احیای مجدد پیوند مغز استخوان در اصفهان پس از ۲۴ سال تعطیلی

به گزارش خبرنگار ایرنا، بدنبال تعطیلی بخش پیوند مغز و استخوان اصفهان، بیمارانی که تنها راه نجات زندگی‌شان، عمل پیوند بود رهسپار تهران و شیراز شدند و در این میان، بدلیل قرار گرفتن در فهرست انتظارهای طولانی، سختی راه، تقبل هزینه‌ سنگین ناشی از عمل و اجاره بهای چندماهه و بی‌خانمانی و سرگردانی در شهر غریب با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شدند که گاهی سبب انصراف آنها از عمل یا تاخیر در پیوند و حتی در مواردی به مرگ آنان مُنجر می‌شد.

امتیاز انجام عمل پیوند مغز استخوان از اصفهان، سالیان سال در حالی گرفته شد که مجدداً در خرداد سال ۹۵، این عمل تحت عنوان "نخستین عمل موفقیت آمیز پیوند مغز استخوان در اصفهان" در کانون توجه رسانه‌ها قرار گرفت در حالی که اسناد مُتقن موجود در بیمارستان سیدالشهدا(ع) و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بوضوح خبر از واقعیتی دیگر می‌دهد.

بر اساس مطلب مُندرج در صفحه چهار روزنامه رسالت مورخ دوشنبه ششم آبان سال ۱۳۷۰، بصورت رسمی خبر انجام "اولین پیوند مغز استخوان در بیمارستان سید الشهدای اصفهان" رسانه‌ای شد و روز یکشنبه پنج آبان همان سال در روزنامه کیهان نیز مطلبی با این تیتر انتشار یافت: "دومین عمل پیوند مغز استخوان با موفقیت کامل در اصفهان انجام شد"

این ملاحظات در حالیست که  ۱۳ اسفند سال ۶۹ در "مرکز تحقیقات هماتولوژی، آنکولوژی و پیوند مغز استخوان بیمارستان دکتر علی شریعتی تهران" نخستین پیوند سلول‌های بینادی مغز استخوان در ایران صورت گرفته بود که مقایسه زمانی این وقایع نیز بوضوح موید این واقعیت تاریخی  است که اصفهان در عمل هشت ماه زودتر ار تهران در انجام این جراحی، پیشگام بوده است.

پیرترین بیمار پیوندی جهان در اصفهان

مسوول بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان سیدالشهدا اصفهان در سال‌های ۶۹-۷۳ که امروز فقط در مطب خود به طبابت می‌پردازد، در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: نخستین عمل پیوند مغز استخوان روی کشاورزی ۶۷ ساله موسوم به "رضا دوغی" ساکن خوراسگان اصفهان مبتلا به بیماری"هوچکین پیشرفته" (نوعی سرطان خون و نقص سیستم ایمنی موسوم به سرطان لنفوم) و مقاوم به درمان‌ شیمی درمانی" در حالی صورت گرفت که نه‌تنها در آن زمان بلکه در زمان جاری نیز محدوده سنی انجام این عمل را زیر ۶۰ سال موفقیت آمیز می دانند و بخاطر مخاطرات آن اغلب پزشکان زیر بار جراحی بیماران بالای ۶۰ سال نمی‌روند.

دکتر طالب آزرم با ذکر خاطره‌ای در باره اهمیت انجام پیوند مغز استخوان روی بیماران بالای ۶۵ یادآور شد: در زمان انجام نخستین عمل پیوند در اصفهان، رییس بخش پیوند مغز استخوان سیاتل آمریکا در جریان بازدیدش از بخش پیوند بیمارستان سیدالشهدا(ع) و بررسی پرونده بیمار یاد شده( رضا دوغی)، از موفقیت‌آمیز بودن این عمل با کمترین امکانات پزشکی اظهار شگفتی کرد که برای راستی آزمایی در این زمینه در معیت ایشان به دربِ منزل بیمار در یکی از روستاهای اطراف خوراسگان رفتیم و این متخصص آمریکایی با تعجب شاهد فعالیت کشاورزی او بود.

