آینده روشن انرژی ایران

چهره ناشاد بازار جهانی نفت در ۲۰۲۱
بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۱ روزهای شادابی را پشت سر نگذاشت. با وجودی که قیمت نفت از  ۵۰ دلار در ابتدای سال به دامنه ۷۰ دلار در انتهای سال رسید اما در مجموع، بیماری کرونا رمق چندانی را برای بازار انرژی باقی نگذاشت. در میانه‌های سال، تاثیر جهانی واکسیناسیون امیدواری‌ را به چرخ‌های اقتصاد بازگرداند اما در ماه‌های پایانی سال ظهور سویه جدید کرونا بار دیگر تردیدها را بالا برد.

طبق گزارش کارشناسان حوزه انرژی، تداوم تحریم ها در سال ۲۰۲۱ برای نفت و گاز ایران سالی متفاوت را ایجاد نکرد، اما به نظر می‌رسد سال ۲۰۲۲ نوید شرایطی متفاوت را می‌دهد. در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ میلادی تولید و صادرات نفت ایران به شدت کاهش یافته بود و در برخی دوره‌ها به کمتر از ۲۰۰ هزار بشکه هم رسید اما  با آغاز ریاست جمهوری «جو بایدن» به تدریج بر میزان فروش نفت ایران افزوده شد. در برخی دوره‌ها رسانه‌ها از فروش ۶۰۰ یا ۷۰۰ هزار بشکه‌ای نفت ایران به خریداران خبر می‌دادند. 

کارشناسان پایگاه تحلیلی- خبری اویل پرایس که در حوزه انرژی  فعالیت دارند و گزارش‌های آن مورد استفاده متخصصان این حوزه قرارمی‌گیرد، دست‌کم چهار گزارش تخصصی در دسامبر ۲۰۲۱ و ژانویه ۲۰۲۲ در مورد آینده صنعت نفت و گاز ایران منتشر کردند.

این تحلیلگران در گزارش‌های خود دو موضوع مهم را در دورنمای صنعت نفت ایران موثر می‌دانند؛ نخست آنکه احتمال رفع یا کاهش تحریم‌های واشنگتن علیه تهران در چند ماه نخست سال ۲۰۲۲ وجود دارد و همین امر فروش نفت ایران را تسهیل خواهد کرد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد در همین دوره گام‌های مهمتری در زمینه افزایش مبادلات با چین بر اساس توافق جامع ۲۵ ساله با چین برداشته شود.

برآورد متخصصان حوزه انرژی حاکی است: تولید نفت خام و میعانات گازی می‌تواند به سرعت از سوی ایران افزایش یابد و تهران می‌تواند در فاصله ۶ ماه بهبود ۸۰ درصدی تولید را عملیاتی سازد و در یک سال این میزان را تا ۱۰۰ درصد افزایش دهد.ورود ایران به بازارهای جهانی انرژی در ۲۰۲۲

طبق این گزارش‌ها، بازار انرژی جهان در چندماه اخیر به ویژه در حوزه گاز طبیعی پرتلاطم بود. اکنون تحلیلگران اقتصادی اعتقاد دارند برچیده شدن تحریم‌ها و ورود آسان‌تر ایران به بازار انرژی می‌تواند موجب کاهش ۱۰ درصدی قیمت نفت جام شود. به نظر کارشناسان پایگاه خبری-تحلیلی «اویل پرایس»، تاثیر اضافه شدن نفت ایران به جریان انرژی جهان در ابتدا باعث کاهش قیمت جهانی نفت خام خواهد شد. تحلیلگران اعتقاد دارند که تولید نفت خام و میعانات گازی می‌تواند به سرعت از سوی ایران افزایش یابد و تهران می‌تواند در فاصله ۶ ماه بهبود ۸۰ درصدی، تولید را عملیاتی سازد و در یک سال این میزان را تا ۱۰۰ درصد افزایش دهد. 

