به گزارش خبرنگار معارف ایرنا نخستین قسمت از برنامه تلویزیونی اِرحام با موضوع ترویج فرهنگ عفو و بخشش پنجشنبه ۲۳ دی ماه ساعت ۲۱ از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شد. اِرحام در فرهنگ معین به معنای مهربانی کردن و بخشایش آوردن است و نام این برنامه از روایت حضرت امیر مومنان (ع) که فرمود ارحم ترحم رحم کن تا به تو رحم شود، گرفته شده است.
این برنامه کاری از گروه علوم قرآنی شبکه قرآن به تهیه کنندگی مهدی خسروی و با اجرای امیر مهرداد خسروی در ۵۰ قسمت ۵۵ دقیقه ای در ساختاری متفاوت به ترویج فرهنگ عفو و بخشش و اصلاح ذات البین در جامعه به عنوان یکی از مهمترین آموزه‌های دینی می‌پردازد.
در هر قسمت از این برنامه با حضور طرفین یک موضوع اختلافی، تلاش می‌شود اختلاف پیش آمده حل و فصل و بین طرفین صلح و سازش برقرار شود. اختلاف در روابط اجتماعی، کاری، خانوادگی، مالی و جرائم عمدی و غیر عمدی عمده موضوع ها و پرونده‌های پرداخته شده در این برنامه است که از مطالعه بیش از هزار پرونده ارجاع شده، انتخاب شده است.
ساختار این برنامه در واقع معرفی پلتفرم تلویزیونی سازش بین افرادی است که به نوعی می خواهند به آن برسند. ویژگی این برنامه تقاضای یک طرف موضوع اختلافی مبنی بر دعوت طرف مقابل با هدف درخواست بخشش از او در برنامه است.
اراده بر سازش صرفا از سمت یک طرف دعوا محملی برای دعوت مهمان دوم به برنامه است. مهمان مقابل، بدون اطلاع از موضوع و اینکه دعوت اصلی از سمت چه کسی است، در برنامه حضور پیدا می کند و در خلال برنامه از ماجرا مطلع می شود. هریک از طرفین از طریق مسیری مجزا که یکدیگر را نمی بینند، وارد استودیو می شوند و در دو سمت دیوار متحرکی که بین آنها قرار دارد، می نشینند و فقط از طریق مانیتورهای تعبیه شده بر روی دیوار یکدیگر را می بینند.
یعنی مهمان دوم در ادامه برنامه تصویر مهمان اول را مشاهده خواهد کرد. در طول برنامه چنانچه اختلاف به سازش بیانجامد، دیوار میانی دو مهمان کنار رفته و طرفین اختلاف یکدیگر را در آغوش می گیرند. میهمان دوم در بخشیدن یا نبخشیدن مهمان اول کاملا مختار است.
ساعت پخش این برنامه، پنجشنبه ها ساعت ۲۱ و بازپخش آن جمعه ها ساعت ۱۰:۳۰، سه شنبه ها ساعت ۲۲ و چهارشنبه ها ساعت ۱۵ از شبکه قرآن است و همزمان و البته با فاصله ای کوتاه بناست از شبکه یک سیما هم پخش شود که ساعت دقیق آن اعلام خواهد شد.
با توجه به جذابیت این برنامه و مشکلاتی که برای ساخت آن وجود دارد، با امیرمهرداد خسروی مجری و کارشناس برنامه گفت و گو کردیم. خسروی متولد ۱۳۴۸ است و دارای دکترای مطالعات تطبیقی ادیان و دکترای مطالعات حقوق بشر و اسلام است.
لطفا درباره ویژگی های برنامه اِحرام توضیح دهید
من سال های طولانی و شاید نزدیک سه دهه است که در عرصه رسانه فعالیت داشته ام و طی این سال ها برنامه های مختلفی را یا خودم ساخته ام یا به عنوان مجری یا کارشناس حضور پیدا کردم و به جرأت می توانم بگویم تولید برنامه اِرحام با تمام آنها متفاوت بوده و انصافا کار بسیار بسیار دشواری بوده است.
