سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای ایجاد تحول در زیست بوم نوآوری و توسعه فناوری

شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر به ندرت در نوآوری های پایه یا مرحله راه اندازی استارتاپ ها سرمایه گذاری می کنند چون ریسک بسیار بالایی به همراه خواهد داشت در این شرایط، معمولا تأمین مالی به روش های زیر برای این مجموعه ها انجام می شود:

_ خود راه اندازی (Bootstrapping) که در این روش منابع مالی از طریق بنیانگذار، خانواده و یا دوستان تأمین می شود.

_ گرنت های دولتی و منابع مالی بلاعوض که از طریق مراکز نوآوری، شتاب دهنده ها و مراکز رشد فناوری کمک می کند تا شرکت های نوپا دره مرگ را پل بزنند.

_ فرشتگان کسب و کار (Business Angles) که جای خالی آنها در زیست بوم ایران به شدت احساس می شود ، خیلی از متخصصان یکی از دلایل شکل گیری زیست بوم قدرتمند دره سیلیکون را تعدد فرشتگان کسب و کار در این زیست بوم می‌دانند.

 در واقع، منابع سرمایه خطرپذیر عمدتا در کسب و کارهایی تزریق می‌شود که وارد مرحله تجاری سازی شده اند زیرا توانایی های تیم مدیریت شرکت، بازار محصول و اندازه بازار و سودآوری کسب و کار آشکارتر شده و تزریق سرمایه به تأمین زیرساخت های رشد کسب و کار کمک خواهد کرد.

سرمایه گذاران خطرپذیر فرصت های سرمایه گذاری خود را از ۲ منبع اصلی شناسایی می کنند:

۱- پیشنهادهای غیرمنتظره زیادی برای سرمایه گذاری از طریق ابزارهای ارتباطی مانند اینترنت، شبکه های اجتماعی، تالارهای گفتگو و ... به آنها می شود که البته به اکثر این پیشنهادها توجهی نمی کنند.

۲- به واسطه شبکه شخصی و ارتباطات با نهادهایی مانند بانکها، وکلا، کارآفرینان و دیگر بخش ها به فرصت های سرمایه گذاری نسبتا مطمئن از طریق واسطه های مورد اعتماد دسترسی پیدا می کنند و معمولا بر آنها متمرکز می شوند، کیفیت این نوع سرمایه گذاری‌ها بسیار بالاست چون توسط واسطه ها فیلتر می شود در واقع، توصیه به سرمایه گذاری از این طریق، نشانه مثبتی برای یک سرمایه گذاری باکیفیت تلقی می شود.

فرآیند سرمایه گذاری خطرپذیر معمولا دو مرحله ای است: پالایش اولیه (Initial Screening) و سپس ارزیابی موشکافانه (Due Diligence) برای طرح‌های پالایش شده، در پالایش اولیه که کاملا سریع و بر مبنای قضاوت انجام می شود، طرح هایی که با هدف و علائق سرمایه گذار هماهنگ بوده و حداقل سودمندی آنها مشخص است، انتخاب می شوند.

در این مرحله، معمولا در حد ارائه کوتاه (Pitch Deck) کفایت می کند و امتیاز ایده (Concept)، تیم مدیریت، بازگشت سرمایه و تعهد کارآفرین نقش مهمی در تصمیم گیری دارند در مرحله دوم، طرح های منتخب با جزئیات و به دقت و موشکافانه بررسی می شوند که معمولا حداکثر ۳۰ درصد طرح های پالایش شده موفق می‌شوند با کسب معیارهای موردنظر سرمایه گذاران خطرپذیر، جذب سرمایه داشته باشند.

در صورت تصمیم برای سرمایه گذاری، مرحله بعدی مذاکره سرمایه گذار و کارآفرین است که منجر به قراردادی با جزئیات زیر می شود:

_ واگذاری حق کنترل به سرمایه گذار روی تصمیمات کلیدی. 

_ سهامداری سرمایه گذار در شرکت و تصاحب یک یا چند کرسی هیأت مدیره.

_ جبران خدمات تیم مدیریت شرکت (معمولا ترکیب حقوق و سهام) برای فعالیت و هماهنگی هر چه بیشتر با سرمایه گذار.

_ استفاده از ابزارهای سرمایه گذاری (Financial Instrument) برای جلوگیری از زیان و نیز امکان سرمایه گذاری در دورهای (Round) بعدی در صورت موفقیت شرکت.

_ تأمین مرحله ای سرمایه در صورت دستیابی به اهداف مشخص در طول زمان، در  این روش، سرمایه گذار می‌تواند در صورت کاهش احتمال موفقت کسب و کار، از شرکت خارج شود یا سرمایه خود را افزایش دهد اگر به این نتیجه برسد که آینده شرکت مثبت است.