طبق این ارزیابی تولید کنونی ایران نزدیک به ۲.۴ میلیون بشکه در روز است که ۱.۷ تا ۱.۸ میلیون بشکه آن در داخل مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش‌بینی می‌شود تولید ایران در صورت ‌لغو تحریم‌ها بتواند از نظر فنی ۱.۷ میلیون بشکه در روز افزایش یابد. این افزایش عرضه می‌تواند به سرعت قیمت نفت را ۵ تا ۱۰ درصد در بازار جهانی کاهش دهد.

بر اساس گزارش استاندارد چارترد، ایران تولید خود را ۰.۶ میلیون بشکه در روز در سال گذشته افزایش داده است و در صورت موفقیت مذاکرات وین، شاید ۱.۴ میلیون بشکه در روز دیگر اضافه شود.

ضرورت جذب سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز ایران 

طبق نمودار فوق تولید کنونی نفت ایران  ۲.۵ میلیون بشکه در روز است که حدود یک میلیون بشکه در روز کمتر از ۳.۴۸ میلیون بشکه در روز سال ۲۰۱۶ و ۱.۳  میلیون بشکه کمتر از سال ۲۰۱۷ است. به همین دلیل به نظر می‌رسد سقف میزانی که ایران می‌تواند در یک سال آینده به آن دست یابد، همان میزان اوج تولید یعنی ۳.۸ میلیون بشکه خواهد بود.

برخلاف برخی برآوردها، گزارش استاندارد چارترد حاکی است: افزایش تولید ایران از ۲.۵ میلیون بشکه کنونی به ۶ میلیون بشکه در روز، دست کم به چند سال زمان نیاز دارد. در چهار دهه گذشته، ایران نتوانسته درآمد نفتی خود را به اندازه کافی در ظرفیت تولید بکار گیرد و سرمایه‌گذاری مناسبی را انجام دهد. اویل پرایس تصریح دارد در دهه‌های گذشته تولید نفت خام ایران به بیشتر از ۴ میلیون بشکه در روز نرسید. بخش مهمی از این امر به کمبود سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران باز می‌گردد که بهره‌برداری مناسب از ظرفیت‌ها را ناممکن کرد. در مقابل، از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲ سرمایه‌گذاران خارجی در حوزه نفت، به سوی کشورهای عربی منطقه به ویژه عربستان سعودی روانه شدند و بیش از ۱۷۰ میلیارد دلار در این کشور سرمایه گذاری کردند.

اویل پرایس: بخشی از مشکل ایران به الگوی اقتصادی تحت کنترل دولت باز می‌گردد که سالانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار را صرف یارانه‌های نفت و گاز می‌کند.براساس این تحلیل «بخشی از مشکل ایران به الگوی اقتصادی تحت کنترل دولت باز می‌گردد که سالانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار را صرف یارانه‌های نفت و گاز می‌کند. نتیجه این سیاست آن است که ایرانی‌ها از ارزان‌ترین قیمت بنزین و برق در سراسر جهان برخوردار هستند. اتکای شدید اقتصاد به دلارهای نفتی مشکلات فراوانی را برای کشور داشته که یکی از پیامدهای آن تورم بالا بوده‌ است.»

«استاندارد چارترد» شرکتی چندملیتی در حوزه خدمات مالی و بانکداری است، که شعبهٔ مرکزی آن در لندن قرار دارد. این بنگاه مالی از مهم‌ترین بانک‌های انگلیسی با ۱۲۰۰ شعبه در ۷۰ کشور جهان است.

تمرکز ایران و شرکا بر افزایش بهره‌وری ذخایر

گزارش اویل پرایس حاکی است: ایران بر افزایش ظرفیت تولید از طریق افزایش بهره‌وری از منابع قابل استحصال به ویژه در میدان‌های مشترک تمرکز دارد. ایران در آخرین روزهای سال ۲۰۲۱ اعلام کرد تولید نفت از میدان نفتی آزادگان جنوبی را تا سال ۲۰۲۳ به ۳۲۰ هزار بشکه در روز می‌رساند. تولید کنونی این میدان ۱۴۰ هزار بشکه در روز است.