فقط یک نگاه کوتاه و گذرا داشته باشید به اینکه اولا قرار است وارد دعواها و اختلاف ها بشویم. از طرف دیگر قرار است شاکی یک پرونده بدون اطلاع خودش که چرا در یک برنامه تلویزیونی دعوت شده، به استودیو بیاید. همچنین قرار است با توجه به اینکه قبل از برنامه همه تلاش‌ها برای کسب رضایت او به نتیجه نرسیده، سعی شود در این برنامه تلاش ها به ثمر برسد. حالا باید می بودید و می دیدید که همین چند اشاره در عمل چقدر سخت است!
مثلا مهمان می آید و درست در لحظه ضبط پشیمان می شود یا می آید و با اطلاع از حضور طرف مقابل، شروع به دعوا و تنش و حتی ترک استودیو می کند. از طرف دیگر باید ده ها ملاحظه حقوقی، رعایت حریم خصوصی، رعایت آبروی افراد هم با دقت و ظرافت توجه شود. با همه این مشکلات چون قرار است در بستر یک برنامه تلویزیونی مطرح شود، باید برای مخاطب جذاب باشد. یعنی نوعی درام در روایت اتفاقات اما مستند باشد. شما خودتان را برای لحظه ای در صحنه قرار دهید. اینکه چگونه از دل روایت پرونده بتوان با طرح سوالات، گاه در همان لحظه و به صورت بداهه، درام ایجاد کرد، کشش قصه، مخاطب را جذب کند. به هر حال تولید چنین برنامه ای انصافا کار دشواری است.
واقعا خود ما در اکثر یا شاید قریب به اتفاق این برنامه ها، حقیقتا نمی دانستیم که نتیجه پایانی برنامه چه خواهد شد. گاه حتی نگران بودیم که در استودیو، با مواجهه طرفین دعوا، یقه گیری و زد و خورد نشود. چون در لحظه ضبط بود که طرفین از حضور هم با خبر می شدند. لذا وقتی دقیق بشوید در جریان تولید و خودتان را بگذارید در جای عوامل برنامه، شاید بهتر قابل لمس باشد که تولید این اثر چقدر سخت و طاقت فرساست.
در این ۵۵ قسمت چه موضوع هایی مطرح می شود؟
در این برنامه تلاش شده تنوع مناسبی راجع به موضوع های اختلافی در جامعه داشته باشیم و به همین منظور با تلاش یک تیم محتوایی حدود ۲۰ نفره و مطالعه حدود هزار پرونده دادگستری، موضوع ها و پرونده ها استخراج شد که عمده موضوع ها درباره اختلافات مالی به ویژه موضوع چک، اختلافات و دعواها در روابط اجتماعی مانند نزاع و درگیری و تصادف، اختلافات خانوادگی و زناشویی، اختلافات حوزه کار و برخی نیز در زمینه طلب حلالیت به ویژه در روابط خانوادگی است. البته مطلوب ما پرداختن به موضوع هایی سنگین تر مانند قتل و اسیدپاشی نیز بود که به دلیل برخی محدودیت ها اتفاق نیفتاد و امیدواریم اگر بنا بر تولید فصل دیگری از برنامه باشد، به این موضوع ها نیز پرداخته شود.
البته چون برنامه قالب پلتفرمی برای سازش، بین طرفین یک اختلاف را معرفی می کند، می تواند مرجعی برای به سازش رساندن افراد باشد. امید داریم در فصل های احتمالی بعدی با مراجعه افراد متقاضی به برنامه، تنوع بیشتری در موضوع ها داشته باشیم. موضوع ها و پرونده های مطرح در این برنامه با مشارکت محتوایی مرکز توسعه شوراهای حل اختلاف قوه قضائیه انتخاب و آماده شده است که از این بابت از همکاری این مجموعه به ویژه ریاست این مرکز حجت الاسلام هادی صادقی صمیمانه سپاسگزاریم .