وی همچنین یادآور شد: پرفسور "گُلدمن(GOLD man) رییس بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان "هامر اسیمت"(Hammer smith) در لندن هنگام دیدارش با بیمار (رضا دوغی) در مزرعه او واقع در خوراسگان و در حالی که به کار کشاورزی اشتغال داشت، از وی بعنوان پیرترین بیمار پیوندی در جهان یاد کرد.

وی گفت: بیمار دیگر، خیبر صالحی اهل منطقه چادگان اصفهان است که بدلیل ابتلا به سرطان پیشرفته و مقاوم به شیمی درمانی مُشرف به مرگ بود و در سال ۷۱ تحت عمل پیوند مغز استخوان قرار گرفت اما اکنون بعد از جراحی موفقیت‌آمیز، سالهاست به زندگی عادی خود بازگشته است.

افشای زنده بودن بیماران پیوندی  پس از شایعه ۳۰ ساله مرگشان 

خیبر صالحی که در زُمره کسانی است که سه دهه شایعه مرگش بدلیل انجام عمل پیوند در اصفهان بالا گرفته بود، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، زنده‌ بودن خود را مدیون عمل موفقیت‌آمیز پیوند مغز استخوان در سال ۷۱ در اصفهان دانست و گفت: اینک در صحت و سلامت کامل بسر می‌برم با این حال، ناتوانی در فرزندآوری تنها مشکل من است که در این میان باید بین زنده ماندن یا عقیم شدن، یکی را انتخاب می کردم.

وی بیماری خود را "سرطان لنفوم غیر هوچکین" پیشرفته و مقاوم به شیمی درمانی اعلام کرد و افزود: با پیوند مغز استخوان، سرطانم بصورت کامل درمان شد و هم اکنون نزدیک به ۳۰ سال از آن واقعه می‌گذرد.

وی کمردرد شدید، بی‌حالی زیاد و ناتوانی جسمی را از علائم بیماری خود دانست و گفت: در زمان عود بیماری، ابتدا به بیمارستان شریعتی تهران رفتم که برغم معالجات مکرر، ریزش تمام موهای بدنم و لوله‌گذاری در گردنم بهبود نیافتم و در نهایت، مرا به اصفهان نزد دکتر طالب آزرم راهنمایی کردند.

صالحی بیان داشت: در آن زمان ۲۵ ساله بودم و دیگر شیمی درمانی پاسخ نمی‌داد به همین دلیل با رضایت پدرم عمل پیوند مغز استخوان را انجام دادم و حدود یک ماه در اتاقی شیشه‌ای قرنطینه بودم که بیش از ۹۹ درصد بهبودی حاصل شد.

این بیمار که برغم شایعه ۳۰ ساله مرگش، به یُمن انجام عمل پیوند به زندگی عادیش بازگشته است، اخیرا بدلیل شیوع بیماری کرونا و برای اخذ اجازه تزریق واکسن  به دکتر طالب آزرم در اصفهان مراجعه کرد.

 یکی دیگر از بیماران پیوند شده در آن زمان، عبدالله جوانمردی معلمِ اهل قهدریجان است که شایعه مرگ او نیز سال‌ها بر سرِ زبان‌ها افتاده بود اما امروز و پس از بهبودش، یکی از خیران و مدرسه‌سازان استان اصفهان است که با وی نیز به گفت‌وگو نشستیم.

 جوانمردی گفت:"من آخرین بیمار دکتر طالب آزرم بودم اما پس از انجام عمل من، بخش پیوند مغز استخوان در بیمارستان سیدالشهدای اصفهان تعطیل شد."

وی با بیان‌اینکه سال ۷۳ عمل پیوند را انجام دادم و اکنون ۲۷ سال است با سلامت کامل زندگی و فعالیت می‌کنم، خاطرنشان کرد: آن روزها با علامت درد پا، تنگی نفس و درگیری ریه به پزشک مراجعه کردم و بیماریم را سرطان تشخیص دادند بخصوص که غُده‌هایی در گردن، سینه و روده‌هایم بوجود آمده و توده‌های ۴ تا ۵ کیلوگرمی سرطانی در شکم و طحالم مشاهده شده بود.

