لزوم مقاوم‌سازی مسکن در گیلان؛ درسی از تاریخ حوادث

حوادث همواره تلخ ترین درس از تاریخ هستند؛ روزگار به انسان ها می آموزد، قبل از آنکه پدیده‌های نابهنجار طبیعت، چهره واقعی خود را نشان دهند و دست ساخته های بشر را ویران سازند، می‌توان با فراهم کردن تمهیداتی، آسیب‌ها و خطرات حوادثی همچون زلزله را تاحد زیادی فرو کاست. امروز بر خلاف هزاران سال گذشته آدمی در تجمعات انسانی در سازه‌های مصنوعی ساکن است و همین سازه‌ها برخلاف مصالح طبیعی خود خطری بالقوه هستند که در صورت قصور نتیجه ای تلخ خواهند داشت.

رعایت اصول ایمنی و رعایت استانداردها در ساخت و سازها یکی از مهمترین عواملی است که می تواند خطر آسیب هایی همچون زلزله را به طور چشمگیری دفع کند، اما در عین حال بسیاری از سازه ها در زمانی بنا شده‌اند که سازمان‌ها و نهادهای نظارتی بر ساخت و سازها از لحاظ ایمنی وجود نداشته‌اند و یا سالها فرسایش طبیعی و شرایط محیطی و جغرافیایی آنها را به مرور زمان فرسوده کرده است.

گیلان نیز به دلیل شرایط جغرافیایی از این قائده مستثنی نیست و از استان های حادثه خیز کشور محسوب می شود. زلزله، سیلاب، آتش سوزی های جنگلی و طوفان از جمله حوادثی هستند که بارها در مقیاس های خرد و کوچک در سرزمین باران خاطرات تلخی برجای گذاشته اند. خاطراتی که زخم برخی از آنها با گذشته چندین دهه هنوز التیام نیافته و داغ از دست دادن عزیزترین ها بر دل مانده است.

هنوز پس از گذشت ۳۱ سال یادآوری خاطرات تلخ زلزله رودبار در واپسین روز تابستان سال ۶۹ بر قلب مردمان این سرزمین آتش می زند و غبار فراموشی بر آن نمی نشیند؛ شبی که در پس تکانه های زمین لحظه لحظه اش برای اهالی رودبار و منجیل و همچنین بسیاری از گیلانیان و ایرانیان کابوسی فراموش نشدنی است. زلزله ای که آن شب هزاران نفر را به کام مرگ کشاند تا نشان دهد بی توجهی به استانداردهای ساخت و ساز و همچنین فقدان مقاوم سازی می تواند چه فاجعه ای به بار آورد. 

ثبت ۵۵۰ زمین لرزه طی ۱۵ سال گذشته در گیلان

همان طور که گفته شد گیلان یکی از نقاط زلزله خیر کشور محسوب می شود.طبق تازه ترین گزارش سرپرست زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان در همین ارتباط با بیان اینکه گیلان دارای گسل‌های جوان و فعال است، گفت: طی ۱۵ سال گذشته ۴۰۰ خرد لرزه و ۱۵۰ زمین لرزه اصلی این استان را لرزاند.

مسلم امانی افزود: رخداد زمین لرزه ‏های تاریخی و همچنین وجود گسل‏‌های جُنبا(فعال) در گستره استان نشان دهنده لرزه‏ خیزی بالای این منطقه است و  گیلان در زمره مناطق پرخطر از دیدگاه لرزه خیزی، سیل و زمین لغزش قرار دارد که بر همین اساس شناسایی و مطالعات زمین شناختی از گسل‌های استان ضروری است.

وی اظهار داشت: با وجود اینکه همه گسل‌های گیلان فعال و جوان هستند اما تاکنون بودجه ای برای مطالعات طرح مخاطرات زمین شناختی اعم از تهیه نقشه های زمین شناسی مهندسی، نقشه گسل‌های استان و طرح تدقیق گسل شهری در کلانشهر به اداره کل زمین شناسی گیلان تخصیص داده نشده است.

سرپرست زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان گفت: با اجرای مطالعات و شناسایی محل دقیق گسل‌ها، حرایم تالابی، دریا و سایر مناطق پرخطر می‌توان از داده های موجود در ساخت و ساز مراکز مهم و حساس با همکاری سازمان نظام مهندسی ساختمان، راه و شهرسازی، مدیریت بحران و سایر ارگانها استفاده کرد. اگر حریم گسل‌ها به‌ درستی در ساخت و سازها رعایت شود در مواقع وقوع زمین لرزه به‌طور قطع با آسیب‌ کمتری مواجه خواهیم بود.

امانی با اشاره به اینکه بارها هشدارهای جدی از سوی این اداره کل در خصوص ساخت سازه های مهم بر روی گسل‌های پرخطر استان داده شد، گفت: به گزارش مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران(IRSC)، از سال ۱۳۸۵ تاکنون؛ ۴۰۰ خُردلرزه به قدرت ۱ تا ۳ در مقیاس ریشتر و نزدیک به ۱۵۰ زمین لرزه با بزرگای متوسط ۳ تا ۵ ریشتر، توسط دستگاههای لرزه نگاری در محدوده استان گیلان به ثبت رسیده اند که پرمخاطره بودن استان از نظر لرزه ای را یادآور می شود.

