چاه‌کَنی غیر مجاز و چاه‌پُرکُنی کم فایده

به گزارش ایرنا بر اساس اطلاعات منتشره، از مجموع ۳۷ دشت استان خراسان رضوی هم اکنون نیمی از آنها در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارند و وجود چاههای غیر مجاز و  برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی مهمترین علت دشت‌های بحرانی در استان عنوان شده‌ است.

از سوی دیگر شمار چاههای غیر مجاز در خراسان رضوی دست کم هفت هزار حلقه گزارش شده است در حالی که عملیات مسدودسازی چاههای غیر مجاز در این استان هر ساله در حال انجام است اما تعداد این گونه چاهها طی ۱۰ سال گذشته در خراسان رضوی تغییر محسوسی نداشته و به زبان ساده چنین می‌توان گفت که به ازای هر چاه غیر مجازی که پُر و مسدود می‌شود در جای دیگر چاه دیگری حفر می‌شود.
کارشناسان و دست اندرکاران این حوزه نبود مجازتهای بازدارنده را یکی از موانع عدم موفقیت در مبارزه با چاههای غیر مجاز عنوان می‌کنند و معتقدند که قوانین موجود مربوط به ۴۰ سال پیش است و باید اصلاح و بازنگری شود.

بر طبق قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱، "استفاده از منابع آبهای زیرزمینی از طریق حفر هر نوع چاه و قنات و توسعه چشمه در هر منطقه از کشور با اجازه و موافقت وزارت نیرو باید انجام شود و وزارت مذکور با توجه به خصوصیات هیدرولوژی منطقه شامل شناسایی طبقات زمین و آبهای زیرزمینی و مقررات پیش‌بینی شده در این قانون نسبت به صدور پروانه حفر و بهره‌برداری اقدام می‌کند" و خارج از این چارچوب، حفر غیر مجاز محسوب می‌شود.

شنیده‌ها حاکی از آن است که جریمه حفر یک چاه غیر مجاز بر اساس قانون مذکور، کمتر از ۱۰ میلیون ریال است، از این رو مقابله با چاههای غیر مجاز و  اعمال مجازات در قبال متخلفان در این زمینه نیازمند اصلاح قوانین و چاره اندیشی اصولی دارد و صرفا برنامه‌ریزی برای پرکردن چاههایی که غیر مجاز حفر شده‌اند راه به جایی نخواهد برد.

با این حال تعداد چاه‌های مجاز در استان خراسان رضوی بیش از ۱۶ هزار و ۵۰۰ حلقه چاه عنوان شده است که افزون بر ۱۰ هزار حلقه از این چاهها در بخش کشاورزی و بقیه در بخش شرب، صنعت و خدمات استفاده می‌شوند.