جوانمردی با بیان اینکه در۳۰ سالگی عمل پیوند مغز استخوان را انجام داده است، گفت: پس از من، عمل پیوند بطور کامل در اصفهان تعطیل و شایعه شد تمام بیماران پیوند شده توسط دکتر آزرم، جان خود را از دست داده اند، حال‌آنکه من کاملاً بهبود یافته و تمام توده‌های سرطانی‌ام نیز از بین رفته بود.

 وی با اشاره به اینکه عمل او هیچگونه عارضه‌ای در ۲۷ سال گذشته نداشته است، تصریح کرد: تا ۲ ماه بعد از عمل نباید با هیچکس دست داد و فاصله اجتماعی را  رعایت کرد و حفظ روحیه در مدت بیماری نیز بسیار پُراهمیت است.

رییس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۶۹ نیز در باره راه‌اندازی و متعاقباً تعطیلی مرکز پیوند مغز استخوان اصفهان در سال یادشده  به خبرنگار ما  گفت: بخش پیوند مغز استخوان، سال ۶۹ در بیمارستان سیدالشهدا(ع) به همت دکتر طالب آزرم فوق تخصص هماتولوژی، راه‌اندازی که به درمان کامل و حیات دوباره ۲۳ بیمار مُشرف به مرگ منجر شد و این در حالی بود که سال ۷۳ با تغییر رییس دانشگاه علوم پزشکی و قطع حمایت از عمل پیوند و کارشکنی بعضی از افراد، این روش درمانی مدرن و زندگی‌آفرین در اصفهان به تعطیلی کشیده شد.

دکتر ابراهیم اسفندیاری بیان داشت: بخش پیوند مغز و استخوان اصفهان در سال‌های ۷۱ تا ۷۳ کارنامه بسیار خوبی از خود بر جای گذاشت که اگر حمایت‌های همه جانبه وزارت بهداشت در آن زمان تداوم می‌یافت بطور قطع، این بخش یکی از بزرگترین مراکز پیوند در کشور و حتی کشورهای همجوار از نظر میزان پذیرش بیماران و تجهیزات و خدمات می‌شد، زیرا تنها در مدت ۲ سال ۲۳ بیمار را از مرگ حتمی نجات دادیم که تنها از اهالی اصفهان نبودند بلکه بیماران سایر استان‌ها نیز تحت پوشش قرار می‌گرفتند.

موسس بخش پیوند مغز استخوان در اصفهان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: پیوند مغز استخوان برای کشورهای غربی، رشته‌ای پُردرآمد و پول‌ساز است و به تقریب، هر عمل پیوند تا ۴۰۰ هزار دلار هزینه دربردارد که با تداوم این کار در اصفهان، بطور قطع مسیری درآمدزا برای دولت فراهم می‌شد.

دکتر طالب آزرم گفت: در آن زمان با دست خالی و با امکانات محدودی که از آمریکا با خود به ایران آورده بودم مثل دارو، وسایل مصرفی و محیط کشت و کانتر بشکل کاملا رایگان، بخش پیوند مغز و استخوان را در اصفهان راه‌اندازی کردم.

وی ادامه داد: با اتمام داروها و تجهیزات پزشکی، کار عمل پیوند در اصفهان متوقف شد و بدلیل تغییر وزیر بهداشت و درمان، سیاست حوزه سلامت نیز بکلی تغییر یافت و بخش پیوند مغز استخوان اصفهان نیز تجهیز نشد که در نهایت به تعطیلی آن انجامید.

دکتر آزرم خاطرنشان کرد: خبرنامه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان چاپ بهمن سال ۷۱ مصاحبه‌ای در آن سال با من انجام داد و بر ضرورت راه‌اندازی بخش پیوند مغز و استخوان در سال ۶۹ و درمان کامل ۲۳ بیمار با این روش درمانی صحه گذاشت.

