیل شده است و در صورت کم توجهی می تواند زندگی و سلامت مردم مازندران را  به صورت جدی به خطر بیندازد.

مهم ترین مشکل برای حل معضل زباله دپو شده در این منطقه ، تعیین محل جایگزین است. سابقه تعیین زمین برای جابه جایی زباله از عمارت و راه اندازی محلی جایگزین بیش از یک دهه است که هر بار به خاطر تایید نشدن از سوی محیط زیست یا تفکر جزیره ای در بین مسئولین شهرهای مازندران و یا مشکل وقفی بودن و یا قبول نکردن سرمایه گذار با مشکل مواجه می شود.

طی یک دهه گذشته دستکم سه محل برای انتقال زباله سایت عمارت در نظر گرفته شد، اما با وجود تامین بودجه دولتی که برای این امر اختصاص داده شد ، به نتیجه ای نرسید و امروز نیز با وجود انتشار چندین خبر در رسانه ها مانند « شکسته شدن طلسم عمارت » ، یا « جابه جایی عمارت و یا ایجاد سایت جدید » ، همچنان شاهد تخلیه سنتی زباله در این منطقه هستیم.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و مسئولان شهرستان آمل ، « همگرایی » کلید گمشده حل معضل عمارت است و به همین دلیل پیدا کردن این کلید نیازمند ورود مقام عالیه دولتی از استان است تا بتواند یک بار برای همیشه به اختلافات محلی و استانی مانند سرگردانی در تعیین زمین یا نوع پروژه قابل اجرا پایان دهد.

جا خوش کردن در جنگل رامسر

 وضعیت شهرستان رامسر نیز در بحث زباله  همانند سایر شهرهای ساحلی استان وخیم است . ظرفیت محل دفن زباله در سایت اشکته چال منطقه کلاکولی رامسر در عرصه های جنگلی این منطقه سال ها است که تکمیل شده و متاسفانه حجم انبوهی از شیرابه این زباله ها پس از سرریز شدن وارد سفره های زیرزمینی و رودخانه های منتهی به دریای خزر می‌شود و  این وضعیت می تواند زنگ خطر جدی برای از بین رفتن محیط زیست و به مخاطره افتادن سلامت مردم منطقه باشد.

آمارهای رسمی نشان می دهد که به طور متوسط روزانه ۸۰ تن زباله در جنگل های رامسر کاملا به شکل سنتی و غیربهداشتی دفن می شود به طوری که این مقدار زباله در فصول گردشگری روزانه به حدود ۱۲۰ تن هم می رسد.

هرچند که در شهریور امسال طرح پردازش پسماند در سایت زباله جنگل کلاکولی به بهره برداری رسید ، اما این طرح تنها ۳۰ درصد از حجم زباله را کم می کند ولی صورت مساله که انباشت زباله در جنگل است کماکان به قوت خود باقی است.

زباله ۳۰ساله نور و روزشماری برای پایان کابوس 

پشت زیبایی منطقه « الیمالات » که یکی از مناطق معروف گردشگری مازندران و شهرستان نور است زخم ناسور دپوی ۳۰ ساله زباله پنهان شده است.در حال حاضر روزانه یکصد تن زباله در هشت هکتار از عرصه منطقه الیمالات که یکی از بهترین مناطق جنگلی مازندران به شمار می رود تخلیه و رها می شود .

گذشته از این که تخلیه زباله در مناطق جنگلی به خودی خود یک معضل است ، اما معضل زباله در شهرستان نور فراتر از این است ، چرا که تخلیه زباله در آن به صورت کاملا بی سامان  و  بدون رعایت استانداردهای حداقلی مانند ایجاد سیستم هدایت شیرابه ، گود برداری برای دفن زباله و پس از آن دفن و ریختن چند لایه خاک بر روی آن انجام می شود.

البته آخرین بررسی های خبرنگار ایرنا از فرمانداری شهرستان نور حاکی از آن است که طی یک هفته آینده فاز اول کارخانه کمپوست شامل خط پردازش زباله به بهره برداری خواهد رسید و طبق زمان بندی انجام شده ۲ فاز دیگر آن که شامل کنترل شیرابه و تولید کود کمپوست است تا پایان سال به بهره برداری می رسد ، وعده ای که امید است همانند شهر ساحلی همجوارش محمودآباد بی پشتوانه نباشد و شهروندان نوری واقعا تا پایان امسال شاهد بهره برداری از کارخانه کمپوست باشند.

