۴۸۱ پژوهشگر ایرانی در زمره دانشمندان یک‌درصد برتر جهان قرار گرفتند

به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، محمد جواد دهقانی با اعلام این خبر افزود: عملکرد هر پژوهشگر در بازه زمانی ۱۰ ساله بر اساس پایگاه (WoS) بر اساس سه شاخص علم سنجی ۱- نسبت تعداد کل استنادهای دریافتی به تعداد کل مقالات استناد کننده ۲- تعداد متوسط خوداستنادی به ازای هر مقاله ۳- متوسط درصد خوداستنادی و ۴- نسبت تعداد کل استنادهای دریافتی (بدون در نظر گرفتن خوداستنادی) به تعداد مقالات استناد کننده (بدون در نظر گرفتن خوداستنادی) یک نویسنده مورد ارزیابی قرار گرفت. این شاخص­‌ها با داده ­های کلان جهانی تطبیق داده شد و مقادیر نرمال برای هر شاخص استخراج شد.

به گزارش روز پنجشنبه موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، دهقانی ادامه داد: یکی از وظایف اصلی ISC در راستای معرفی پرتألیف ترین و پر استنادترین مؤلفان، پژوهشگران و کشور­های برتر علمی در جهان اسلام (بند ۱۰ ماده ۲ - وظایف و اختیارات - اساسنامه ISC)، فراهم آوردن امکان شناسایی و بررسی ضریب نفوذ تولیدات علمی پژوهشگران و پژوهشگران نخبه است. 

وی تاکید کرد: کشورهای پیشرفته برای جذب نخبگان علمی از سرتاسر دنیا برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرده اند و این امر باعث می­ شود این کشورها به بزرگترین مقصد برای مهاجرت نخبگان علمی دنیا تبدیل شوند. نخبگان یک درصد برتر دنیا، ۱۴ درصد از کل علم دنیا را تولید و همین گروه ۲۴ درصد از کل استنادهای دنیا را دریافت می ­کنند. معیار انتخاب پژوهشگران برتر تعداد استنادهای صورت گرفته به تولیدات آنها است.

دهقانی گفت: بر همین اساس پژوهشگرانی که توانسته ­اند براساس تحقیقات خود به بالاترین سطح اعتبار بین المللی دست یابند در دسته پژوهشگران یک درصد و ۲۰ درصد برتر دنیا قرار می ­گیرند. هر چند مبتنی بر اصول علم سنجی می­ توان تا پژوهشگران ۲۰ درصد برتر دنیا را در زمره نخبگان برتر علمی دنیا قرار داد. در واقع براساس آمار موجود، محققان ۲۰ درصد برتر دنیا ۶۶ درصد علم دنیا را تولید کرده اند و همچنین ۸۵ درصد از استنادهای دنیا را دریافت می­ کنند.

رییس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری خاطرنشان کرد: فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر، گزارشی از پژوهشگران پراستناد در ۲۲ حوزه موضوعی علوم در پایگاه شاخص ­های اساسی علم (ESI) متعلق به شرکت کلاریویت آنالیتیکس (WoS) در بازه زمانی ۱۰ ساله است. به این ترتیب که پژوهشگران در هر رشته بر حسب تعداد استنادهایی که دریافت کرده­ اند مرتب سازی و سپس پژوهشگران یک درصد برتر بر اساس حدود آستانه استنادی ESI به عنوان نخبگان علمی در نظر گرفته می ­شوند. 

وی ادامه داد: بر همین اساس، پژوهشگرانی که توانسته­ اند بر اساس فعالیت پژوهشی و تحقیقاتی خود در ۱۰سال اخیر به بالاترین سطح اعتبار بین ­المللی دست یابند در دسته پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا قرار  می­ گیرند.