«این حجم تولید از آزادگان جنوبی و افزایش بعدی در آزادگان شمالی و دیگر مناطق، ایران را قادر می‌سازد تا به هدف دیرینه خود یعنی تولید یک میلیون بشکه در روز از این منطقه خاص دست یابد. توسعه میادین غرب کارون تا سطح تولید ۱ میلیون بشکه در روز، بخش مهمی از تعهدات چین در چارچوب توافق ۲۵ ساله ایران و چین است. 

برای ایران، بهره‌برداری از ظرفیت‌های کامل آزادگان که میدان نفتی مشترک با عراق است، به دلایلی مهم بوده و کلیدی برای بازگشت سریع به سطح پیشین تولید پس از برداشته شدن تحریم‌ها است، از جمله اینکه توسعه این منطقه از گذشته به شرکت توتال فرانسه سپرده شده بود و برای تهران موفقیتی است که بدون پاریس این پروژه را تکمیل کند.

ایران در آخرین روزهای  ۲۰۲۱ اعلام کرد تولید نفت از میدان نفتی آزادگان جنوبی را تا سال ۲۰۲۳ به ۳۲۰ هزار بشکه در روز می‌رساند. تولید کنونی این میدان ۱۴۰ هزار بشکه در روز است. دلیل دیگر آن است که آزادگان جنوبی یک میدان کلیدی در گروه عظیم میدان‌های نفتی غرب کارون است که تخمین زده می‌شود در مجموع حداقل ۶۷ میلیارد بشکه نفت در خود دارد و  میانگین بهره‌وری آن ۵ تا ۶ درصد است. به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ بازیابی، رقم ذخایر قابل استحصال ۶۷۰ میلیون بشکه یا حدود ۳۴ میلیارد دلار درآمد با نفت ۵۰ دلاری افزایش می‌یابد. همکاری با شرکت‌های توسعه دهنده اگر منجر به افزایش نرخ بازیابی این میدان به ۲۵ درصد شود در دوره قرارداد ۲۰ ساله می‌تواند نزدیک به هزار میلیارد دلار به درآمد ایران اضافه کند.»

ظرفیت ایران برای رهبری بازار جهانی گاز مایع

کارشناسان بین‌المللی حوزه نفت و گاز اویل پرایس که در شرکت‌های فعال حوزه انرژی در غرب مشاوره ارائه می‌دهند، در این گزارش می‌گویند: جمهوری اسلامی ایران در حوزه گاز طبیعی حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد زیرا از جمله دارندگان بزرگترین ذخایر جهان است. قیمت جهانی گاز در انتهای سال ۲۰۲۱ با یک سال قبل تفاوت فاحشی داشت و این امر می‌تواند برای تهران حامل پیام‌های خوبی باشد. رکوردشکنی‌هایی که قیمت جهانی گاز انجام می‌دهد ایران را به افزایش تولید علاقه‌مند می‌کند زیرا ایران به دنبال سرمایه‌گذاری برای دوره‌ای است که قیمت گاز طبیعی حتی بیشتر از این افزایش می‌یابد. 

محور اصلی این اقدام بزرگ ایران میدان بزرگ گازی «پارس جنوبی» است، زیرا ذخایر گازی ایران در این منطقه به اندازه نفت آن عظیم و حتی گسترده‌تر است. ذخایر گاز طبیعی اثبات شده ایران ۳۳.۷۸ تریلیون مترمکعب است که پس از روسیه در رده دوم قرار می‌گیرد و ۱۷ درصد ذخایر کل جهان را در اختیار دارد. ایران یک سوم ذخایر گازی اوپک را نیز دارد. البته با لحاظ کردن میدان بزرگ گازی چالوس، ایران به رتبه یک بزرگترین ذخایر گازی جهان تبدیل می‌شود.