سرمایه گذاران خطرپذیر برای کاهش ریسک سرمایه گذاری، روی سبدی از طرح ها (Portfolio) سرمایه گذاری کرده و زمان زیادی صرف پایش و پشتیبانی از شرکت ها در سبد سرمایه گذاری خود می کنند، میزان ورود سرمایه گذار به شرکت‌های سرمایه گذاری شده در عمل متفاوت است و بستگی به میزان تعهد و اصول اخلاقی ، میزان سرمایه گذاری، جزئیات قرارداد، برآورد عوامل احتمالی و عملکرد شرکت دارد، آنها از متخصصان فنی و کسب و کار و انواع شبکه تأمین کنندگان و بازار استفاده می کنند تا مداخلات به شکل های زیر در شرکت های سرمایه گذاری شده، داشته باشند:

_ استخدام افراد کلیدی در شرکت

_ معرفی تأمین کنندگان و مشتریان

_ تدوین و اجرای تاکتیک‌ها و استراتژی مناسب

_ افزایش سرمایه

_ پشتیبانی عاطفی از کارآفرین

خیلی وقت‌ها، سرمایه گذاران خطرپذیر دیگری در راندهای بعدی تأمین مالی به شرکت اضافه می شوند ، البته معمولا یکی از سرمایه گذاران (بیشتر سرمایه گذار اولیه) دارای بیشترین سهم بوده و رهبر محسوب می‌شود و پایش و پشتیبانی اصلی را انجام می‌دهد.

مرحله نهایی فرآیند سرمایه گذاری، اطمینان از خروج سودمند سرمایه است، البته سرمایه گذاران خطرپذیر انتظار ندارند تمام طرح‌ها موفق باشند یک قانون سرانگشتی این است که ۲۰ درصد از طرح‌ها کاملا ناموفق هستند و تنها ۲ طرح از هر ۱۰ طرح با موفقیت همراه خواهند بود.

بر اساس آخرین آمار انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر، در حال حاضر بیش از ۸۰ نهاد مالی و سرمایه گذاری در زیست بوم نوآوری و توسعه فناوری کشور شامل صندوق های پژوهش و فناوری،  شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر، صندوق های جسورانه بورسی و فرشتگان کسب و کار فعالیت می کنند.

در سال ۱۳۹۹، نزدیک به ۳۰۰ مورد یعنی بیش از ۷۵۰ میلیارد تومان سرمایه گذاری به صورت خطرپذیر در کشور انجام شده است که گرچه نسبت به سال ۱۳۹۸ دو برابر شده اما همچنان مقدار بسیار ناچیزی است ضمن اینکه نزدیک به ۷۵درصد آن توسط شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر انجام شده و سهم صندوق های پژوهش و فناوری استان‌ها حدود ۲۰درصد است.

با توجه به شرایط موجود در استان یزد، می‌توان پیشنهاد زیر را برای تأمین مالی خطرپذیر زیست بوم نوآوری و توسعه فناوری در دستور کار قرار داد:

تأسیس یک صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر با سرمایه اولیه ۲۰۰ میلیارد تومان تعدادی از صنایع استان به ویژه صنایع دانش بنیان و دارای واحد تحقیق و توسعه، دولت و صندوق پژوهش و فناوری استان، همراه با پوشش ریسک سرمایه گذاری توسط صندوق نوآوری و شکوفایی، صرفا به منظور سرمایه گذاری خطرپذیر در طرح های دانش بنیان.

پارک علم و فناوری و صندوق پژوهش و فناوری یزد در سال‌های گذشته تجربه تعدادی سرمایه گذاری خطرپذیر موفق را داشته اند و به دانش فنی سرمایه گذاری خطرپذیر دست یافته اند و دولت منابعی به عنوان سوخت اولیه راه اندازی و نیز پوشش ریسک آن را به عهده می گیرد.

صنایع نیز علاوه بر تأمین مالی کوچکی در راستای مسؤولیت اجتماعی، پشتیبانی فنی و دسترسی به تجهیزات و زیرساخت‌ها و شبکه بازار خود را برای طرح‌های سرمایه گذاری شده فراهم خواهند کرد.

 شرکت‌های سال پایانی مراکز رشد فناوری، استارتاپ های موفق خروجی شتاب دهنده ها و مراکز نوآوری و توسعه فناوری و طرحهای امیدبخش در واحدهای تحقیق و توسعه صنایع که می توانند به شرکت‌های زایشی تبدیل شوند، اینها سه گروه اصلی هدف این صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر باشند.

*رییس پارک علم و فناوری یزد