از همان زمان تا به امروز شهرستان گرمی به یکی از مناطق مهاجرفرست و محروم  استان اردبیل بدل شده است، محرومیت موجود در آن به گونه ای بود که مقام معظم رهبری در سفر سال ۱۳۷۹ به این شهرستان اعلام کرد که هرکس می خواهد محرومیت را ببیند برود و گرمی را ببیند.

بر اساس سرشماری  ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۸۹ هزار  نفر بود که در سال ۹۵ این آمار به ۷۶ هزار و ۹۰۱ نفر تقلیل یافت و اکنون شاید از این همین تعداد نیز کاسته شده است.

طبق اعلام کارشناسان در ۱۰ سال گذشته جمعیت شهرستان گرمی ۲۶ هزار نفر کاهش یافته که عمده دلیل آن بیکاری و فقر اقتصادی عنوان شده است.

این شهرستان با کاهش جمعیت در حدود سالیانه یک درصد مواجه بوده‌ است که عمده‌ترین دلایل آن مسائل اقتصادی، بیکاری، افزایش سطح تحصیلات و فقدان مشاغل متناسب با سطح تحصیلات می‌باشد هر چند در سال‌های اخیر احداث کارخانه های بزرگی مانند شیر آلات قهرمان و آتوسا بر میزان بیکاری این شهرستان کاسته ولی کافی نبوده است.

شهرستان گرمی از شمال با شهرستان‌های بیله سوار و پارس‌آباد، از غرب با شهرستان کلیبر (آذربایجان شرقی) از جنوب با شهرستان مشگین‌شهر و از شرق با جمهوری آذربایجان همسایه‌ است. مساحت این شهرستان معادل بیست درصد مساحت کل مغان و ۶/۹ درصد مساحت استان اردبیل است.

حمید یک شهروند گرمی به ایرنا گفت: از ۲۵ سال پیش در خیابان‌های گرمی دستفروشی می‌کنم، در طول این مدت سه بار به تهران مهاجرت کرده و در آخر به دلیل بیماری مجبور به اقامت در گرمی شدم .

وی افزود: اینجا بیکاری بیداد می‌کند هرچند به تازگی برخی از جوانان در کارخانه‌های تازه تاسیس  شیرآلات مشغول به کار شدند ولی در مجموع بسیاری از جوانان حتی انگیزه ای برای تحصیل ندارند.

براساس اعلام کارشناسان در ۱۰ سال گذشته جمعیت شهرستان گرمی ۲۶ هزار نفر کاهش یافته است که عمده دلیل آن بیکاری و فقر اقتصادی عنوان شده است.

او اظهار کرد: برای اینکه گرمی از این محرومیت خارج شود چاره ای جز سرمایه گذاری بخش خصوصی‌، حمایت دولت از کشاورزان و دامداران، تسریع در راه‌اندازی سدهای در دست احداث و راه‌اندازی منطقه آزاد تجاری در این منطقه ندارند.

غلامرضا بابایی یکی از کشاورزان منطقه گرمی هم در این باره گفت: کشاورزی در گرمی به حال خود رها شده است، اکثر زمین های ما دیمزار بوده و چندین سال است خشکسالی دسترنج ما را از بین برده و جوانان هم به خاطر نبود اشتغال وطن خود را ترک کرده و راهی غربت می‌شوند.

وی افزود: یکی از راه های نجات کشاورزان از خشکسالی، آبیاری نوین و قطره ای است که سالیان سال چشم انتظار راه اندازی سدهای خاکی و زیر کشت رفتن زمین‌های دیم به آبی هستیم ولی هنوز اقدام مطلوبی در این زمینه نشده است.

بابایی ادامه داد: اگر تدابیری در جلوگیری از مهاجرت جوانان ما اندیشیده نشود طولی نمی‌کشد بسیاری از روستاهای گرمی خالی از سکنه می شود، انتظار ما از مسئولان این است که ضمن ایجاد زیر ساخت‌های لازم برای اشتغال و کارآفرینی کشاورزی گرمی را مجهز به سیستم نوین آبیاری کرده تا مردم از این طریق امرار معاش کرده و راهی شهر های دیگر نشوند.

