زعمای حوزه‌های علمیه به فضای مجازی اهتمام ویژه داشته باشند

به گزارش خبرنگار معارف ایرنا آیت‌الله علی اکبر رشاد روز دوشنبه در مراسم رونمایی از کتاب الهیات سایبر نوشته حجت‌الاسلام علیرضا قائمی‌نیا (پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۴۰۰) گفت: امروز سیل بنیان کن عقاید، سبک زندگی، اخلاق، شریعت و دینداری ما را تهدید و ویران می کند و ما به جزئیات مشغول هستیم. لذا زعمای حوزه های علمیه باید اهتمام ویژه در این زمینه داشته باشند.

وی افزود: همه شئون ما به شکل ایجابی و سلبی آسیب دیده است. حوزه در این زمینه فاصله بسیاری با تکلیف و آنچه ضروری است دارد. سایبر یک حوزه مطالعات فلسفی و هستی شناختی دارد. اگر زمانی از وجود ذهنی سخن می گفتیم امروز باید بدانیم سایبر نیر یک وجود خارجی است و فهم این هستی کار دشوار و فوق العاده ضروری است.
رشاد اضافه کرد: در کلام و عقاید نیز انبوهی از سوالات و شبهات تولید شده است. آیا کلاس درسی در این زمینه وجود دارد چه برسد به این که رشته ای تاسیس کرده باشیم. امروز در قلمرو اخلاق، حقوق، فقه و سایر موضوعات مطرح شده است.

رئیس حوزه های علمیه استان تهران گفت: سایبر و سایبرنتیک یک موضوع جدید است که کسی هنوز به آن نپرداخته است؛ در حالی که فضای مجازی همه زندگی بشر معاصر را فراگرفته و این موجی که آغاز شده تا مدت ها با جهان زیست سایبری همچنان توسعه خواهد یافت.

موضوع های جدید کوچک بسیاری داریم که در تکامل زندگی بشر موثر نیستند ولی این موضوع همه زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده و آینده بشریت را به شدت دگرگون خواهد کرد.

وی با تجلیل از آثار حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا گفت: کارهای این اندیشمند همواره با نوآوری همراه و وی پیشگام و پیشتاز در موضوع های جدید است. آثار متعددی در زمینه های مختلف از وی منتشر شده است و کتاب الهیات سایبر یکی از آثار جدید وی است. 

 انتقاد بدون راهکار، تخریب است
رشاد افزود: حوزه علمیه در دو یا سه دهه اخیر تحولات تکاملی داشته و قابل مقایسه با تحولاتی است که در قرون گذشته در حوزه واقع شده است. گاهی تحولات یک یا دو قرن طول می کشد ولی در دهه های اخیر تحولات پرشتابی داشته ایم که قابل مقایسه با قبل نیست. ولی یکی از آفات این است که برخی تحولات به دلیل خام بودن یا عدم انعکاس، به خوبی دیده نمی شود به گونه ای که به مرز انکار می رسد. 
وی ادامه داد: برخی نقدها به حوزه وارد است ولی باید به روش صحیح انجام شود. مثلا به جای این که به کارشناسان بگوییم به مردم یا طلبه ها گفته می شود در حالی که طلبه، تصمیم گیر یا تصمیم ساز نیست و حتی گاهی باعث از بین رفتن انگیزه و نشاط طلبه در تحصیل می شود. 
این استاد حوزه افزود: بعضی نقدها از سر ناآگاهی است ولی من به حوزه خوش بین هستم. باور دارم اگر دو یا سه نفر منتقد حوزه در کشور وجود داشته باشد یکی از آنان من هستم ولی انتقاد سلبی صرف و نابجا بودن و بدون ارائه راهکار منسجم عملی، اثربخش نیست بلکه تخریب است.

