محو حاشیه از کلانشهر مشهد، نیازمند گامهای‌ بلند

بر اساس گزارش سازمان ملل، سکونتگاههای غیررسمی یا حاشیه ها از چالشهای اصلی هزاره سوم معرفی شده است به طوری که در جهان از هر ۶ نفر، یک نفر در مناطق حاشیه شهرها سکونت دارند. 

سکونتگاههای غیررسمی به مناطقی گفته می‌شود که مهاجران روستایی و محرومان جامعه شهری را در خود جای داده است و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری به طور عمده بدون مجوز در درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها به وجود آمده‌اند. فقدان سند مالکیت رسمی، محرومیت از خدمات و زیرساختهای شهری از شاخصهای این مناطق است و شرایط حاکم بر این گونه نواحی در بروز ناهنجاریهای اجتماعی بسیار مساعد است.

حاشیه شهر در مشهد با گستره‌ای شامل ۱۳ درصد از مساحت این کلانشهر ۳۲ درصد جمعیت مشهد در خود جا داده‌ است یعنی افزون بر یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از جمعیت سه و نیم میلیون نفری این کلانشهر در ۶۶ پهنه حاشیه شهر مشهد ساکن هستند که ۳۰۰ هزار نفر از این تعداد را مهاجران خارجی تشکیل می‌دهند.
بر اساس آماری جدید در حالی حدود ۴۰ درصد جمعیت کشور در مناطق حاشیه‌ای شهرها سکونت دارند که تنگناهای کلان و پیچیده اقتصادی معیشتی و افزایش نرخ مسکن پدیده اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حاشیه‌نشینی را وسعت بخشیده و آسیبهای اجتماعی ناشی از آن را بیشتر کرده است. 

سرعت رشد این پدیده همچنان در حال گسترش، به حدی رسیده است که برنامه‌های ساماندهی را در چارچوب اقدامات سلبی و ایجابی صورت گرفته کمرنگ کرده است لذا مقابله با حاشیه‌نشینی و جلوگیری از وسعت گرفتن این پدیده نیازمند عزم و برنامه ملی، حمایتهای چندجانبه، همکاریهای گسترده بین دستگاهی و در یک کلام "حرکتی جهادی‌" است. 