چهار دهه ساحل خوابی زباله در محمودآباد

سایت زباله محمودآباد سال هاست در کنار دریای خزر جاخوش کرده است و حتی بحران آلودگی آن در سطح جهانی رسانه‌ای شد. تاکنون راهکارهای متعددی به عنوان گزینه های نهایی برای جلوگیری از این محل آلوده کننده زیست محیطی دریای خزر اعلام شد که متاسفانه به سرانجامی نرسیده است. 

طی سال های اخیر عکس ها و تصاویر محل دپوی زباله محمودآباد در ساحل دریا در سانه های استانی، کشوری و جهانی سر و صدای بسیاری به پا کرد، اما حتی هشدارهای رسانه ای نیز نتوانست معضل چهار دهه‌ای این سایت زباله را حل کند و همچنان شاهد انباشت زباله در آن هستیم.

حداقل طی ۲ سال اخیر بارها از سوی مسئولان ارشد شهری و یا استانی وعده یافتن زمین مناسب برای ساخت سایت جدیدی داده شد ، ولی هربار به دلایلی که حتی برای مردم نیز غیرقابل پذیرش است، با بن بست مواجه شد. جابه جایی محل دفن، انتقال به استان دیگر، ارسال به زباله سوز و برنامه هایی از این دست بارها و بارها به عنوان گزینه روی میز مسئولان محمودآبادی تبلیغ شد ، ولی هیچکدام سرانجامی نداشته است.

این سایت زباله اکنون در فاصله حدود ۲۰ متری دریای خزر قرار دارد و چهار دهه شیرابه خود را به آب های خزر در ساحل محمودآباد تزریق می کند.

فریدونکنار و رونمایی از معضل پس از آتش سوزی

شاید تاکنون در فضای رسانه ای استان با اخباری مبنی بر وجود معضل زباله در فریدونکنار چیزی نشنیده باشید ، اما معضل زباله در فریدونکنار برای مردم این شهرستان معضلی با قدمت چندین دهه است و سرنوشتی به اندازه آمل و محمودآباد دردناک دارد.  

سوء مدیریت در پسماند شهرستان فریدونکنار را باید با کلمه "بحران" معرفی کرد چون زباله های این شهرستان در جایی بین شالیزارها و دریا تلنبار می شود ؛ جایی که از یک سو شیرابه وارد آب خزر و از سوی دیگر وارد زمین های شالیزاری می شود. 

این در حالی است که مرغوب ترین برنج کشور حاصل شالیزارهای فریدونکنار است و نام برنج این شهرستان شهرت جهانی دارد. برخلاف مسئولان آمل و محمودآباد که بارها و بارها وعده حل معضل زباله را به برنامه ای مستمر تبدیل کردند، گویا هنوز بحران زباله به دفتر مسئولان فریدونکناری نرسیده است. 

معضل زباله در فریدونکنار شاید هیچگاه رسانه ای نمی شد ، اگر در مرداد ماه سال ۹۸ یک آتش سوزی پرده از کوه زباله در این شهرستان برنمی‌داشت و آن را به تیتر نخست تبدیل نمی کرد. با این وصف آتش سوزی هم نتوانست زمینه ساز حل معضل زباله در فریدونکنار شود، زیرا معضل همان بود و موانع نیز همان.

سایت زباله فریدونکنار  نیز از نداشتن محلی مناسب برای دپو ، فقدان زباله سوز در استان و همچنین برنامه شکست خورده تفکیک زباله از مبدا رنج می برد. 

همنشینی زباله بابلسر با برج های مسکونی 

شهرستان ساحلی بابلسر نیز  وضعیت بهتری نسبت به دیگر شهرهای ساحلی ندارد،زباله در این شهرستان  از حدود  ۴۰ سال پیش تاکنون در کنار ساحل و مکانی بین پارکینگ ۷ و ۸ دفن می شود.

