زلزله هرمزگان و لزوم مراقبت های روانشناختی

"ساعت سه و سی و هشت دقیقه بعد از ظهر یکشنبه ۲۳آبان را نشان می داد. یک باره لرزشهای شدید تمامی خانه را به لرزه درآورد. برای نامگذاری این تجربه اندک تلاشی مورد نیاز بود، باز هم زلزله، تکان ها هر لحظه بیشتر و بیشتر می شد من و خانواده در یکی از کنج های خانه، بی پناه، پناه گرفته بودیم، آنچه آن لحظه از ذهنم می گذشت آرزوی پایان یافتن این وضعیت بی پناهی و درماندگی بود، در چشمان اعضای خانواده ترسی شدید نمایان بود. کنترلی بر خود یا محیط نداشتم و هجوم همزمان ترس، درماندگی و نزدیکی به تجربه ی مرگ توصیف گر آن لحظات بود.

خدا رو شکر تمام شد البته زلزله اول. در خانه را باز کردم با همسایه همدلی کردم که به خیر گذشت در را بستم مهمان ناخوانده دوم از راه رسید. به نظرم شدیدتر، ناخوشایندتر و دهشتناک تر. درماندگیم تشدید شده بود. مثل مسخ شده ها، تسلیم شده بودم. کاری از دستم بر نمی آمد جز آن که به خانواده دلداری بدهم که تمام می شود نگران نباشید. حرف هایی که خودم نیز باور نداشتم ..."

این روایت من از زلزله های بیست و سوم آبان ماه هرمزگان بود.

روایت من، یک از هزار روایت مردمانی بود که تجربه زیسته ی زلزله های اخیر هرمزگان را داشته اند، مردمانی که دوست دارند روایت های آنها نیز شنیده شود، شنیده شدنی که می تواند شفابخش باشد.

در زمان رخداد زمین لرزه های شدیدی از این دست بیشترین توجه به کارهای پزشکی، امدادرسانی و اسکان حادثه دیدگان است، امری که در ساعت‌های اولیه پس از زلزله، هم طبیعی و هم کاملا مورد نیاز است اما جنبه دیگری از این حادثه، وضعیت روانشناختی کسانی است که این تجربه هیجانی منفی و شدید را پشت سر گذاشته اند.

بسیاری از خانواده ها در بندرعباس و شهرها و روستاهای زلزله زده در زمان وقوع زمین لرزه، در منزل به سر می بردند و لرزش های وحشتناک زمین لرزه را بر ارکان خانه‌های خود به تجربه زیسته اند.

در این شرایط، بسیاری از افراد به خصوص کودکان پدیده ای را تجربه می کنند که بسیار فراتر از تجربه معمول است، هجوم هیجان های ناخوشایند ترس، وحشت و استرس آن هم در زمان بسیار کوتاه تاثیرات منفی ماندگاری بر وضعیت جسمانی و روانی افراد به جای می گذارد.

یکی از اختلالاتی که در حوادثی غیرقابل کنترلی مثل زمین لرزه می تواند در افراد ایجاد شود اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD است، ممکن است نشانه های این اختلال بلافاصله پس از رویداد یا در طی یک ماه بعد از رویداد شروع شود.

این نشانه ها باعث بروز مشکلات جدی در کارکرد های فردی، اجتماعی و شغلی می شود، نشانه های PTSD در چهار دسته اجتناب، خاطرات آزار دهنده، تغییرات منفی در تفکر و خلق و خو و تغییر در واکنش های فیزیکی و عاطفی دیده می شود.

اگر چه لازم به ذکر است که این علائم به مرور زمان تغییر می کند و از فردی به فرد دیگر می تواند متفاوت باشد افراد مبتلا به PTSD ممکن است این رویداد را از طریق فلاش بک یا کابوس دوباره تجربه کنند. آنها ممکن است احساس غم، ترس یا عصبانیت کنند.

احساس جدایی یا بیگانگی از افراد دیگر و اجتناب از موقعیت ها یا افرادی که رویداد آسیب زا را به آنها یادآوری می کند نیز معمول است و واکنش های منفی شدیدی نسبت به چیزی معمولی مانند صدای بلند یا لمس ناگهانی دارند، به‌خصوص که پس لرزه های زمین لرزه در نواحی زلزله زده، معمولا به این احساسات ناخوشایند دامن می زند.

بسیاری از افرادی که در معرض یک رویداد آسیب زا قرار می گیرند، علائمی مشابه آنچه توضیح داده شد، در روزهای پس از آن رویداد تجربه می کنند با این حال، برای اینکه یک فرد مبتلا به PTSD تشخیص داده شود، علائم باید بیش از یک ماه طول بکشد و باید باعث ناراحتی یا مشکلات قابل توجهی در عملکرد روزانه فرد شود.

بسیاری از افراد در عرض سه ماه پس از ضربه دچار علائم می شوند، اما علائم ممکن است دیرتر ظاهر شوند و اغلب برای ماه ها و گاهی سال ها باقی می‌مانند، PTSD اغلب با سایر شرایط مرتبط مانند افسردگی، مصرف مواد، مشکلات حافظه و سایر مشکلات سلامت جسمی و روانی رخ می دهد.

از آنجا که در رویدادهایی مثل زمین لرزه، تجربه اختلال استرس پس از سانحه و یا وضعیتی مشابه آن دور از انتظار نیست، مراقبت های روانشناختی جهت درمان این اختلال و وضعیت های مشابه بسیار ضروری است.

در کنار درمان های تخصصی برای افرادی که به طور مشخص علائم این اختلال را تجربه می کنند پیشنهاد می شود فرصت های بیان مجدد هیجان ها به افراد درگیر حادثه داده شود، یک راهکار مفید صحبت کردن در مورد حادثه به خصوص به صورت زمان حال با یک روانشناس یا مشاور است.

این کار کمک می کند تا افراد از تجربه ی اجتنابی خود دست بکشند و به صورت مؤثر با هیجان های ناخوشایند مرتبط با حادثه مواجه شوند. آن هم، هیجانی هایی که در زمان تجربه رویداد به صورت کافی تجربه و پردازش نشده اند.

دسترسی افراد به مشاوره های تلفنی و برخط می تواند فرصت مناسبی را فراهم کند تا افراد در مورد تجربه خود صحبت کنند و با پردازش مجدد رویداد و هیجان های مرتبط با آن، رویداد را برای خود قابل تحمل تر سازند، رسالتی که متوجه روانشناسان و مشاوران استان هرمزگان است.

به طور کلی، در کنار امدادرسانی های مرتبط با اسکان، امورات پزشکی و نیازهای تغذیه ای افراد دچار حادثه، مراقبت های روانشناختی از این دست می تواند به طور مناسبی به افراد کمک کند تا به طور موثری به زندگی عادی خود برگردند.

 روانشناس و عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه هرمزگان