درآمدی نو بر کتاب گویا؛ از خاستگاه تا تمایزها

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، زندگی روزمره چارچوب های بسیار زیادی را به ما تحمیل می کند، می توان به سادگی و در خیال خود این چارچوب ها را نپذیرفت، اما اگر واقعا به امکان زندگی با کیفیت بالاتری باور داشته باشیم، باید به جای فن ستیزی و گریز از نوآوری های جدید و نوعی محافظه کاری در حفظ به هر قیمت اشکال پیشین (که آن را هم نمی شناسیم)، اشکال دیگر فعالیت‌های رایج را در تضاد با هم ندانیم؛ اگر کتابی نباشد، نه خوانشی کاغذی وجود خواهد داشت، نه خوانشی از خلال صدا، بنابراین نباید دو شکل مصرف را با یکدیگر اشتباه گرفت.

امروز شاهد آن هستیم که در ادبیات، داستان های کوتاه و مینیمال جایگزین رمان های طولانی قرن نوزدهمی را می گیرند، این بدان معنا نیست که دیگر نمی توان رمان نوشت، اما باید فرهنگ را دارای انعطافی کرد که بتواند از تفکر محافظه کارانه، فاصله گرفته و برای نوآوری و حتی آوانگاردیسم ولو در شکل تجربی اش آمادگی داشته و از آن ها استقبال کند و کتاب صوتی راهی برای این کار است.

کتاب درآمدی نو بر کتاب گویا نوشته مریم چهرقانی با همکاری مصطفی آهنگر نگاهی دارد به هر آنچه مربوط می شود به کتاب های گویا؛ تعاریفی از کتاب گویا، تاریخچه آن، پیشینه کتاب گویا در ایران و جهان و قابلیت ها و مزیت های آن و راهنمایی هایی برای انتخاب کتاب گویا، توجه به حق مولف ، نوع ویرایش، نوع روایت ، انتخاب موسیقی، تجهیزات سخت و نرم افزاری و پدیدآورندگان و دست اندرکاران حرفه ای کتاب گویا.

ناصر فکوهی استاد انسان شناسی دانشگاه تهران و مدیر موسسه انسانشناسی و فرهنگ در مقدمه این کتاب نوشته است: «انسان شناسان در پی نظریه های خود در باب چگونگی خوانش های متفاوت و خلاقیت های گوناگون که در آن ها مرزهای فرهنگی می توانند به شدت انعطاف پدیر شوند، بر آن شدند که با مصادیق تاریخی و اتنوگرافیک نشان دهند چگونه فرهنگ های متفاوت با میلیون ها شکل مختلف و در همه حس های انسانی (در فرهنگ این موجود) خلاقیت دارند و نه صرفا در یک حس و یک شکل ثابت.

تاکید بر اهمیت کتاب، از این رو باید به همراه تاکید بر اهمیت «خوانش» کتاب به صورت های مختلف باشد. مستقیم و غیر مستقیم؛ در تبدیلش به فیلم و داستان و نمایش، در دگرگونی اش به خرده هایی از متن اصلی، در تبدیلش به یک موسیقی، به یک تصویر، به یک محسمه یا نقاشی، به یک قطعه دیداری شنیداری، به تکه ای نیمه فراموش شده از خاطره ای که روایت می شود، به یک بازی، به ترکیب آن متن به یک «نمایش صوتی» با تکثیرش به چندین «دیگری»؛ 

به سفرش از «یک» زبان به «ده ها» زبان دیگر. این تنها یکی از ثمراتی است که کتاب صوتی به ما می دهد. ثمره ای که در کنارش می توانیم از افزایش کاربردها، تسهیل استفاده، کاهش هزینه های تولید، کمک به محیط زیست و افزایش حس همدلی میان انسان هایی که به «شنیدن» یکدیگر می نشینند، نیز اشاره کنیم. آیا این بدان معناست که باید کتاب چاپ شده و کنش خوانش کتاب کاغذی را کنار گذاشت؟ در این باره برخی روی به افراط می گذارند و تا جایی پیش می روند که به نام محیط زیست لزوم فاصله گرفتن از هرگونه ماده ای که ذره ای از طبیعت جدا کند را نادرست و ضربه به محیط زیست می دانند بنابراین معتقد به کتاب صددرصد الکترونیک هستند.

به نظر ما اینگونه گرایش ها به فن سالاری، همان اندازه بیهوده و غیر قابل دفاع است که فن ستیزی کسانی که معتقدند باید رویه دوران گوتنبرگ را تا ابد حفظ کرد. این پدیده ای شناخته شده است که هر فن جدیدی، دشمنان زیادی را ایجاد می کند زیرا بسیاری را به هراس می اندازد...»