در گذشته  که این مکان برای دفن زباله انتخاب شده بود ، محلی در خارج از شهر و حاشیه  محسوب می شد ، ولی در سال های اخیر و با  افزایش جمعیت و پیشرفت شهر ، وارد بافت شهری شده است و به همین دلیل هم مجتمع های عظیمی در اطراف آن ساخته شده است.

هرچند که خارج از شهر بودن این منطقه در گذشته باری از معضل زیست محیطی آن کم نمی کرد و سال های سال شیرابه زباله از این مکان مانند سایر شهرهای ساحلی به جان خزر تزریق می شد ، ولی در حال حاضر با ایجاد مجتمع های مسکونی و نیز افزایش تولید زباله ، وضعیت در این منطقه به نقطه بحران رسیده است و نیاز به ورود جدی مسئولین استانی برای برطرف شدن این مشکل دارد. با وجود اینکه از حدود پنج سال پیش زمزمه هایی برای ساخت دستگاه زباله سوز و عقد قرارداد شهرداری با یک سرمایه گذار برای تهیه کمپوست از زباله شنیده می شد ، ولی این وعده نیز همانند بعضی از وعده های حوزه پسماند در مازندران رنگ عمل به خود نگرفته است.

معضل زباله قائمشهر در مسیر محو شدن 

بیش از پنج دهه است که زباله‌های قایمشهر و روستاهای اطراف آن در کنار رودخانه « تلار » در پنج کیلومتری جاده کیاکلا به سمت میدان امام این شهر دپو می‌شود. به گفته مسئولان شهری روزانه ۳۰۰ تن زباله از روستاها و کارخانجات مجاور به این مکان منتقل می گردد. در حال حاضر  این محل تبدیل به یک کوه بزرگ و بلند زباله شده است و شیرابه آن نیز  وارد رودخانه تلار می گردد. .

هرچند که اردیبهشت امسال نخستین لندفیل یا همان خاکچال استان مازندران در قائمشهر با هدف ساماندهی سایت زباله  به بهره برداری رسید ، ولی این روزها هنوز هم زباله در کنار رودخانه تلار جا خوش کرده است و رفع کامل این معضل نیازمند برداشته شدن گام های بیشتر و بلندتر است .

اگر چه در زمان افتتاح لندفیل محل دپوی زباله قائمشهر وعده هایی همچون افزایش تعداد سلول های لندفیل و ساخت خط پردازش زباله در محل سایت داده شده بود ، ولی هنوز مشخص نیست که تا چه زمانی قرار است محقق شود.

آرام گرفتن زباله در منطقه گردشگری بابل

وضعیت زباله در پرجمعیت ترین شهرستان مازندران نیز دست کمی از سایر شهرها ندارد و از حدود ۲۵ سال پیش تاکنون یکی از بکرترین مناطق شهرستان بابل یعنی بابلکنار میزبان زباله این شهرستان شده است.

زباله بابل در منطقه انجیلسی روستای درازکلای بابلکنار دفن می شود. روزانه ۱۸۰ الی ۲۰۰ تن زباله در شهر تولید می‌شود که پس از جمع‌آوری توسط شهرداری به سایت انجیل‌سی انتقال می‌یابد ، سایتی که طی سالیان طولانی مشکلات زیست محیطی زیادی را به بار آورد که از جمله آن می توان به آلودگی هوا و بوی متعفن زباله، آلودگی آب‌های زیرزمینی، آلودگی رودخانه‌ها با شیرابه اشاره کرد.

البته هرچند که وضعیت این سایت به علت وجود کارخانه کمپوست به مراتب از شهرهای همجوارش بهتر  است ، ولی دستگاه های این کارخانه نیز به بنا به گفته مسئولان بعد از ۱۰ سال کارکردن فرسوده شده است و در حال حاضر نیاز است که این کارخانه توسعه یابد تا از حجم زباله دفنی کاسته شود.

زباله پشت دیوار سبز چهاردانگه

معضل زباله در مازندران به مناطق مرکزی و طبیعت دل فریب غرب استان خلاصه نمی شود، بلکه این دغدغه زیست محیطی حتی به بلندای مناطق شرقی استان نیز کشیده شده است. امروزه مراتع وسیع چهاردانگه ساری مرکز استان، با چهره بد قیافه زباله تیره وتار شده است.