فقر اقتصادی؛ دلیل اصلی مهاجرت

مهاجرت پدیده‌ای پیچیده با تبعات گسترده روان‌شناختی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی- امنیتی است پدیده ای که در اثر فقر اقتصادی سبب شکل گیری بسیاری از ناهنجاری ها و آسیب های اجتماعی در حاشیه شهرها می شود.

در اثر بیکاری و فقر اقتصادی بسیاری از روستاییان با ترک زادگاه خود راهی شهرهای بزرگ شده و حاشیه بزرگی را بدون امکانات بهداشتی ،آموزشی و خدماتی توام با انواع آسیب های اجتماعی در شهر ها ایجاد می کنند که این حاشیه ها بعد ها عنوان بافت ناکارآمد و سکونتگاه های غیر رسمی به خود می گیرد.

بنا به عقیده کارشناسان، بررسی‌ها نشان می‌دهد که تمایل و تصمیم‌گیری برای مهاجرت به سن و جنس و تحصیلات بستگی دارد و افراد ۱۵ تا ۳۰ ساله در جریان مهاجرت سهم عمده‌ای را دارند.

جوانان به طور معمول به دلیل دوری از  فقر و بیکاری به مهاجرت روی می‌آورند و در این میان شرایط و عوامل مساعد شهرهای مهاجر پذیر همچون امکانات بهداشتی استاندارد، آموزش مناسب، درآمد بیشتر و مسکن بهتر در شکل گیری این امر تاثیر می گذارد.

امیر اختری کارشناس جامعه شناسی در این باره گفت:مهاجرت افراد جوان از روستا باعث کاهش رشد جمعیت ،افزایش نسبت سالخوردگی و افزایش نسبت وابستگی در روستا می‌شود و  طبق بررسی های وزارت اقتصاد در روستاها و شهرهای کوچک، نرخ رشد جمعیت پایین تر از نرخ طبیعی است.

وی افزود:در تحقیقی تحت عنوان «سالخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی ایران، دلایل و پیامدها» مهم‌ترین عامل موثر بر سالخوردگی جمعیت شاغل در بخش کشاورزی را مهاجرت دانسته است. از آنجا که اکثر مهاجران را جوانان جویای کار تشکیل می‌دهند، در نتیجه نوعی عدم تعادل (از نظر ساختار سنی) بین جمعیت شاغل در مناطق شهری (قطب مشاغل صنعتی و خدماتی) و مناطق روستایی (قطب مشاغل کشاورزی) پدید آمده است.

این جامعه شناس معتقد است که این عدم تعادل به صورت سالخورده تر شدن جمعیت کشاورز و جوان تر شدن جمعیت شاغل در بخش های صنعت و خدمات جلوه گر می شود. کاهش مشاغل روستایی در واقع به دلیل ایجاد تسلسلی منفی در روستا در نهایت منجر به مهاجرت خانوارهای زیادی از روستا می شود. علاوه بر این، خود مهاجران نیز در محیط شهری با مسائل بی شماری مواجه می شوند.

اختری ادامه داد:مطالعه‌ای که در زمینه اثر مهاجرت بر مرگ و میر صورت گرفته بود، نشان داد که مسکن مهاجران روستا- شهر اغلب بهره‌ای از بهداشت و تسهیلات بهداشتی رسمی ندارد و شرایط چنین مساکنی برای امید به زندگی کودکان زیان آور است.

وی گفت: ضعف توان اقتصادی مهاجران، باعث می شود که در مجاورت صنایع سنگین ساکن شوند که این امر آن‌ها را در معرض بیماری های عفونی و تنفسی و آسیب های اجتماعی قرار می دهد.

اختری اظهار کرد:متاسفانه در سال‌های اخیر روستاهای گرمی اکثرا" خالی از سکنه شده و علاوه بر بیکاری و فقر اقتصادی ،کمبود آب، کشاورزی را در روستاها تحت تاثیر قرار داده است برای همین وقتی درآمد فرد در روستا کمتر از یک کارگر ساختمانی در شهر باشد او ترجیح می دهد مهاجرت کند.