رییس ISC توضیح داد: پایگاه شاخص‌­های اساسی علم (ESI) فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا را فراهم آورده است، اما هیچ اطلاعاتی به جز نام خانوادگی و شکل اختصاری نام کوچک پژوهشگر ارائه نمی ­کند. به عنوان مثال، حمیدرضا احمدی به صورت Ahmadi, HR ثبت می­ شود. وجود اسامی پرتکرار و رایج (که یک نام می ­تواند به چندین نفر اطلاق شود)، املاهای مختلف نگارشی نام افراد، تنوع وابستگی ­های سازمانی پژوهشگران در بازه زمانی نسبتاً طولانی ۱۰ ساله، تنوع حوزه ­های پژوهشی و استفاده نکردن برخی پژوهشگران از کد شناسایی پژوهشگر از جمله عواملی هستند که شناسایی دقیق همه مدارک منتسب به هر پژوهشگر را با چالش مواجه می ­کنند.

دهقانی گفت: بنابراین موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) ناگزیر است روی هر نام شناسایی شده در ESI پردازش‌­های مختلفی را برای ابهام­ زدایی و یک دست‌سازی این فهرست انجام دهد. از این رو، شناسایی پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر فرایندی پیچیده و زمانبر است. به این منظور، ابتدا نام­ های پژوهشگران ایرانی که احتمال یک درصد برتر شدن آنها زیاد است به همراه اطلاعات وابستگی سازمانی آنها و مجموع استنادهای دریافتی هر کدام (از طریق ادغام و اشتراک نام­های پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا در ESI و پژوهشگران ایرانی نمایه شده در WoS و InCites در طول بازه زمانی ۱۰ ساله) شناسایی و استخراج می ­شود.

وی ادامه داد: سپس با یافتن سوابق تحصیلی و آموزشی پژوهشگر و نام دانشگاه موردنظر، مدارک پژوهشگر موردنظر در WoS (با انتخاب بازه زمانی ۱۰ ساله و نوع مدرک مقاله و مروری) بازیابی می ­شود. با تحلیل و پردازش‌­هایی که انجام می­‌گیرد در صورتی که پژوهشگر موردنظر در حداقل یک حوزه موضوعی دارای مجموع استنادات بیشتر از حد آستانه (ESI Threshold) باشد، پژوهشگر پراستناد یک درصد برتر در آن حوزه موضوعی شناخته می­‌شود.

دهقانی افزود: به مناسبت هفته پژوهش در آذر ماه ۱۴۰۰،  فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا مستخرج از پایگاه (ESI-WoS) توسط موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) مورد تحلیل و پالایش قرار گرفت. در مرحله نخست از بین حدود ۱۰۰ هزار پژوهشگر یک درصد برتر دنیا در پایگاه ESI با استفاده از روش‌­شناسی پیشرفته و خودکار، بیش از ۱۴۰۰ نام پژوهشگر ایرانی شناسایی شد. بنابراین، کارشناسان پژوهشی ISC روی هر نام شناسایی شده در مرحله اول، پردازش‌­های مختلفی را برای ابهام‌­زدایی و یک‌دست‌سازی این فهرست انجام دادند. در نتیجه، تعداد ۶۸۴ پژوهشگر با وابستگی سازمانی ایران در حوزه­ های موضوعی مختلف شناسایی شدند.

دهقانی گفت: در نهایت تعداد ۴۸۱ نفر از مجموع ۶۸۴ پژوهشگر شناسایی شده بر اساس شاخص ­های استنادی و علم سنجیبه عنوان «پژوهشگران پر استناد یک درصد برتر» شناسایی و معرفی شدند.

وی افزود: همچنین، تعداد ۱۱۳ نفر در دسته «نویسندگان گروهی» یا پژوهشگرانی که عضو گروه­ ها یا شبکه ­های بزرگ همکاری‌­های علمی در سطح بین المللی (با بیش از صدها یا هزار پژوهشگر سراسر جهان) مانند CERN، IEEE، IOP، ASME و غیره هستند. تنها پژوهشگرانی از این گروه در دسته «پژوهشگران پر استناد یک درصد برتر» فهرست شده ­اند که پس از حذف استنادات و مقالات مشترک آنها با گروه­ های همکاری علمی همچنان در حوزه‌های موضوعی مربوطه در جمع پژوهشگران یک درصد برتر قرار می­‌گیرند.