تحولات حوزه های علمیه فراخور تحولات جهانی نیست
وی اضافه کرد: انتقاد باید جهت دار و روشمند باشد. ما از ۵۰۰ آسیب توانسته ایم ۱۸۰ آسیب را برگزینیم و راهکار ارائه داده ایم ولی در بعضی زمینه ها خیلی عقب هستیم. این تحولات حوزه فراخور تحولات جهانی نیست و اگر فعال و پیشرو نباشیم، تحولات ما را با خود خواهد برد.
رشاد با اشاره به پویایی فقه شیعه گفت: اجتهاد هیچ توقفی ندارد و در هر مساله ای راهکار دارد که یکی از ا ین مسائل، حوزه سایبر است که قلمرو وسیعی دارد و از حوزه انتظار است در این زمینه فعال باشد. زمانی نگران بودیم که در هوش مصنوعی آسیب ببینیم. مثلا این موضوع مطرح می شد که تجرد روح را زیر سوال می برد که حالا مساله بسیار پیش رفته است. منظور از الهیات در کتاب قائمی نیا هر چیزی است که مربوط به دین می شود و به معنی الهیات به معنی الاخص نیست که در فلسفه به کار می رود. 
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: حوزه های علمیه باید همراه با فقه کارهای کلامی و فلسفی هم بکنند و بحث های اخلاقی را نیز مطرح کنند. ایجاد رشته ای در حوزه سایبر به عنوان یک رشته علمی پژوهش‌محور مطرح است و سال ها طول می کشد تا به بهره برداری برسد.

 سیستم مجازی در آینده انسان حقیقی را مدیریت خواهد کرد
حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه استاد حکمت و فلسفه گفت: این کتاب را می توان یک کتاب فلسفی دانست که هم به امور عامه سایبر و هم به الهیات به معنای اخص پرداخته است. لذا بحث هایی مانند هستی شناسی سایبر، نشانه شناسی سایبر، زبان شناسی سایبر، پدیدارشناسی سایبر و دینداری و ایمان گرایی سایبری و نسبت فضای مجازی و سایبر با مقوله هایی مانند معنویت یا زندگی در این کتاب آمده است.
وی افزود: این اثر در واقع حاصل یک عمر تلاش است. چون فقط اینجا نمی خواهیم تجلیلی از نویسنده کتاب کنیم. انسان یک عمر بنشیند زحمت بکشد حاصل آن الهیات سایبری است. من که درگیر مباحث جدید هستم، به اندک می فهمم هنوز نقص در درک این مباحث داریم. در چنین مباحثی انسان ساعت ها مطالعه می کند و چند برابر آن باید بیاندیشد تا چنین کاری را انجام دهد. 
این استاد دانشگاه اضافه کرد: ده ها پرسش در این کتاب پاسخ داده شده است. مانند پرسش از هستی و واقعیت مجازی و این که نسبت این واقعیت به عالم مثال چیست. پرسش از اتساع و ظهور سایبری، بحث نسبی گرایی در عقلانیت، تکثرگرایی معرفت در فضای سایبری، ویژگی های زبان سایبری، فضای سایبر و دینداری وجودی و ایمان گرایی سیار، روح دیجیتال، خدای دیجیتال، بحث جبرگرایی سایبر و ده ها پرسش دیگر. هر یک از این پرسش ها نیازمند ساعت ها فکر است. ما باید قدردان اندیشیدن های آقای قائمی نیا باشیم که بابی را باز کردند و هر یک از مقولات این کتاب می تواند یک کتاب مستقل شود. 
وی ادامه داد: گاهی گفته می شود مقصود از سایبر فضای سایبری است در حالی که فضای سایبری مجموعه ای از نرم افزارهای قابل استفاده از طریق اینترنت و رایانه است و در واقع مجموعه الکترون ها و قوانین کوانتوم مکانیک است که به ما اجازه می دهد از این فضای مجازی استفاده کنیم. ایجاد اطلاعات، ذخیره اطلاعات، اصلاح و اشتراک اطلاعات در این معنا نهفته است.
خسروپناه افزود: گاهی منظور از سایبر، سایبرنتیک (Cybernetics) است که در فرهنگ ارتباطات نام نظریه ای است که مناسبات انسان را با ماشین بیان می کند که یک ریاضی دان آمریکایی به نام بینر در سال ۱۹۴۸ مطرح کرد که با این معنا در علوم انسانی تحول ایجاد شد. یکی از دستاوردهای همین نظریه سایبرنتیک است. رشته های سیستم های کنترل و پایداری سیستم های زیست شناسی و سایر رشته ها. 
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی افزود: نسبت انسان با این سیستم های مجازی بسیار پیچیده است. چون هم انسان این سیستم و نسبت را می سازد و هم این نسبت انسان را و به نظر من این گونه که سایبرنتیک پیش می رود، گرچه در میانه راه است ولی نقش انسان نقش حداکثری بر ماشین است ولی به مرور زمان نقش انسان حداقل خواهد شد و ماشین نقشی حداکثری خواهد داشت؛‌ به ویژه با توجه به گستردگی هوش مصنوعی. 
وی افزود: امروز هوش مصنوعی که با دست بشر برنامه ریزی می شود، مسائلی را حل می کند که بشر توان حل آن را ندارد و می تواند تاثیری بر انسان بگذارد که انسان توان مدیریت آن تاثیر ماشین و تاثر انسان را پیدا نکند. در آینده با جهانی روبرو خواهیم بود که سیستم مجازی انسان حقیقی را مدیریت خواهد کرد که این نیازمند بحث های فلسفی و مدیریتی و سایر عرصه های علوم اجتماعی است. 
خسروپناه از اهل رسانه خواست به جای پرداختن به سخنان ژورنالیستی، به ترویج چنین کتاب هایی بپردازند تا نسل جوان این راه را ادامه دهند که چنین کارهایی مایه افتخار جهان اسلام و تشیع است. 

