مصرف خودسرانه ویتامینها و مکملهای دارویی و عوارض سوء آنها

همزمان با گسترش شیوع ویروس کرونا در کشور از حدود ۲ سال قبل، دنیای بی انتهای مجازی نیز فورا مملو از مطالبی شد که همه را برای پیشگیری از ابتلای به بیماری کووید ۱۹ به مصرف انواع و اقسام داروهای صنعتی و گیاهی و مکملهای دارویی توصیه می‌کردند که این روند کماکان ادامه دارد.

در حالی که همه متخصصان و پزشکان و کارشناسان دارویی در این مورد اتفاق نظر دارند که بر اساس داده‌ها و تجربه‌های علمی مصرف خودسرانه و بیش از حد مکملهای دارویی می تواند زیانهای غیر قابل جبرانی را به افراد مصرف کننده وارد کند.

دانشیار تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این باره گفت: استفاده زیاد از مکملهای ویتامینی در جامعه ایرانی طی چند سال گذشته به ویژه با شروع شیوع بیماری کووید ۱۹ افزایش پیدا کرده است در حالی که مصرف بی رویه مکمل های دارویی و ویتامینی می تواند باعث اختلال در وضعیت تغذیه ای بدن شود و زیانهای جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.

دکتر عبدالرضا نوروزی افزود: نخستین توصیه در علم تغذیه، تامین ریز مغذیها شامل ویتامینها و مواد معدنی از مواد غذایی طبیعی است چون ریزمغذیها معمولا از طریق غذای طبیعی بیشتر هضم و جذب می شوند به عنوان مثال، کلسیم موجود در شیر و ماست جذب و عملکرد بسیار بالاتری نسبت به قرصهای کلسیم دارد و این موضوع را هم باید در نظر داشت که مصرف خودسرانه برخی ریزمغذیها می تواند برای بدن مضر باشد.

وی ادامه داد: مصرف بی رویه و بدون تجویز پزشک قرصهای آهن سبب افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی - عروقی می شود، پژوهشهای جدید نشان می دهد که مصرف بی رویه قرصهای ویتامین E نیز احتمال ابتلا به مشکلات پروستات را در مردان زیاد می کند یا مصرف بی رویه مکمل روی (زینک) احتمال ابتلا به کم خونی را زیادتر می کند اما با توجه به کمبود شایع ویتامین D در جمعیت ایرانی، قرصهای ویتامین D تنها مکملی است که به مصرف منظم آن توصیه می شود ولی مصرف همزمان مکمل های ویتامینی و غذایی امکان تداخلات دارویی را بالا می برد و سبب کاهش یا افزایش جذب این ریزمغذیها خواهد شد.

می توان مواد مغذی، ویتامینها، مواد معدنی و مینرال را از طریق مواد غذایی مناسب دریافت کرد

دانشیار گروه داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز گفت: به طور میانگین در کشور ما و در کل دنیا ۴۰ درصد افراد هر روز یک نوع از مکملها را استفاده می‌ کنند و در بسیاری از مواقع مصرف مکملها برای فرد ضرورت ندارد و می‌تواند عواقب جسمانی زیادی داشته باشد.

دکتر سپیده الیاسی افزود: تمامی فراورده های دارویی در اشکال مختلف قرص، کپسول، پودر یا مایع، حاوی مواد مغذی یا ریز مغذی مختلف مانند ویتامینها، مینرال ها، آمینو اسیدها و روغنهای امگا۳ و روغن تخم کتان هستند که به عنوان مکمل شناخته می شوند علاوه بر این انواع فیبرهایی که ممکن است تجویز و مصرف شود و حتی میکروبهایی مانند ترکیبات پرو بیوتیکها که میکروبهای طبیعی بدن هستند و همین طور مخمرها می توانند شامل دسته مکملها شوند که در داروخانه ها در دسترس عموم هستند و بدون نسخه به فروش می رسند.

وی ادامه داد: بیشتر افراد می توانند مواد مغذی، ویتامینها و مواد معدنی و مینرال خودشان را طبق برنامه ریزی روزانه از طریق مواد غذایی مناسب دریافت کنند به جز افرادی مانند مادران باردار و کودکان و یا افرادی که گیاه خوار هستند ممکن است نیاز باشد یک سری از این ترکیبات را در کنار رژیم غذایی شان مصرف کنند بنابر این همه افراد نیاز به این مکملها ندارند و کاری منطقی نیست که فرد به صورت خودسرانه این ترکیبات را مصرف کند.

احتیاط در مصرف ویتامین های C و D

دانشیار گروه داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: متاسفانه بدن ما همیشه قادر نیست که مواد اضافی را دفع کند بنابر این باید در مصرف مکملها جانب احتیاط رعایت شود و تنها یک سری ویتامینهای محلول در آب هستند که مقادیر اضافی آنها می تواند از بدن دفع شود و مشکلی ایجاد نکند همچون ویتامینc که یک ویتامین محلول در آب است ولی در عین حال مصرف بیش از حد آن هم می تواند عواقبی داشته باشد به خصوص برای افرادی که مستعد سنگ‌های کلیه و یا دچار نارسایی کلیه هستند.

الیاسی افزود: در مورد ویتامین D که این روزها صحبت از آن است که می تواند نقش کمک کننده در خفیف شدن بیماری کووید ۱۹ داشته باشد یک سری خواص تنظیم کننده سیستم ایمنی بدن دارد که سودمند است.

وی ادامه داد: در کشور ما مردم به خاطر این که کمتر در معرض نور خورشید هستند بیشتر در معرض فقر ویتامین D قرار دارند اما برخی از افراد که نواقصی در کبد و کلیه دارند این ویتامین در بدنشان فعال نمی شود چون این ۲ ارگان وظیفه فعال کردن ویتامین D سنتز شده در پوست را برعهده دارد و وقتی که این ۲ ارگان مشکل داشته باشد این ویتامین فعال نمی شود یا مواد مغذی حاوی این ویتامین کمتر مصرف می شود.