این پزشک متخصص با اشاره به اینکه سیاست وزارت بهداشت در آن زمان درمان بیماری‌های واگیردار بود و در عمل، ثبات و تداوم کاری بخش پیوند مغز استخوان به حاشیه رفت، اعلام کرد: با تعطیل کردن بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان سیدالشهدا و انتقال اینجانب به بیمارستان دیگر و مشغولیت های آموزشی طاقت فرسا، در عمل ارتباطم با بیماران پیوندی قطع شد اما در این سال‌ها بطور تصادفی تک تک بیمارانم را که بخاطر شایعه مرگشان، بخش پیوند مغز استخوان تعطیل شده بود، پیدا کردم.

طالب آزرم اظهار داشت : یکی از بیمارانم، کارمند سازمان آب و دیگری معلمی در پادنای سمیرم است و یکی از دیگر از آنها را نیز بصورت اتفاقی در حرم مطهر امام رضا(ع) مشاهده کردم.

وی گفت: اگر در آن زمان موفق به راه اندازی بخش پیوند مغز استخوان شدم، بدلیل حمایت‌های رییس وقت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان دکتر ابراهیم اسفندیاری بود که همواره مُشوق و حامی من در فعالیت شبانه روزی و خدمت به بیماران دردمند و ناامید بود.

موسس نخستین پیوند مغز استخوان در اصفهان یادآور شد: در آن زمان، بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان سیدالشهدا به بیماران اصفهانی و بیماران هفت استان مجاور سرویس می‌داد و اکنون نیز این مرکز درمانی با داشتن جدیدترین و پیشرفته‌ترین روش‌ها به افراد مبتلا به بیماری‌های خونی و سرطانی خدمات ارائه می‌دهد.

وی با بیان اینکه در آن زمان که در رشته هماتولوژی آنکولوژی دانش‌آموخته شدم، کسی، ارزش و نیاز این رشته را نمی‌دانست و حتی بعضی افراد با آن مقابله می کردند و درصدد بی‌ارزش کردن این رشته بودند، گفت: در گذشته، برای اغلب بیماران خونی امکان تشخیص کامل و درمان موثر وجود نداشت و با ناامیدی با آنها برخورد می‌شد و دیدن قیافه رنگ پریده و رنجورشان مایه تالم خاطر بود بنابراین تصمیم به توسعه فضای لازم برای سرویس دهی به این اقشار محروم و دردمند گرفتم.

در هر حال، پس از ۲۴ سال تعطیلی بخش پیوند در بیمارستان سیدالشهدای اصفهان، عمل پیوند مغز استخوان باردیگر در خرداد سال ۹۵ روی ۲ مرد سرطانی رده سنی ۴۵ و ۵۲ سالگی انجام گرفت که باردیگر بارقه امید را در دل بیماران اصفهانی زنده کرد. 

زندگی دوباره ۱۷۵ بیمار صعب‌العلاج با پیوند مغز استخوان 

رییس بیمارستان سیدالشهدای اصفهان نیز در باره راه‌اندازی مجدد بخش پیوند مغز استخوان این مرکز درمانی گفت: فعالیت بخش پیوند مغز استخوان در اصفهان باردیگر از سال ۹۵ آغاز شده و تاکنون بالغ بر ۱۷۵ پیوند موفق نیز انجام داده است.

دکتر مهران شریفی، رده سنی این افراد را ۲۲ تا ۶۵ سال اعلام کرد و افزود: درصد موفقیت این پیوندها افزون بر ۹۵ درصد بوده است.

وی با اشاره به انجام پیوند مغز استخوان روی بیماران بالای ۶۵ سال انجام نمی‌گیرد، اضافه کرد: انجام پیوند در این سنین با خطر بالایی همراه است و احتمال مرگ و میر در آنان بوجود دارد. 

