ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» در یونسکو

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، عصر روز پنجشنبه  (۲۵ آذر ۱۴۰۰) در چهارمین روز شانزدهمین نشست کمیته جهانی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که در مقر یونسکو در پاریس و به‌ صورت آنلاین برگزار ‌شد، پرونده برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران مورد بررسی قرار گرفت و به عنوان هفدهمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.  

پرونده برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران به مجموعه اقداماتی اشاره دارد که طی چند دهه گذشته برای پاسداری از این هنر ایرانی اسلامی ایران جریان داشته و تداوم دارد. ثبت این پرونده ملی ضمن تایید دستاوردهای فرهنگی نهادهای متولی خوشنویسی ایران اعم از نهادهای دولتی و به ویژه مردم نهاد؛ خوشنویسی ایران را به ثبت در فهرست میراث جهانی ناملموس رسانده است.

شانزدهمین جلسه کمیته جهانی حافظت از میراث فرهنگی ناملموس که در مقر سازمان یونسکو در پاریس برگزار می‌شود، از ۱۳ دسامبر (۲۲ آذر) آغاز شده و تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ (۲۷ آذرماه) ادامه دارد. این دور از نشست کمیته جهانی حافظت از میراث فرهنگی ناملموس به دلیل شیوع سویه جدید ویروس کرونا (اومیکرون) برای سایر اعضا در سراسر جهان به صورت آنلاین برگزار می‌شود و پانچی نیلام مگاسوات (Punchi Nilame Meegaswatte)، دبیرکل کمیسیون ملی سریلانکا در یونسکو، ریاست این گردهمایی سالانه را بر عهده دارد.

در این دور ۱۸ گزارش در مورد میراث ناملموس در خطر، ۲۸ گزارش در مورد پیاده‌سازی کنوانسیون ۲۰۰۳، یک گزارش از سوی دولت‌های غیر عضو در مورد وضعیت کنونی عناصر ثبت‌شده در فهرست معرف میراث ناملموس، ۶ نامزد در فهرست محافظت فوری، ۴۸ نامزد در فهرست معرف، پنج طرح برای ثبت برنامه‌های خوب پاسداری، یک درخواست برای کمک بین‌المللی، ۴۶ درخواست استوارنامه از سوی سازمان‌های مردم نهاد، و ۶۶ گزارش فعالیت از سوی این سازمان ها مورد بررسی قرار گرفت.

برنامه ملی محافظت از هنر سنتی خوشنویسی ایران طرح ایران برای ثبت برنامه‌های خوب پاسداری است که با شماره ارجاع ۱۷۱۶ در این جلسه بررسی و در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد. ثبت خوشنویسی ایران در برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو به این معناست که هم میراث ناملموس موردنظر به جهانیان معرفی خواهد شد و هم پاسداری خوبی از آن صورت خواهد گرفت.

این اولین بار است که ایران در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو برای محافظت از میراث ناملموس، پرونده‌ای را به ثبت می‌رساند. بخش پژوهشی و تدوین پرونده هنر خوشنویسی با عنوان «فعالیت‌های پاسدارانه از هنر خوشنویسی ایران» در قالب یک پرونده مستقل و ملی در پژوهشکده هنرهای سنتی با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد و انجمن خوشنویسی ایران آماده‌سازی شد به صورتی که سایر کشورها هم بتوانند از اقدامات و برنامه‌های پاسدارانه ایران برای حفظ خوشنویسی خودشان الگوبرداری و استفاده کنند.

همچنین در اجلاس شانزدهم کمیته جهانی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس «دانش، مهارت و شیوه خوشنویسی عربی» به عنوان پرونده‌ای مشترک از سوی ۱۶ کشور شامل عربستان سعودی، الجزایر، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، سودان، تونس، امارات متحده عربی و یمن به عنوان میراث ناملموس بشری یونسکو ثبت جهانی شد.
ترکیه هم در این دور موفق شد پرونده «خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی در ترکیه» را به فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهانی خود اضافه کند.

آثار ناملموس ایران که جهانی شده‌اند

آیین باستانی و کهن نوروز و ردیف‌های موسیقی سنتی ایران در سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸)، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آئینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹)، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) ، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۱) ، فرهنگ پخت نان لواش و آئین نوروز (با تکمیل پرونده) برای دومین بار در سال ۲۰۱۶  (۱۳۹۵)، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی در سال ۲۰۱۷-(۱۳۹۶) و ساختن و نواختن دو تار ایرانی در سال ۲۰۱۹- (۱۳۹۸ ) و هنر نگارگری (مینیاتور) و آیین زیارت کلیسای تادئوس مقدس ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) شانزده اثری هستند که تاکنون در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند و اکنون با ثبت برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، ایران در این فهرست جهانی دارای هفده اثر ثبت شده است.

میراث‌فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی مانند: آیین‌ها، هنرها، ترانه‌ها، آواها و نواها، موسیقی‌ها، رویدادها، مهارت‌ها و توانمندی‌هایی گفته می‌شود که در میان مردم و یا یک قوم در یک منطقه خاص جغرافیایی مرسوم بوده و با گذشت زمان، نسل‌به‌نسل و سینه‌به‌سینه به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند به دوران معاصر یک ملت به ارث می‌رسد و همچنان به عنوان یک عنصر و ارزش فرهنگی توسط مردم ترویج، حفاظت و پاسداری می‌شود.

آثار و بناهای تاریخی و باستانی، تولیدات هنرهای‌ سنتی، چشم‌اندازهای طبیعی، بخشی از دارایی‌های فرهنگی، در گروه آثار و محصولات فرهنگی ملموس قرار دارند، که یا در قالب یک محوطه باستانی ثبت و حفاظت می شوند، یا برای نگهداری به عنوان اموال فرهنگی در موزه ها قرار دارند. اما آثار فرهنگی ناملموس شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند که اگر چه قابلیت ثبت و ضبط دارند، اما قابلیت ذخیره در یک محل فیزیکی مانند موزه را ندارند و به واسطه ویژگی‌های ذاتی و خاص خود، قابل انتقال، تکرار و تجربه‌کردن هستند.