این در حالی است که مهار حاشیه‌نشینی به شعاری دائمی مبدل شده و مشکلات ساکنان حاشیه شهرها نیز در ایام خاص نظیر انتخابات بیشتر از هر زمانی مورد توجه قرار می‌گیرد اما پس از آن، اقدامات کمرنگ و تنها محدود به چند دستگاه می‌شود.
گرچه حاشیه‌نشینی در تمام کلانشهرها یک دغدغه جدی است اما این موضوع در پایتخت معنوی ایران مشهدالرضا (ع) به خاطر جایگاه معنوی این کلانشهر مهمترین چالش‌ تلقی می‌شود و مشهد دومین جمعیت بزرگ حاشیه‌نشین را در میان کلانشهرهای ایران دارد. 
دیگر شهرهای استان خراسان رضوی هم ۹ هزار و ۲۰۰ هکتار منطقه حاشیه‌ در ۱۱۷ محله دارند اما بیشترین تمرکز و رشد پدیده حاشیه‌نشینی در این استان همچنان مربوط به مشهد است. 
سرانه نامناسب و بسیار پایین آموزشی، بهداشتی، خدماتی و ورزشی در حاشیه شهر مشهد نگرانی‌های جدی ایجاد کرده‌ است، این سرانه‌ها در بسیاری از موارد کمتر از یک پنجم سرانه در داخل شهر است و در کنار آن آسیبهای اجتماعی نیز در حاشیه شهر رتبه‌دار است.
داشتن ردیف بودجه مستقل برای ساماندهی حاشیه این کلانشهر همواره از درخواست‌های مسوولان بوده و اسفند پارسال نیز طبق مصوبه ستاد ملی بازآفرینی شهری، ۴۰ هزار میلیارد ریال برای ساماندهی حاشیه شهر مشهد اختصاص یافت.
طرح‌های مختلفی نیز برای ساماندهی حاشیه شهر نظیر طرح "نجات"، اجرای ۱۲ پروژه بزرگ شهری و همچنین فعالسازی دفاتر تسهیلگری تا کنون اجرا شده اما همچنان معضل حاشیه پابرجا و مدیران نیز به دنبال برنامه‌های جامع‌تر هستند.
حاشیه شهر، کلکسیونی از مشکلات
استاندار خراسان رضوی در خصوص معضل حاشیه نشینی در این کلانشهر به خبرنگار ایرنا گفت: در حاشیه شهر، مشکلات متعددی اعم از بهداشتی، درمانی، آموزشی و زیرساختی وجود دارد.
یعقوبعلی نظری افزود: تمام دستگاه‌های اجرایی برای حل این مشکلات باید پای کار باشند و موانع اجرایی در این خصوص باید رفع شود.
وی اضافه کرد: حاشیه شهر یک برنامه با اهداف جدی و معین می‌خواهد که همه دستگاه‌ها از جمله شهرداری باید برای اجرایی شدن آن بسیج شوند.
امام جمعه مشهد نیز چندی پیش در این خصوص گفت: کلانشهرهای کشور مشکلی بزرگ دارند و آن مشکل مدیریت شهری و شهرنشینی در تنظیم شیب خدمت رسانی در شهر است.
سید احمد علم‌الهدی اضافه کرد: مشهد نیز در گذشته این مشکل را داشت و شیب خدمت رسانی در شهر به طرف نقطه مرفه شهر بودبه عنوان نمونه در خیابان فلسطین گلدان‌های گران قیمت نصب کرده بودند از شهردار وقت پرسیدم این گلدان‌ها چه قدر ارزش دارد؟ قیمتی را گفت که هرکدام هزینه آسفالت یک کوچه حاشیه شهر است.
وی ادامه داد: همت را بر این گذاشتیم که مساله‌ای به نام حاشیه شهر نداشته باشیم‌ و این منطقه از متن شهر باید آبادتر شود.
تدوین برنامه جامع ساماندهی حاشیه شهر مشهد 
شهردار مشهد نیز در خصوص ساماندهی حاشیه این کلانشهر گفت: برای ساماندهی حاشیه شهر برنامه جامعی درحال تدوین است که تا ۲ ماه آینده به پایان خواهد رسید و جزئیات آن اطلاع‌رسانی خواهد شد.
سید عبدالله ارجائی افزود: این طرح جامع می‌تواند درصدی از مشکلات حاشیه شهر را البته نه با محوریت شهرداری بلکه با محوریت دولت و کمک شهرداری و تمام دستگاه های ذیربط حل کند.
وی اضافه کرد: در موضوع حاشیه شهر استاندار و نماینده ولی فقیه همراهی و تاکید ویژه‌ای دارند و وزیر راه و شهرسازی و رییس کمیته امداد کشور هم در این خصوص اعلام آمادگی کرده‌اند.
شهردار مشهد گفت: به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به امید در جامعه نیاز داریم و در این دوره به جد به دنبال توسعه متوازن و هویتی مشهد هستیم.
لزوم پای کار آمدن دولت و مجلس
رییس کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر در شورای اسلامی شهر مشهد نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: حاشیه شهر مشهد از دغدغه‌های اساسی این کلانشهر است و متاسفانه مشکلات، معضلات و کمبود اساسی زیرساخت‌ها در محله های حاشیه شهر به وجود دارد که حل آن نیازمند پای کار آمدن همه دستگاه‌های مرتبط و مجلس و دولت است.
سید ابراهیم علیزاده افزود: با گشت و گذاری در کوچه پس کوچه های حاشیه شهر مشهد، با حجم انبوهی از معضلات و مشکلات مواجه می شویم که حل این مشکلات با بودجه اندک شهرداری مشهد، زمان زیادی می‌خواهد.
وی اضافه کرد: شورای اسلامی شهر مشهد با مصوبه خود برای اجرای پروژه های زودبازده در محلات هدف، به دنبال حل برخی از مشکلات در حاشیه شهر است اما متاسفانه نبود زمین آماده متعلق به شهرداری در این محدوده ها، کار را برای سرعت دادن به تعریف و اجرای پروژه‌ها، با مشکل مواجه می کند.
رییس کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد گفت: رویکرد و نگاه مجلس و دولت و شورای ششم، انقلابی است و تعاملات بسیار خوبی داریم و با تلاش مدیریت شهری و همراهی مدیران کشوری می‌توان شرایط بهتری را برای مشهد به وجود آورد.