در فصل اول این کتاب با عنوان «کتاب گویا چیست؟» می خوانیم: 

واژه های چون کتاب گویا، کتاب صوتی، کتاب شنیداری یا کتاب سخنگو، همگی برای اشاره به یک مفهوم استفاده می شود. این مفهوم خود محتوایی دارد که صاحبنظران مختلف با کلمات و جملات مختلفی آن را تعریف کرده اند به همین دلیل در پاسخ به این پرسش که کتاب گویا چیست و چه ویژگی‌هایی دارد تعریف های گوناگونی وجود دارد. در این بخش به تعدادی از این تعریف ها از دو نگاه واژه‌ نامه ای یا لغت‌نامه‌ ای و مفهومی یا اصطلاحی می پردازیم.
کتاب گویا پادکست نیست. پادکست برخلاف کتاب گویا یک مجموعه اپیزودیک است که یک یا چند میزبان دارد و می تواند انواع مختلفی داشته باشد. از اخبار گرفته تا میزگرد. پادکست‌ها با یک برنامه منظم و در فواصل زمانی مشخص منتشر می‌شوند و مشترکین می‌دانند که قسمت های جدید را کی دریافت می کنند، اما کتاب صوتی یکبار ضبط و منتشر می‌شود. پادکست ها می توانند نتیجه یک ضبط و گوینده و آهنگسازی تجربی باشند اما کتاب گویا از یک ضبط کاملاً حرفه‌ای بهره می‌برد...
فرایند تولید کتاب گویا کار پیچیده زمان‌بر و نیازمند هزینه است بنابراین دسترسی و استفاده از یک کتاب گویا متضمن هزینه است. بسیاری از پادکست ها در محدوده زمانی دو تا ۳۰ دقیقه هستند ولی مدت زمان کتاب‌های گویا با توجه به حجم کتاب گاه تا ۳۰ ساعت و بیشتر هم طول میکشد.
کتاب گویا مقاله صوتی نیست. مقاله صوتی همانطور که از نام آن برداشت می‌شود نسخه شنیداری یک مقاله است که گوینده عین متن آن را روایت می کند و مطالعه کننده متن می تواند به جای آنکه متن را بخواند، نسخه صوتی را بشنود...

کتاب گویا نمایش رادیویی نیست. نمایش رادیویی همانطور که از نامش پیداست نمایشنامه ای است که توسط گویندگان و بازیگران رادیو اجرا و در زمان مشخصی از رادیو پخش می شود. مخاطب تنها در همان زمان پخش می‌تواند به آن گوش دهد برخلاف کتاب گویا که در هر زمان و مکان قابل پخش است نمایش رادیویی تنها در بستر رادیو اینترنتی این ویژگی را دارد. گوش دادن به نمایش رادیویی هم مانند پادکست ها و مقالات صوتی رایگان است...
از نظر ایروین (۲۰۰۹) کتاب گویا تلفیقی است از متن کتاب و صدای خوانده شده آن. به عبارت دیگر کتاب گویا از گوینده ای کمک می‌گیرد که متنی را برای مخاطب می خواند. این گوینده می تواند خود پدیدآورنده اثر یا یک گوینده حرفه ای یا یک بازیگر معروف و یا حتی فردی آماتور باشد. گاهی در کتاب گویا از جلوه های موسیقایی و صوتی هم استفاده می شود و گاهی تنها صدای گوینده یا گویندگان شنیده می شود...

در مورد منشا و خاستگاه کتاب‌های گویا دو نوع دیدگاه و عقیده وجود دارد؛ یک دیدگاه این است که کتاب گویا نخستین بار و در پاسخ به نیاز نابینایان تهیه شد اما به دلیل جذابیت عموم مردم از آن استقبال کردند. در سال ۱۹۳۱ ایالات متحده آمریکا اولین بار این نوع کتاب‌ها را برای نابینایان به عنوان «پروژه کتاب برای افراد نابینا» مطرح کرد و اولین کتاب گویا در سال ۱۹۳۲ تولید شد...
اما به اعتقاد برخی، کتاب‌های گویا ادامه سنت دیرینه قصه‌گویی و نقالی چون «ایلیاد» و «ادیسه» هومر و «بیووولف» هستند. این سنت تا به امروز به شیوه‌های مختلف ادامه داشته است و به عقیده برخی موج جدید علاقه به کتاب‌های گویا نوعی احیای این سنت است... (ص.۱۹ تا ۲۵ ).

درآمدی نو بر کتاب گویا در ۲۹۱ صفحه نوشته و از سوی انتشارات کتاب کوچه راهی بازار کتاب شده است.