دفن زباله در چهاردانگه ساری قدمتی کمتر از سایر سایت های زباله مازندران دارد ، اما به همان اندازه عمیق است و تاکنون بارها سبب اعتراض مردم محلی شده است. تقریبا حدود دو دهه زباله شهرهای ساری و مناطق دور و نزدیک در ارتفاعات چهاردانگه جاخوش کرده و هنوز نیز راه حلی برای آن بر روی میز مدیران پسماند قرار نگرفته است.

مکان دفن زباله در چهاردانگه تنها هفت کیلومتر با جاده اصلی فاصله دارد، به علاوه قرار گیری در ارتفاعات باعث شده با هر بار بارندگی، شیرابه های ناشی از زباله ها به جاده و رودخانه های منطقه سرازیر شود .

شاید مهم ترین راهکار برای حل بخش قابل توجه مشکل زباله استان ساخت نیروگاه زباله سوز ساری  است که ظرفیت آن هضم روزانه ۶۰۰ تن زباله است ، اما این پروژه ملی سال هاست در شرایط یکنواخت در جا زده و هنوز با گذشت یک دهه رنگ بهره برداری را به خود ندیده است. 

نیروگاه زباله سوز ساری از مصوبات سفر استانی دولت دهم در سال ۸۷ بود که با وجود کلنگ زنی تا سال ۹۳ به دلیل مشکل فنی رها شده بود و پس از آن به دلیل مشکل مالی پیشرفت کندی را تجربه می کرد تا اینکه از سال ۹۷ به طور جدی در دستور گار قرار گرفت.

اما با وجود تزریق منابع استانی و ملی به این پروژه و وعده راه اندازی تا سال ۱۴۰۰، اما هنوز با موانع بسیاری مواجه است که تا به امروز راه اندازی آن را به تاخیر انداخته است.

 شرق مازندران در انتظار توسعه کارخانه کمپوست بهشهر

همان طور که گفته شد قصه پر غصه زباله در مازندران تنها به یک نقطه یا شهرستان محدود نمی شود ، بلکه دامن گیر کل استان شده است و بسته به موقعیت هر شهر یا در نزدیکی ساحل انباشته می شود یا در دل جنگل و کوه.

در این میان جنگل های سرسبز نکا و گلوگاه نیز  از هجوم زباله در امان نبوده و  به محلی برای دپو زباله تبدیل شدند. جنگل قرمرض در نکا یکی از مکان هایی است که زباله در آن انباشت می شود.

برای رفع مشکل زباله های شرق مازندران در سال ۹۴ کارخانه کمپوست بهشهر به بهره برداری رسید که متاسفانه این کارخانه نیز نتوانست باری از دوش شهرهای اطراف بردارد. کارخانه کمپوست زباله بهشهر که قرار بود زباله های شرق استان از جمله نکا و گلوگاه را نیز در خود هضم کند علاوه بر مشکل راه دسترسی به خاطر نداشتن دستگاه ریجکت ، پرس و خرد کننده زباله و مکنده پلاستیک با مشکل مواجه بود و نتوانست به ظرفیت کامل برسد.

البته ناگفته نماند که فقط نیمی از زباله ها در فرایند کمپوست تبدیل و فرآوری می شود و بقیه باید با ایجاد و نصب چند دستگاه دیگر امحاء و بازیافت شود که در هر دو مکان کارخانه کمپوست بابل و بهشهر استان مازندران فعلا چنین شرایطی وجود ندارد.

 آنچه در این گزارش نوشته شد ، تنها مروری کلی بر وضعیت زباله در مناطق مختلف مازندران است که با توجه به افزایش جمعیت استان و همچنین به تبع آن افزایش زباله باید فکری اساسی برای حل این معضل دیرینه و سخت جان کرد. آنچه مسلم است این که سایت های دپوی زباله درمناطق مختلف مازندران به کانون های اصلی آلودگی زیست محیطی تبدیل شده اند و رفع این معضل نیازمند توجه اساسی و مدیریت مطلوب است ، انتظاری که بسیاری از شهروندان مازندران آن را مطالبه خودشان از استاندار جدید می دانند.