گزارش دیگر اویل پرایس که در ژانویه ۲۰۲۲ منتشر شد، حاکی است: ایران با همپیمانان شرقی خود یعنی چین و روسیه توافق‌های همکاری جامع بلندمدت دارد. از طرف دیگر جهان باید منتظر افزایش قیمت بیشتر گاز طبیعی در بازار جهانی باشد. محسن خجسته مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرده است یکی از محورهای همکاری با دو کشور سرمایه گذاری ۱۱ میلیارد دلاری برای افزایش ظرفیت تولیدگاز به میزان ۲۴۰ میلیون مترمکعب در روز در سال ۲۰۲۲ است.

«در این چارچوب مهمترین تکیه گاه این قدم بزرگ ایران میدان گازی بزرگ پارس جنوبی به ویژه فاز ۱۱ آن است. این میدان ۱۴.۲ تریلیون مترمکعب ذخیره گاز و ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی در خود دارد که حدود ۴۰ درصد منابع گازی ایران را تشکیل می‌دهد. طبق این تحلیل توسعه و تکمیل پروژه‌های گازی ایران که بیشتر در بخش‌های جنوبی قرار دارد و بخشی از آن با قطر مشترک است ضروری است و می‌تواند ایران را به یک رهبر در بازار جهانی گاز مایع تبدیل کند.»

توسعه و تکمیل پروژه‌های گازی ایران به ویژه در میدان بزرگ پارس جنوبی می‌تواند ایران را به یک رهبر در بازار جهانی گاز مایع تبدیل کند.اویل پرایس درگزارش دیگری در اواخر دسامبر ۲۰۲۱ منتشر شد، می‌افزاید: فاز ۱۱ پارس جنوبی کانون اصلی جنگ قدرت میان ایالات متحده از یک سو و چین و روسیه از سوی دیگر بوده است؛ اروپا هم در این میان سردرگرم و گرفتار است. در سال ۲۰۱۸ فشار ایالات متحده بر غول نفتی فرانسوی توتال موجب شد تا این شرکت از سهم  ۵۰.۱ درصدی خود در فاز ۱۱ خارج شود. پس از آن شرکت ملی نفت چین (CNPC) به طور خودکار سهم این شرکت فرانسوی را به دست گرفت تا به توسعه آن بپردازد.  چین با این اقدام میزان سهم خود را افزایش داد و باقی‌مانده آن در اختیار پتروپارس ایران ماند.  

از نظر کارشناسان این پایگاه تحلیلی حوزه انرژی ؛ «فراتر از پارس جنوبی و چالوس، که باکمک چین و روسیه توسعه خواهد یافت، ایران کار در میدان پارس شمالی را با سرمایه گذاری ۴ میلیارد دلاری در دستور کار دارد. این میدان تا قبل از اکتشاف پارس جنوبی بزرگترین میدان گازی ایران بود که حدود ۱.۶۷ تریلیون مترمکعب گاز در محل دارد و ۱.۳۳ تریلیون آن قابل برداشت است. پژوهش‌های اخیر وضعیت این میدان را خوب بیان می‌کند به گونه‌ای که در کمتر از یک سال می‌تواند روزانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب تولید داشته باشد.

تمرکز ایران بر توسعه سریع تولید گاز بیشتر بر میادینی است که قبلا در مورد آن‌ها با روسیه توافقاتی تا قبل از سال ۲۰۱۸ انجام شده بود. میدان گازی کیش نیز یکی از آن‌ها است که قرارداد آن در سال ۲۰۱۵ پس از امضای برجام با گازپروم همراه با چند میدان دیگر نهایی شد، اما بعد از ۲۰۱۸ و اعمال دوباره تحریم‌ها توافق‌ها اجرا نشدند. تخمین زده می‌شود میدان گازی کیش به اندازه ۵ فاز پارس جنوبی ذخیره در خود دارد و توسعه آن در سه مرحله می‌تواند خروجی را تا ۱۴۲ میلیون مترمکعب در روز افزایش دهد. گام نخست این پروژه با حفاری ۱۳ حلقه چاه در حال انجام است.»