فرسایش و شوری خاک، پیامد تغییر اقلیم

به گزارش روز یکشنبه ایرنا از سازمان حفاظت محیط زیست، به لحاظ اهمیت خاک در زندگی موجودات زنده، دولت‌ها برای نگهداری آن طرح‌های متعددی اجرا می‌کنند و هر ساله سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) ۵ دسامبر ( ۱۴ آذر) که بزرگداشت روز جهانی خاک است برنامه های متنوعی را برگزار می کند که شعار امسال «تاکید بر جلوگیری از شوری و افزایش بهره وری خاک» تعیین شده است.

به مناسبت روز جهانی خاک، در خصوص فرسایش و شوری خاک مرتبط با پیامدهای تغییر اقلیم موضوعات علمی مختلفی همواره مطرح شده است، شرایط اقلیمی از مواردی است که همواره مورد بحث و تبادل نظر کارشناسان بوده است، از این رو اقلیم یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر تشکیل خاک است که پیامدهای مهمی در توسعه، استفاده و مدیریت آن دارد، عناصر اصلی آب و هوایی که بر تشکیل خاک تاثیر می گذارند دما، بارش و باد هستند، خاک های آب و هوای گرم «تر» یا «مرطوب تر» از خاک های آب و هوای سردتر یا خشک تر هستند.

روابط بازخوردی بین خاک، آب و هوا وجود دارد. فرآیندهای بیولوژیکی خاک بر غلظت گازهای گلخانه ای در جو تأثیر می گذارد در حالی که گازهای گلخانه ای تنظیم کننده قابل توجهی از آب و هوا هستند. در ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال گذشته، تغییر رژیم دما منجر به تغییرات قابل توجهی در الگوی بارش شد.

تغییر اقلیم همچنین باعث تغییرات قابل توجهی در پوشش گیاهی طبیعی، خواص خاک و شیوه های کاربری زمین شد. خواص موثر خاک بسته به تغییر شرایط آب و هوایی عبارتند از دمای خاک، ترکیب گازهای خاک، پارامترهای بیولوژیکی خاک، ویژگی افق بستر، شدت پدیده های انجماد، محتوای نمک، محتوای مواد آلی خاک و غیره، این خصوصیات خاک ممکن است به طور قابل توجهی در بازه زمانی از چندین سال تا چند دهه تغییر کند.

تغییر شرایط آب و هوایی تعیین شده توسط گرمایش جهانی و افزایش خشکی به شور شدن خاک های هیدرومورفیک کمک می کند.

مناطقی که بیشتر در معرض بیابان زایی و شور شدن خاک هستند، مناطق خشک هستند. شوری عبارت است از تجمع نمک های محلول در آب در سولوم خاک، در مراحل اولیه شوری بر متابولیسم موجودات خاک تأثیر می گذارد و بهره وری خاک را کاهش می دهد، اما در مراحل پیشرفته تمام پوشش گیاهی و سایر موجودات زنده در خاک را از بین می برد و در نتیجه زمین های حاصلخیز و مولد را به زمین های بایر و بیابانی تبدیل می کند. شوری آب و خاک احتمالاً به موازات دما افزایش می یابد در نتیجه تقاضای آبیاری به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.

جمع آوری کافی نمک زمین های غیرحاصلخیز و ساختن بخش های بزرگی از زمین بسیار گران و از نظر لجستیکی چالش برانگیز خواهد بود اما این دقیقاً همان کاری است که تغییرات آب و هوایی در بسیاری از نقاط جهان انجام می دهد.

با افزایش سطح دریا، مناطق کم ارتفاع ساحلی به طور فزاینده ای با آب شور غرق می شوند و به تدریج خاک را آلوده می کنند. این نمک‌ها می‌توانند با بارندگی از بین بروند، اما تغییرات آب و هوایی نیز باعث افزایش فراوانی و شدت رویدادهای شدید آب و هوایی، از جمله خشکسالی و امواج گرما می‌شود. این منجر به استفاده شدیدتر از آب های زیرزمینی برای آشامیدن و آبیاری می شود که سطح آب را بیشتر کاهش می دهد و اجازه می دهد حتی نمک بیشتری به خاک نفوذ کند.