وی با بیان‌اینکه هم‌اینک بیمار در فهرست انتظار نداریم و اگر هم باشد بدلیل داشتن علائمی مثل عفونت سینوسی است که  پس از بهبودشان باید عمل پیوند صورت بگیرد، اظهار داشت: همواره تخت‌های بخش پیوند بیمارستان سیدالشهدا پُر است و تاکنون خالی نبوده که دلیل آن نیز ناشی از ضرورت افزایش قدرت تشخیص بیماری و همچنین رشد بیماری‌های سرطانی است. 

دکتر شریفی با بیان اینکه این بیمارستان امکان پیوند"اتولوگ" و "آلوژن" را هم دارد، افزود: بیمارستان سیدالشهدا، تنها مرکز ارائه‌دهنده خدمات تخصصی و فوق تخصصی اتولوگ در استان اصفهان است.

در پیوند اتولوگ برخلاف پیوند آلوژن، بیمار سلول‌های بنیادی را نه از یک اهداء‌کننده بلکه از بدن خود دریافت می‌کند.

وی گفت: بخش پیوند مغز و استخوان اصفهان علاوه بر پوشش بیماران منطقه، پاسخگوی بیماران استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال بختیاری و تعدادی هم از یزد است.

وی یادآور شد: اکنون مهمترین مراکز پیوند مغز استخوان در تهران، شیراز، اهواز و کرمانشاه فعال هستند و اصفهان بدلیل کمبود تجهیزات، دیرتر به جرگه این شهرها پیوسته است.

رییس بیمارستان سیدالشهدا اصفهان با اشاره به اینکه اکنون کمبودی از نظر تجهیزات پزشکی نداریم، گفت: عمل پیوند مغز استخوان هم اکنون بصورت کاملاً رایگان انجام می‌شود اما هزینه‌های جانبی آن از جمله تامین دارو و غیره و مدت بستری در بیمارستان هزینه‌بَر است که با بیمه تکمیلی تا ۲۵ میلیون تومان از هزینه‌هایش را دولت می‌پردازد. 

دکتر شریفی تاکید کرد: توسعه امکانات درمان بیماران نیازمند پیوند مغز استخوان، صرفه‌جویی ارزی بدنبال دارد و از آنجا که ما از نظر دانش و تخصص هیچ کمبودی در کشورمان نداریم با حل مشکلات سخت‌افزاری در این زمینه می‌توانیم به موفقیت دست یابیم.

به گزارش ایرنا، پیوند سلول‌های بنیادی(مشتق از مغز استخوان یا منابع دیگر) می تواند درمان موثری برای افراد مبتلا به سرطان‌های خاص مانند سرطان خون و لنفوم بشمار آید. این روش برای مولتیپل میلوما و نوروبلاستوما نیز استفاده شده است و بعنوان درمانی برای سایر سرطان‌ها نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دُز بالای شیمی درمانی و پرتودرمانی ضمن تأثیر مثبتی که در از بین بردن سلول‌های سرطانی دارند، با عوارض جانبی ناخواسته همراه هستند زیرا آنها می‌توانند مغز استخوان را که سلول‌های خونی در آن ساخته می‌شود نیز از بین ببرند.

هدف از پیوند سلول‌های بنیادی یا مغز استخوان، بازیابی بدن با سلول‌ها و مغز استخوان سالم در پایان شیمی درمانی و پرتودرمانی است. پس از پیوند موفقیت‌آمیز، مغز استخوان شروع به تولید سلول‌های خونی جدید می‌کند. در برخی موارد، پیوند می‌تواند مزیت مضاعف نیز داشته باشد؛ سلول‌های خونی جدید به سلول‌های سرطانی که از درمان اولیه جان سالم به در برده‌اند، حمله و آنها را نابود می‌کنند.

در هر صورت، افزایش سرطان در سال‌های گذشته پدیده‌ای است که کسی نمی‌تواند آن را انکار کند و با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی اصفهان و پوشش بیماران استان‌های همجوار، پایداری و توسعه بخش پیوند مغز استخوان این خطه، از اهمیت ویژه و والایی برخوردار است.