علیزاده افزود: ۲ نگاه نسبت به حاشیه شهر وجود دارد یکی این که در حاشیه شهر باید از افزایش اسکان جلوگیری شود و رویکرد دیگر این که به این مناطق خدمات داده شود و مناطق توسعه یابد.
وی ادامه داد: ساماندهی اراضی بلاتکلیف حاشیه شهر و بهره‌گیری در قالب کاربری های خدماتی نیز مورد تاکید است و این موضوعات را باید در کنار هم پیش برد.
رییس کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد گفت: حدود چهار هزار هکتار اراضی بزرگ مقیاس در حاشیه شهر وجود دارد که نیازمند تعیین تکلیف است و در گام نخست باید سند آنها تعیین تکلیف شود که امیدواریم با همراهی وزارت راه و شهرسازی این مهم عملیاتی شود.
علیزاده گفت: کارگروهی در کمیسیون حاشیه شهر با حضور نخبگان حقوقی شهر مشهد تشکیل شده است تا این مهم را پیگیری کنیم و با همراهی دستگاه های ذی‌ربط اتفاقات خوبی رقم بخورد.
۳۰ درصد از تکالیف ساماندهی حاشیه شهر مشهد به عهده شهرداری است
رییس کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد افزود: همچنین سرانه خدمات در مناطق حاشیه‌ای بسیار کم است، در حاشیه شهر مشهد یک دانشگاه یا بیمارستان نداریم و کمبود سرانه های خدماتی به شدت محسوس است.
علیزاده افزد: ۳۰ درصد از تکالیف ساماندهی حاشیه شهر مشهد به عهده شهرداری این شهر و ۷۰ درصد سهم سایر دستگاه‌های اجرایی استان است که امید است با پای کار آمدن همه دستگاه‌های مرتبط و مشارکت مجلس و دولت و تخصیص اعتبار مناسب طی مدت چهار سال پیش رو، مناطق حاشیه شهر به مناطق درحال توسعه تبدیل شود.
توانمندسازی حاشیه‌نشینان
رییس کمیسیون ساماندهی حاشیه شهر شورای اسلامی شهر مشهد با تاکید بر لزوم توانمندسازی ساکنان مناطق حاشیه‌ شهر مشهد گفت: مناسب ترین راه حل تامین معیشت خانواده ها و ساماندهی حاشیه نشینی راهبرد توانمندسازی ساکنان این مناطق است.
علیزاده افزود: این روش بر بسیج تمامی امکانات بالقوه و منابع و تمامی عوامل برای بهبود شرایط زندگی جوامع فقیر نیز تاکید دارد و یکی از ظرفیت هایی که در این مناطق وجود دارد وجود کسب و کارهای خانگی و مشاغل کوچکی است که توسط این افراد و در داخل منازل انجام می شود.
وی ادامه داد: امروزه کسب و کارهای خانگی از بخش های حیاتی و ضروری فعالیت های اقتصادی کشورهای پیشرفته محسوب می شوند که از نظر شغل، نوآوری در عرضه محصول یا خدمت، موجب تنوع و دگرگونی زیادی در اجتماع و اقتصاد هر کشور می شوند و در مشهد نیز پیوند جامعه خلاق و نوآور و جامعه استارتاپی مشهد و صاحبان کسب و کارهای خانگی و در کنار هم قرار گرفتنشان منجر به شبکه‌سازی، نوآوری و خلاقیت در کسب و کارهای خانگی و کاهش مشکلات ناشی از حاشیه نشینی و مسایل و آسیب های ناشی از آن می‌شود.