خراسان رضوی از استانهای با تعداد بالای چاههای غیر مجاز 
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: خراسان رضوی یکی از استانهایی است که بیشترین چاههای غیر مجاز در کشور را دارد و  تعداد کنونی چاه‌های غیر مجاز کشاورزی در این استان بیش از هفت هزار و ۳۰۰ حلقه چاه برآورد می‌شود.
محمد علایی افزود:طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در اجرای طرح تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی خراسان رضوی، عملیات انسداد همه این چاه‌ها دنبال می‌شود و  باید گفت خراسان رضوی در زمینه عملیات انسداد چاه‌های غیر مجاز و میزان صرفه‌جویی آب حاصله از استان‌های پیشرو در کشور شناخته شده است.
وی ادامه داد: استان خراسان رضوی یکی از بحرانی‌ترین منابع آب‌های زیرزمینی کشور را دارد به طوری که کسری سالانه منابع آب‌های زیرزمینی خراسان رضوی تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب و افت یک متری سطح آب‌های زیر زمینی رسیده است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: سهم منابع زیرزمینی در تامین آب خراسان رضوی بیش از ۸۰ درصد است که در شرایط خشکسالی این میزان حتی تا ۹۵ درصد هم می رسد.
علایی انسداد و پر کردن چاههای غیر مجاز را یکی از راهکارهای کسری منابع زیر زمینی در این استان و مقابله با کم آبی عنوان کرد و افزود: از ابتدای سال ۹۲ تاکنون حدود ۱۴ هزار چاه غیر مجاز در استان  مسدود شده است که حدود ۵۵۰ مورد از این تعداد در سال جاری انجام شده است. 
وی ادامه داد: از طریق انسداد چاههای غیر مجاز طی مدت مذکور ۳۱۰ میلیون متر مکعب آب در خراسان رضوی صرفه جویی شده است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: طرحهای تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از اضافه برداشت‌ها، نصب کنتورهای هوشمند و طرح سازگاری با کم آبی از دیگر اقدامات در حال انجام برای کسری منابع زیرزمینی آب در استان خراسان رضوی به شمار می‌رود.
علایی با بیان این که استان خراسان رضوی در نصب کنتور هوشمند در چاه‌های کشاورزی با هدف کنترل منابع آب در کشور پیشگام است افزود: هم‌اکنون ۹۵ درصد چاه‌های برقی کشاورزی استان که تعداد آنها هشت هزار و ۵۰۰ حلقه است به کنتور هوشمند مجهز هستند.
وی تعداد چاه‌های مجاز در این استان را ۱۶ هزار و ۵۱۳ حلقه عنوان کرد و افزود: ۱۰ هزار و ۱۰۰ حلقه از این چاه‌ها در بخش کشاورزی و بقیه در بخش شرب، صنعت و خدمات حفر شده‌اند.
او کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی را  از برنامه های در حال اجرا عنوان کرد و  ادامه داد: استان خراسان رضوی در نصب کنتور هوشمند در چاه‌های کشاورزی با هدف کنترل منابع آب در کشور پیشگام است وهم‌اکنون ۹۵ درصد چاه‌های برقی کشاورزی استان به کنتور هوشمند مجهز هستند.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: به دنبال برنامه ریزی‌های انجام شده تا پایان سال جاری چاه بدون کنتور در استان نداریم و همچنین جشن پُر کردن چاه‌های غیرمجاز عمیق بیش از ۵۰ متر در استان را برنامه ریزی کرده ایم.
علایی افزود: در شرایط کنونی ۸۴ درصد از آب تولیدی در خراسان رضوی در بخش کشاورزی مصرف می شود و با اقدامات انجام شده این استان وضعیت بهتری نسبت به سایر مناطق کشور در کاهش مصرف آب کشاورزی دارد چرا که میانگین کشوری مصرف آب کشاورزی ۹۰ درصد است.

مجازاتهای تخلفات آبی بازدارنده نیست 
مدیر امور منابع آب مشهد عدم اعمال مجازاتهای بازدارنده را از علل حفر مجدد چاههای غیرمجاز عنوان کرد و گفت: در شرایط کنونی جریمه تعیین شده برای متخلفان حفر چاههای غیر مجاز رقم پایینی است که ناشی از قوانین وضع شده در این خصوص طی سالهای گذشته است.
محمد برزویی افزود: اگر مجازاتهای تخلفات منابع آبی بازدارنده باشد این موضوع کمک موثری در جلوگیری از تخلفات منابع آبی در استان خراسان رضوی خواهد کرد.
وی اضافه کرد: کاهش جریمه حفر چاههای غیر مجاز باعث می‌شود که متخلفان دوباره مبادرت به حفر چاه جدید کنند و این مساله باید چاره اندیشی شود.
مدیر امور منابع آب مشهد با اشاره به عملیات انسداد چاههای غیر مجاز در خراسان رضوی گفت: نیروهای امور منابع آب مشهد با همکاری گروههای گشت و بازرسی و نیروی انتظامی با اخذ دستور قضایی از ابتدای سال ۹۷ تا نیمه اول امسال ۲ هزار و ۴۷۶ حلقه چاه غیر مجاز در محدوده مشهد، چناران، گلبهار، طرقبه - شاندیز و فریمان را پُر و مسلوب المنفعه کرده اند.
برزویی افزود: بدین طریق از برداشت غیر مجاز ۹۷ میلیون متر مکعب آب طی این مدت جلوگیری شده و طی چهار سال گذشته، ۱۰۵ دستگاه ادوات حفاری غیرمجاز در محدوده امور منابع آب مشهد با همکاری نیروی انتظامی شناسایی و توقیف شده است.