سرپرست زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان تاکید کرد: رخداد زمین لرزه های فراوان در استان گیلان از سال ۱۳۸۵ تاکنون و همچنین وجود گسلهای جنبایی چون گسل خزر، آستارا، رودبار، جیرنده، منجیل و لاهیجان در پهنه استان و رخداد زمین لرزه های مرگباری مانند زمین لرزه ۳۰ خرداد ۱۳۶۹رودبار – منجیل، بیانگر زمین ساخت جنبا در این پهنه از ایران زمین است.

امانی از مسئولان استان خواست تا از آنجایی که رخداد زمین لرزه های بزرگ در استان گیلان دور از انتظار نبوده و نیست، برای به حداقل رساندن پیامد های جانی و مالی حاصل از این مخاطره زمین شناختی باید تصمیمی جدی برای مدیریت بحران های پس از آن گرفت.

۱۳۰ هزار مسکن روستایی گیلان چشم انتظار مقاوم سازی

گزارش های رسمی از میزان واحدهای مسکونی به خصوص در سطح روستاها نیز اعدادی قابل تامل است. چندی پیش مدیرکل بنیاد مسکن گیلان با اشاره به لزوم مقاوم سازی واحدهای مسکونی غیرمقاوم و کم‌دوام در بخش‌های روستایی استان گفت: تاکنون ۱۳۰ هزار و ۲۶۴ واحد روستایی غیرمقاوم در استان شناسایی شده‌است.

حامد دائمی با اشاره به آغاز طرح مقاوم سازی مسکن از سال ۱۳۸۴ به خبرنگار ایرنا افزود: از آن سال تاکنون ۱۶۷ هزار و ۴۳۳ واحد معادل ۵۶ درصد از واحدهای مسکونی روستایی در استان مقاوم سازی شده است.

وی شاخص متوسط مقاوم سازی در  گیلان را بیشتر از میانگین کشوری عنوان کرد و گفت: ساخص متوسط مقاوم سازی در کشور ۴۷ درصد است که گیلان ۹ درصد از میانگین کشوری در زمینه مقام سازی واحدهای روستایی بالاتر است.

حال چنانچه به طور میانگین در هر یک از این واحدهای مسکونی چهار نفر زندگی کنند، خواهیم دید بیش از نیم میلیون نفر گیلانی در معرض خطر حوادث طبیعی همچون زلزله منجیل قرار دارند که البته با توجه به روستایی بودن این واحدهای مسکونی و بالا بودن جمعیت خانوارهای روستایی به طور طبیعی، انتظار می رود میزان ساکنین بیش از این باشد.

گیلان مقاوم‌تر از هر زمان دیگر

اگرچه زلزله رودبار با ۷.۴ ریشتر قدرت زیادی داشت که  با وجود گذشت ۳۱ سال در صورت تکرار آن انتظار آسیب به سازه ها و خسارات انسانی را هم می توان داشت اما به طور قطع اگر خانه‌ها مقاوم‌تر و اصولی‌تر ساخته شده بودند شاهد هزاران کشته در یک منطقه نبودیم.

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گیلان نیز در اینباره به خبرنگار ایرنا گفت: چنانچه به طور زلزله سال ۶۹ مجدداً در همان پهنه اتفاق بیفتد، میزان تلفات بیش از ۹۰ درصد نسبت به آن روز کاهش می یابد.

عباس صابر با اشاره به اینکه در حال حاضر حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد خانه های روستایی استان مقاوم سازی شده اند، افزود: هم اینکه بدلیل امکانات، تجهیزات و فناوری در مقاوم سازی اصولی و رعایت استانداردها و ایمنی تسهیل شده است.

 وی اظهار داشت: البته کمبودهایی در این زمینه همچنان وجود دارد اما پیشرفت بسیار خوبی نسبت به گذشته تا کنون برای مقاوم سازی و ارتقای ایمنی  در استان شده است اما باید برای بالا بردن ضریب اطمینان ایمنی با هم برای رفع نواقص کمک کنیم و اگر ساخت و سازهایی غیر قانونی صورت می گیرد ، فرآیند آنها را قانونی کنیم تا مردم نگرانی نداشته باشند.

اگرچه دولت ها با در اختیار قرار دادن تسهیلات ارزان قیمت تلاش می کنند تا شهروندان شهری و روستایی را ترغیب به نوسازی و بازسازی کنند اما شناسایی خانه های غیر مقاوم بویژه در روستاها بیانگر لزوم سرعت بخشی برای نوسازی و بهسازی  سازه ها است.

براساس آمار ارائه شده بنیاد مسکن استان ، مقاوم سازی خانه های روستایی گیلان از میانگین کشور بالاتر است اما فراموش نشود ۱۳۰ هزار واحد مسکن روستایی غیر مقاوم در استان شناسایی شد که هر آن در خطر آسیب های جدی از وقوع زلزله ای شدید و پیش‌بینی نشده است.

با توجه به آمار مقاوم سازی سالیانه به طور متوسط ۹ هزار واحد به نظر می رسد سال ها زمان نیاز است تا تمامی این خانه ها بهسازی شوند و شاید آن روز خیلی دیر باشد و در پی زلزله‌ای دیگر آثاری از خانه ها و ساکنان آن نباشد. البته باید این نکته را اضافه کرد با گذشت زمان بر تعداد خانه های غیرمقاوم به دلیل کهولت افزوده خواهد شد.