تاثیرپذیری از اندیشه‌های علامه طباطبایی و شهید مطهری در نگارش کتاب
حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا با اشاره به ویژگی های فضای سایبر گفت: هدف من از تالیف این کتاب این است که مردم به سایبر به عنوان ابزار ساده نگاه نکنند و باید در نسبت خودمان با فضای سایبر تامل کنیم. چون تاثیر فراوانی بر تفکر، فرهنگ و سبک زندگی ما دارد. 
وی شکل گیری تالیف این کتاب را مربوط به سال ۹۵ دانست و گفت: از سال ۷۰ که مشغول تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد بودم، مطالعاتی در این زمینه داشتم. البته در آن موقع کتابی در این زمینه نوشته نشده بود ولی اکنون با حجم گسترده ای از ترجمه علوم شناختی، سایبری و هوش مصنوعی روبرو هستیم که باید نسبت به آنها رویکرد انتقادی داشته باشیم. البته منظورم از رویکرد انتقادی یعنی توجه کردن به بنیان های عمیق فکری و فلسفی این فضاست. 
عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از تاثیر نظریات و افکار علامه طباطبایی صاحب المیزان و استاد شهید مرتضی مطهری در نوشتن کتابش سخن گفت و افزود: من از نظریه اعتباریات علامه طباطبایی وام گرفته و به نسبت انسان با فضای مجازی پرداخته و به نتایجی دست یافتم. اندیشه شهید مطهری درباره آزادی معنوی و آزادی دیجیتال نیز در نوشتن این کتاب موثر بوده است.
وی با اشاره به مشکلات فضای سایبر در حوزه فلسفه گفت: امروز تئوری در فلسفه فضای سایبر وجود ندارد و باید یکی از زمینه های فعالیت حوزه های علمیه موضوعات سایبری، فناوری های شناختی و هوش مصنوعی باشد.
قائمی نیا با بیان برخی ویژگی های هوش مصنوعی گفت: در آینده هوش مصنوعی بحث عصب رسانه ها را مطرح خواهد کرد، به گونه ای که انسان بدون مراجعه به رایانه و گوشی همراه با فضای مجازی ارتباط برقرار کند. البته تصور چنین چیزهایی برای ما دشوار است ولی ابعاد الهیاتی مشکل آفرینی نیز خواهد داشت.