زنگ خطر مهاجرت جوانان از گرمی

شهرستان گرمی در ردیف سی و یکم شهرستان محروم کشور به شمار می‌رود به طوری‌که مردم این منطقه از نبود  اشتغال و کارآفرینی به شدت رنج برده و به مهاجرت‌های بی‌رویه از این شهرستان روی آوردند جمعیت این شهرستان در یک دهه اخیراز ۸۹ هزار  نفر به ۷۶ هزار و ۹۰۱ نفر تقلیل یافته که عمده دلیل آن فقر اقتصادی و بیکاری می باشد و همین موضوع سبب شده تا بسیاری از روستاها و شهرهای مرزنشین گرمی خالی از سکنه شود.

ولی اسماعیلی نماینده  گرمی و انگوت در مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: محرومیت در شهرستان گرمی و انگوت در حالی بیداد می‌کند که مردم این منطقه مرزی از دولتی که با تمام توان به آن رأی داده‌اند انتظار حمایت جدی دارند.

وی اظهار کرد: ایجاد تحول در منطقه محروم و مرزی شهرستان گرمی یکی از اولویت‌های دولت و مسئولان استان باشد، چرا که مردم این مناطق که اغلب ساکنان روستا و عشایر هستند، از دولتی که با رأی خودشان بر سر کار آمده انتظار حمایت جدی دارند که این انتظار به حق است.

وی با تاکید بر مهاجرت قشر جوان از شهرستان گرمی این موضوع را مشکل جدی و بحرانی سال‌های آینده گرمی دانست و افزود: در صورتی که  به مردمان محروم شهرستان مرزی گرمی توجهی نشود در سال‌های آینده خیلی از روستا ها خاکی از سکنه می شود چرا که بیشتر جوانان به خاطر بیکاری، تشدید وضعیت و مشکلات معیشتی و اقتصادی ، زندگی در شهرهای بزرگ را به ابقاء در این شهر ترجیح می‌دهند.

نماینده گرمی و انگوت در مجلس شورای اسلامی حاشیه‌نشینی، آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد را از تبعات مهاجرت و مشکلات اقتصادی عنوان کرد و گفت: تمام زمینه و بسترهای لازم برای ایجاد اشتغال گسترده در شهرستان گرمی مهیاست اما همتی که بتواند از این شرایط به نحو احسن و به نفع مردم منطقه استفاده کند، نداریم.

اسماعیلی گفت: چند باب کارخانه بزرگ در شهرستان گرمی آماده بهره‌برداری است و در صورت تلاش و حمایت مسئولان تا چند ماه آینده با ظرفیت بالای اشتغال می‌توان جوانان بیشتری را جذب کار در این کارخانه ها کرد تا از مهاجرت بی رویه جلوگیری شود.

نماینده مردم گرمی و انگوت در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: ایجاد منطقه آزاد تجاری در گرمی یکی از خواسته های اصلی جوانان گرمی است و در صورت راه اندازی آن مهاجرت معکوس در این منطقه اتفاق می افتد.

اسماعیلی اظهار کرد:منطقه آزاد تجاری و صنعتی  یک فرصت بزرگ برای رونق مناطق محروم به حساب می‌آید و به اتفاق نظر مجمع نمایندگان در مجلس باید منطقه آزاد در نقاط مرزی کشور راه‌اندازی شود و انتظار داریم دولت و مسئولان استانی در راستای ایجاد این منطقه تجاری در شهرستان گرمی اقدام کنند تا امید به زندگی و مهاجرت معکوس در این منطقه تحقق یابد.

وی شهرستان گرمی را دارای قدمت چند هزار ساله دانست و گفت: من به مسئولان استان می‌گویم اگر به داد مردم منطقه مرزی گرمی نرسید با تشدید مهاجرت در این منطقه خواهیم دید که در سال‌های آتی هیچیک از جوانان منطقه حاضر به دوام زندگی در این منطقه از استان نخواهند بود و تنها راه علاج مهاجرت تلاش در ایجاد اشتغال پایدار و رونق اقتصاد گرمی است.