دهقانی درباره توزیع پژوهشگران در رشته‌های مختلف اظهار داشت: ۱۷۰ نفر(حدود ۳۵ درصد) متعلق به حوزه مهندسی، ۵۸ نفر پژوهشگر برتر(حدود ۱۲ درصد) حوزه علوم کشاورزی، ۵۷نفر  (حدود ۱۲ درصد) در حوزه موضوعی چند رشته‌ای، ۵۳ نفر(حدود ۱۱درصد) حوزه های موضوعی شیمی، ۴۶ نفر (حدود ۱۰ درصد) داروشناسی و سم شناسی، ۲۰ نفر (حدود ۴.۱ درصد) ریاضیات و مابقی پژوهشگران برتر مربوط به ۱۶ حوزه علوم کامپیوتر، پزشکی بالینی، علم مواد، علوم گیاهی و جانوری، محیط زیست/بوم شناسی، علوم اجتماعی/کلیات، زیست شناسی و زیست شیمی، میان رشته ای، ایمنی شناسی، علم اعصاب و روان، میکروب شناسی، اقتصاد و تجارت، روانپزشکی/ روانشناسی، زمین شناسی، زیست شناسی مولکولی و ژنتیک و فیزیک هستند.

وی توزیع پژوهشگران در دسته نویسندگان گروهی را نیز به این ترتیب عنوان کرد: حدود ۸۳ درصد از پژوهشگران متعلق به حوزه پزشکی بالینی، ۱۵ درصد متعلق به حوزه چند رشته ای، حدود یک درصد متعلق به حوزه میان رشته ای و حدود یک درصد متعلق به فیزیک هستند.

رییس ISC  گفت: تعداد ۵۷ نفر از پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر در حوزه چند رشته ای (بیش از یک حوزه موضوعی) امتیاز لازم را کسب کردند.

دهقانی ادامه داد: در دسته نویسندگان، گروهی متعلق به حوزه چند رشته ای (بیش از یک حوزه موضوعی)، از میان ۱۷ پژوهشگر بیشترین آمار متعلق به حوزه­ پزشکی بالینی با ۱۵ نفر و حوزه علم اعصاب و روان با ۱۳ نفر هستند. حوزه های شیمی و فیزیک هر کدام ۲ نفر، حوزه ایمنی شناسی و میان رشته ای هر کدام یک نفر از پژوهشگران را به خود اختصاص داده­ اند.

رییس ISC درباره وضعیت دانشگاه های برتر ایرانی نیز گفت: از مجموع پژوهشگران برتر، حدود ۴۲ درصد متعلق به دانشگاه ­های جامع، حدود ۲۰درصد مربوط به دانشگاه ­های صنعتی و حدود ۲۳ درصد مربوط به دانشگاه­ های علوم پزشکی هستند. ۱۵درصد پژوهشگران نیز با وابستگی سازمانی دانشگاه های خارج از کشور (حدود ۱۰درصد)، دانشگاه های آزاد اسلامی (حدود چهار درصد) و پژوهشگاه/موسسه (حدود یک درصد بودند. دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه صنعتی شریف به ترتیب دارای بیشترین تعداد پژوهشگر برتر هستند.

وی تصریح کرد:‌ در میان ۴۸۱ پژوهشگر پراستناد یک درصد برتر، تعداد ۴۶ نفر دارای وابستگی اصلی خارجی (دانشگاه های خارج از کشور) هستند که از این میان چهار نفر وابستگی دوم ایرانی دارند و شامل دانشگاه فردوسی مشهد (یک نفر)، دانشگاه علوم پزشکی شیراز (یک نفر) و دانشگاه علوم پزشکی تهران (۲ نفر) است.

دهقانی یادآور شد: همچنین ISC با تطبیق فهرست خود با فهرست سالیانه پژوهشگران پراستناد برتر دنیا در سال ۲۰۲۱ از طرف کلاریویت آنالتیکس (WoS) که اخیرا منتشر شده است، افراد مشترک را نیز مشخص کرده است. ۱۷ نفر مشترک با فهرست پراستنادترین پژوهشگران دنیا (Highly Cited Researchers) متعلق به WoS در سال ۲۰۲۱ که در ۲ دسته پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر (۱۲ نفر) و پژوهشگران پراستناد غیرنرمال (۵ نفر) قرار می گیرند.