به نظر شما چرا گذشت و بخشش در جامعه کمرنگ شده و چه کنیم تا این فضیلت در بین مردم دوباره به یک سنت تبدیل شود؟
برای یافتن دلایل رخدادها و پدیده های اجتماعی باید تحلیل درست و واقع بینانه ای نسبت به ریشه های بروز مسایل توجه کرد. کاهش روحیه گذشت و بخشش نیز تابع علل و ریشه هایی است. برخی جنبه فرهنگی، برخی اقتصادی، برخی ناشی از عدم آگاهی و معرفت نسبت به جهان بینی انسان و نگاه او به زندگی، برخی به دلیل الگوپذیری های غلط، سبک و سلوک زندگی، سایه افکندن اقتضائات مدرنیته و بروز فاصله در روابط انسانی و کم فروغ شدن سنت‌های خوب در میان اجتماع به ویژه جوامع شهری است.
ضمن اینکه من معتقد نیستم یک قضاوت عمومی کنیم که همه اینگونه هستند. چون انصافا در بسیاری از امور خیرخواهی، بخشش و گذشت بسیار بیشتر از حد انتظار جلوه می کند اما اگر بخواهم نقطه عطفی را مورد توجه قرار دهم که به عنوان مهمترین عامل یا عوامل به آن نگاه کنم، دو نکته بسیار حائز اهمیت است. یکی عدم آگاهی نسبت به دستاوردهای بخشش و گذشت و بازتاب بی نظیر آن به زندگی خود فرد بخشنده و دوم عدم گفت و گو میان طرفین که به دلیل بروز سوء تفاهم تاثیر بسیار پررنگی بر افزایش کدورت ها دارد و از سوی دیگر هم غرور موجب می‌شود تا بر دامنه اختلافات افزوده شود.
از نگاه من اینها و به ویژه عامل دوم نقش بسیار مهمی در این معرکه دارد. همچنانکه طی دوره ضبط برنامه ارحام در بسیاری از موارد با اینکه حتی گمان می کردیم فرد شاکی، طرف مقابل خود را به دلیل پیچیدگی های پرونده نمی بخشد به طور شگفت انگیزی بخشش اتفاق می افتاد، حتی در پرونده های سنگین و یا در مواردی که بحث پول، بدهی و دیون بسیار چشمگیر و بالا در میان بود.
چرا خشونت و عصبانیت، جامعه امروزی را گرفتار کرده و باعث تشکیل پرونده های بسیاری در محاکم شده؟
مشکل اصلی در جامعه ما به فقدان آموزش های کاربردی نسبت به سبک زندگی امروز بر می گردد. نظام تعلیمی ما نیاز به پالایش و بازنگری در بسیاری از اموری دارد که نقش مهمی در فرهنگ سازی دارند. این سوال در واقع توجه به فرهنگ جامعه دارد و خاستگاه پرورش و بالندگی فرهنگ جامعه به نهادهای آموزشی برمی گردد. منظور من هم از نهادهای آموزشی، اشاره به یک کانون ندارد. یعنی از خود رسانه بگیرید تا آموزش و پرورش، دانشگاه ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادها. به عنوان نمونه اگر یک مطالعه در روش آموزش هایی که در امور راهنمایی و رانندگی دنیا اتفاق می افتاد داشته باشید، می بینید الان مسأله آموزش آیین نامه رانندگی در جوامع توسعه یافته، به این خلاصه نمی‌شود که معنی فلان تابلو چیست یا سرعت در بزرگراه چقدر است. البته اینها نیز هست اما محل توجه اصلی در آموزش به فرهنگ رفتاری رانندگی بر می گردد. مثلا اگر شما با خودرو تصادف کردی و طرف مقابل در صحنه تصادف، عصبانی و خشمگین بود باید چه رفتاری داشته باشی؟
در مورد این سوال نیز آیا ما در مقاطع مختلف تحصیلی در مدارس یا دانشگاه ها، در کنار آموزش حجم سنگین فرمول های ریاضی و شیمی و مانند آن، این تعالیم را هم می دهیم؟ آیا تکنیک های گفت و گو کردن که کاملا هم علمی است و منابع آموزشی خوبی هم وجود دارد، آموزش می دهیم؟ فقدان گذشت یا روحیه ایثار در جامعه دلایل مختلفی دارد اما بسیاری از عوامل را می توان با آموزش مدیریت کرد و ما در این مقوله ضعف جدی داریم.