نماینده گرمی در مجلس شورای اسلامی گفت: در ۱۰ سال گذشته ۲۶ هزار نفر از شهرستان‌های استان به مرکز استان و تهران مهاجرت کرده‌اند که این مسئله به هیچ عنوان قابل قبول نیست و در راستای حل مشکلات مربوطه باید برنامه‌ریزی‌های اساسی انجام یابد.

حجت الاسلام یدالله صفری امام جمعه شهرستان گرمی هم در این باره گفت:مهاجرت جوانان از منطقه گرمی در سال های اخیر بیشتر شده و دلیل اصلی آن نبود اشتغال می باشد.

وی اظهار کرد: هرچند در گرمی در ۴۳ سال اخیر خدمات ارزشمندی ارائه شده اما بر این باوریم عدالت در اشتغال زایی و سرمایه گذاری ،توزیع اعتبارات و اجرای پروژه‌ها در این شهرستان رعایت نشده است.

امام جمعه گرمی گفت: نه تنها در برخی روستاهای گرمی  آب آشامیدنی  وجود ندارد بلکه در تابستان امسال در محدوده شهر گرمی هم روزهای متمادی آب آشامیدنی وجود نداشته و همین عوامل سبب می شود جوانان منطقه از این شهرستان به جاهای دیگر مهاجرت کنند.

امام جمعه گرمی ضرورت تأمین آب پایدار گرمی را از سد عمارت یادآور شد و بیان کرد: باید هر چه سریع‌تر کارهای عملیاتی و اجرایی در این حوزه شروع شود تا ضمن تامین آب آشامیدنی منطقه ،کشاورزان هم از آن بهره مند شوند

وی با تاکید بر اجرایی شدن منطقه آزاد در محدوده شهرستان گرمی افزود: برای جلوگیری از مهاجرت جوانان باید با مرکزیت گرمی به عنوان منطقه محروم منطقه آزاد تجاری راه اندازی شده تا این شهرستان به حق و حقوق خود دست یابد.

امام جمعه گرمی اظهار کرد: اگر به سایر شهرستان‌ها امتیاز گمرک، بازارچه مرزی، فرودگاه، بارانداز ریلی و شهرک صنعتی مشترک داده می‌شود اهالی مرزنشین و محروم گرمی نیز انتظار دارند از مزایای منطقه آزاد بهره مند شوند تا مهاجرت معکوس در این منطقه اتفاق بیفتد.

کمبود آب ،نامناسب بودن جاده ،نبود آبیاری مدرن،خشکسالی های پی در پی ،نبود رفاه،اشتغال و کار آفرینی در گرمی عواملی هستند که مهاجرت از روستا ها به شهر های بزرگ را تشدید می کند و راه جلوگیری از آن سرمایه گذاری و کار آفرینی است.

راهکارهای جلوگیری از مهاجرت

به اعتقاد کارشناسان، تنظیم استراتژی کلان توسعه روستایی و کارآفرینی، بررسی علمی مناطق روستایی استان  از نظر استعدادسنجی در زمینه تولید و اشتغال در زمینه کشاورزی ، صنعت و خدمات و توریسم ، شناسایی فرصت‌های کارآفرینی در روستاها ،شناسایی مناطق روستایی پایدار از طریق مطالعه علمی بر حسب شاخص‌ها و مولفه‌های مختلف از نظر جمعیتی از جمله راهکارها برای درمان این بیماری اجتماعی است.

 توسعه زیرساخت‌ها و زیربناهای اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی پایدار، تهیه بانک اطلاعاتی کارآفرینی و مشاغل روستایی ،ایجاد  فرصت‌های کارآفرینی و اشتغال‌زایی در روستا ، ایجاد منابع تولیدی در روستا، کاهش شکاف درآمدی روستا نسبت به شهر، توسعه فناوری و دانش و علم در مناطق روستایی ، تهیه و تنظیم قوانین و مقررات مناسب و بهینه جهت حمایت‌های مالی ، فنی و مشاوره‌ای از کارآفرینان روستایی ،اشتغال‌زایی، ایجاد درآمد پایدار، اصلاح شیوه‌های کشت و زرع بمنظور بهره‌وری بیشتر، ایجاد فضای کسب و کار نوین، خوشه‌های صنعتی و ترویج کشت گیاهان دارویی و گلخانه‌ای از جمله راهکارهای دیگری است که با اجرای آنها می‌توان ضمن جلوگیری از مهاجرت روستایی مهاجرت معکوس را رقم زد.