دانشیار گروه داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مصرف بدون تجویز ویتامین D هم توصیه نمی شود چون این ویتامین محلول در چربی است و مقادیر اضافی آن در بدن می‌تواند تجمیع شود و ایجاد مشکلات و اختلالاتی در سیستم استخوانی بدن کند و حتما نیاز است که سطح ویتامین D افراد چک شود و براساس سطح ویتامین، پزشک هر مقداری که صلاح دید برای فرد نسبت به مصرف این ویتامین تجویز کند.

الیاسی افزود: بنابراین نمی توان نسخه واحدی برای همه افراد بالغ در نظر گرفت که باید این میزان ویتامین D مصرف کنند و در مورد اطفال نیز باز هم این طور نیست که همه کودکان در همه گروههای سنی نیاز به این مکمل داشته باشند و معمولا کودکانی که به دنیا می آیند از بدو تولد تا ۶ ماهگی نیاز به مصرف ویتامین D دارند ولی بعد از آن سن نیاز به مصرف مکمل نیست.

مصرف مکمل کلسیم در سنین زیر ۵۰ سال بدون مشورت با پزشک ممنوع

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مصرف بیش از حد مکمل کلسیم می تواند مشکلات مختلفی ایجاد کند و کلسیم اضافی در عروق فرد رسوب کرده و برای فرد مشکلاتی ایجاد می کند ولی در افراد بالای ۵۰ سال بدن نیاز به کلسیم بیشتری دارد و در اکثر افراد با رژیمهای غذایی که دارند ممکن است که تامین این مقدار کلسیم امکان پذیر نباشد.

الیاسی افزود: پزشکان معمولا به افراد بالای ۵۰ سال توصیه می کنند که مکمل کلسیم را روزانه حدود ۵۰۰ میلی گرم مصرف کنند اما در سنین زیر ۵۰ سال معمولا بدون مشورت پزشک، مصرف مکمل کلسیم توصیه نمی شود.

خطر آفرین بودن ویتامین A برای مادران باردار

دانشیار گروه داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مصرف خودسرانه ویتامین A به دلیل این که محلول در چربی است برای مادران باردار نگران کننده است و می تواند در دوران بارداری خطرساز باشد.

الیاسی افزود: مصرف ویتامین A می تواند اختلالات مختلفی را ایجاد کند و باعث بروز حالاتی مانند گیجی و سردرد، زخم های دهانی و حالت تهوع و استفراغ شود بنابراین ویتامین A هم از آن دسته ویتامین هاست که نباید زیاد مصرف شود.

مصرف آهن نیازمند آزمایش خون 

دانشیار گروه داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: آهن هم مکملی است که برخی افراد به صورت خودسرانه مصرف می کنند در حالی که کم خونی حتما باید با آزمایش اثبات شود و با دیدن علایم ظاهری نمی توان بنا را بر این موضوع قرار داد که فرد دچار فقر آهن است.

الیاسی افزود: برای مصرف آهن حتما نیاز است که آزمایش خون داده شود و درمان مناسب تجویز شود زیرا  برخی از داروها آهن عنصری کمتری دارند و برای پیشگیری از کم خونی مناسب هستند یعنی اگر فردی دوران قاعدگی خونریزی شدید دارد می تواند از این داروها برای پیشگیری از کم خونی استفاده کند ولی برای درمان کم خونی یک سری فراورده های دیگری داده می شود که فراورده حاوی آهن زیادی باشد بنا بر این جا به جایی داروهای آهن به صورت خودسرانه با یک داروی خارجی که میزان آهن کمتری دارد توصیه نمی شود و باید مصرف مکمل آهن طبق اصول پزشکی انجام شود.

برخی از موارد منع مصرف مکمل امگا۳

دانشیار گروه داروسازی بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت:اگر فردی داروی ضد انعقاد خون مصرف می کند باید از مصرف مکمل امگا۳ پرهیز کند زیرا این مکمل می تواند در این وضعیت خطرناک باشد و مشکلات انعقادی خون ایجاد کند و افرادی که داروی وارفارین مصرف می کنند استفاده بیشتر از سه گرم روزانه امگا۳ به هیچ وجه به آنها توصیه نمی شود و می تواند باعث افزایش چربی خون و در دُزهای بالا تشدید کننده بیماری دیابت باشد.

الیاسی افزود: مصرف عادی مولتی ویتامین حتی در سالمندان  هم توصیه نمی شود چون برخی مولتی ویتامینها ترکیبات گیاهی مانند جینسنگ و سیر دارند که باید نسبت به مصرف آنها دقت شود زیرا ممکن است با داروی ضد انعقاد تداخل کند همچنین خانم های باردار از جمله افرادی هستند که توصیه اکید می شود از مکملهایی استفاده کنند که پزشک برای آنها تجویز کرده است و حتما برای این دسته از افراد مولتی ویتامین های دوران بارداری نسخه می شود که این موارد استثناست و باید حتما مصرف شود.

وی اضافه کرد: مصرف یک سری مکملها مانند فولیک اسید، آهن، یُد، ویتامین D و کلسیم در دوران بارداری ضرورت دارد اما حتما باید از مکملهای خاص دوران بارداری استفاده شود و به هیچ وجه نباید مولتی ویتامین نوع دیگری جایگزین شود که ممکن است برخی از ترکیبات آن مانند ویتامین A بیش از حد شود و یا مقدار کافی از برخی مواد مانند یُد و فولیک اسید را نداشته باشد و برای بارداری سالم فرد مشکلاتی را ایجاد کند.