رذیلت های دیگری همچون دروغ گویی، تمسخر، قومیت گرایی افراطی، غیبت، پول دوستی، حب مقام و سایر صفاتی که انسان را از آخرت دور می کند، در جامعه افزایش یافته است. کافی است دوران دفاع مقدس را با این دوره مقایسه کنید. چرا در طول ۳۰ سال دچار بحران اخلاقی شده ایم؟
همه مواردی که به عنوان مصداق در سوال اشاره شد، موضوع هایی هستند که به ساحت فرهنگ بر می گردد. معتقدم که فرهنگ و مدیریت فرهنگی از تخصصی ترین رشته های علوم انسانی و اجتماعی است. وقتی موضوعی تخصصی شد، به این معناست که باید تدبیر آن به دست متخصصین رقم بخورد. این مساله یعنی یک نگاه حرفه ای داشتن به مقوله فرهنگ که اینها همه پرونده های بسیار جدی مطالعاتی است. نتیجه فقدان رابطه درست میان مدیران و دستگاه های اجرایی با محافل علمی، آکادمیک و دانشگاهی همین اتفاق هایی می شود که به عنوان درد در سوال مطرح شد. خیلی اوقات فقط به شعار اکتفا کردیم در حالی که خوشبختی یک جامعه با شعار و حرف درمانی به دست نمی آید. تک تک مواردی که به عنوان معضل طرح شد، هریک خاستگاه مطالعاتی مشخص دارد. کار روانشناسان، جامعه شناسان، استراتژیست های اجتماعی، متخصصان روشن بین دینی همین است.
قرار است تا دستگاه های اجرایی چالش هایشان را به این متخصصین بسپارند تا آنها بر اساس مبانی علمی، راهکارها را ارائه و توسط همان دستگاه های اجرایی عمل شود. در ساز و کارهای جامعه ما این مسأله خیلی نمایان نیست. اولا عمده مدیران اجرایی، خود را بی نیاز از آموختن از متخصصان می دانند. لذا خیلی اوقات اهمیتی برای نظرات علمی قائل نمی شوند و اتفاقا اگر همه افراد خود را در هر مقوله ای صاحب نظر ندانند، اما در فرهنگ خیلی با مهارت و متخصص می شمارند. چون فکر می کنند اگر دو بیت شعر حفظ کرده باشند، متخصص فرهنگ هستند. از سوی دیگر متخصصان نیز در فضای گلخانه ای خودشان دایم در حال تحقیق و پژوهش و یافتن تئوری و نظریه هستند که در بایگانی آنها می ماند. چون پلی میان آنها و عرصه اجرا وجود ندارد.
ما نیازمند حرفه ای شدن به تمام معنا در مدیریت اجتماع هستیم و تا حرفه ای نشویم، نه دانشجو و دانشگاه ما خودش را صاحب مسأله می داند و نه امور اجرایی ما با یک افق مشخص حرکت می کند. من نمی خواهم حرف های سطحی و شعاری بزنم. می توانستم خیلی از مطالب متعارف را بگویم اما از نگاه من ریشه درد به همین مطالب بر می گردد.
آیا از نظرات کارشناسان هم در این برنامه ها استفاده می کنید؟
اساسا ساخت یک اثر تلویزیونی حتی اگر دارای پیچیدگی ها و سختی های پروژه ای مثل اِرحام هم نباشد، بدون توجه به نظرات کارشناسان مقدور نیست. بی تردید این طرح، ضرورت دو چندانی را نسبت به سایر برنامه ها ایجاد می کند تا به سمت بهره مندی از دیدگاه کارشناسان برویم. هر پرونده ای که در این برنامه در کانون توجه قرار گرفته، قبلا توسط کارشناسان بررسی شده و چگونگی پرداختن به آن در یک قاب تصویری که دارای شرایط خاص خود هست، مورد توجه و دقت قرار گرفته و تا جایی که من اطلاع دارم، تیم تهیه برنامه در لایه ها و سطوح مختلف کارشناسی چه در داخل خود گروه و شبکه و چه در حوزه تیم برنامه ساز ساعت ها جلسات مختلفی را با کارشناسان داشته اند که من هم به سهم خودم از آنها تشکر می کنم.
نظر شما