اشتغال و کارآفرینی جلوی مهاجرت گرمی را می گیرد

استاندار اردبیل در سفر اخیر خود  به شهرستان گرمی مشکلات و معضلات این شهرستان را از نزدیک بررسی و اعلام کرد یکی از راهکار های اصلی جلوگیری از مهاجرت بی رویه مردم اشتغال و کارآفرینی است.

سید حامد عاملی استاندار اردبیل گفت: گرمی محروم‌ترین نقطه استان اردبیل است و بر همین اساس مدیران دستگاه های اجرایی برای حل معضلات اقتصادی و معیشتی این منطقه باید کمر همت ببندند.

وی با تاکید بر اینکه دغدغه اصلی ما بحث اقتصاد و معیشت مردم است، تصریح کرد: ما اگر می‌خواهیم در حوزه‌های اقتصادی، عمران، فرهنگی و اجتماعی کاری کنیم باید طوری باشد که منافع آن را مردم احساس کنند و نتایج مثبت آن در زندگی شهروندان ملموس باشد.

عاملی گفت: در جلسه اقتصاد مقاومتی شهرستان گرمی برای بخش‌های مختلف به ویژه حوزه کشاورزی صنعت، گردشگری تجارت و مرز تصمیمات مناسبی اتخاذ شد که فرماندار گرمی باید  پیگیر این مصوبات باشد تا به نتیجه مثبت منجر شود.

وی با تاکید بر اینکه سرمایه گذاری ها در تمام بخش‌ها باید هوشمندانه و در راستای کاستن از مشکلات معیشتی مردم باشد، گفت: با همکاری و همراهی مسئولان دستگاه های اجرایی و نماینده مجلس ،در ایجاد کارآفرینی و اشتغال جلوی مهاجرت بی رویه در گرمی گرفته شود.

استاندار اردبیل به راه اندازی بازارچه آزادلو و معبر مرزی اشاره کرد و افزود: بحث معبر مرزی در اقتصاد و تحول منطقه تأثیر فراوانی دارد که امیدواریم با موافقت طرف مقابل و با پیگیری نماینده گرمی در سطح شورای عالی امنیت ملی شاهد راه اندازی این بازارچه باشیم تا مردم از مواهب آن بهره مند شوند.

عاملی لزوم اجرای طرح جامع گیلارلو برای احیای گردشگری شهرستان گرمی را یادآور شد و گفت: طرح جامع گیلارلو می‌تواند محور گردشگری گرمی را متحول کرده و  منجر به کارآفرینی و مهاجرت معکوس گردد.

سید حامد عاملی با توجه به پروژه مهم گردشگری گیلارلو اظهار کرد: این پروژه به عنوان رینگ اصلی گردشگری منطقه با پیشرفت ۹۰ درصد در حال اجراست که ۷ دالان آن تاکنون در بخش زیرسازی و عملیات آسفالت‌ریزی به انجام رسیده و تلاش بر این است تا با پرداخت بخشی از بدهی به پیمانکاران تا ۲ ماه آینده به شکل کامل به بهره‌برداری برسد.

ولی اسماعیلی نماینده مردم گرمی در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: با هماهنگی‌ با شستا مقرر است با سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و دامداری  اشتغال‌زایی برای ۵۰۰ نفر فراهم و از مهاجرت روزافزون جلوگیری به عمل آید.

وی بیان کرد: یکی از برنامه‌های اساسی در شهرستان گرمی و انگوت ایجاد برنامه‌های حمایتی از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است و تمام تلاش و سعی ما بر تحقق اهداف مورد نظر در این زمینه است که امیدواریم هر چه سریع‌تر محقق شود.

شهرستان گرمی شامل ۲ بخش، ۷ دهستان و بیش از ۳۰۰ روستا می باشد.

گزارش :یعقوب شاددل