بر اساس گزارش‌های موجود بیش از هشت هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده که از این تعداد در حدود ۲ هزار گونه جنبه دارویی دارد. این موضوع فرصت مناسبی را در اختیار کشور قرار داده تا سهم خود را در تولید و صادرات طلای سبز افزایش دهد.
این ظرفیت در استان‌هایی نظیر چهارمحال و بختیاری که در برخی گونه‌های گیاهی دارای انحصار است و موقعیت جغرافیایی مناسبی برای کشت این گیاهان دارد از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
به گفته «ولی‌الله مظفریان» محقق گیاه‌شناسی ایران "چهارمحال و بختیاری مهمترین رویشگاه گیاهان منحصربه فرد در کشور است و از یک هزار و ۶۵۰ گونه گیاهان شناسایی شده در کشور، تعداد قابل توجهی از آن در انحصار این استان قرار دارد."
همین موضوع خود گواهی بر ظرفیت بینظیر این استان در حوزه گیاهان دارویی است که می‌تواند نقش مهمی در افزایش تجارت گیاهان دارویی کشور ایفا کند.
چهارمحال و بختیاری از آنجا که یکی از مرتفع‌ترین استان ایران است و آب و هوایی کوهستانی دارد از نظر پوشش گیاهی و به دنبال آن داروهای گیاهی بسیار غنی است.
ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی این استان، نوع خاک، بارش، دمای هوا و مکان جغرافیایی و ارتفاعات شرایطی را پدید آورده است که این استان را به یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی در کشور تبدیل کرده است.
۸۷ درصد مساحت این استان کوهستانی است و بنابر یافته‌های موجود تاکنون بیش از یک هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده است که از این تعداد ۴۰۰ گیاه جنبه دارویی، خوراکی و صنعتی دارد و ۲۷ گونه خاص این استان است و در هیچ یک از مناطق دنیا رشد نمی کند.
غنای گیاهان دارویی در چهارمحال و بختیاری
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در خصوص ظرفیت‌های این استان در حوزه گیاهان دارویی به خبرنگار ایرنا گفت: این استان به سبب در اختیار داشتن گیاهان دارویی نسبت به سطح از غنای خوبی برخوردار است.
حسن جهانبازی افزود: در حالی که این استان یک درصد از مساحت کشور را در بر دارد اما دارای یک هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی است که از این تعداد ۴۰۰ گونه خاصیت دارویی و خوراکی دارد و ۲۷ گونه خاص استان است.
وی تصریح کرد: چنانچه با برنامه‌ریزی و مطالعه روی کشت گیاهان دارویی کار شود نتیجه بیشتری در این خصوص حاصل می‌شود و می‌توان از کشت گیاهان دارویی ارزش‌افزوده بسیاری بدست آورد.
پیشنهاد ناسرانجام شهرکرد به عنوان شهر خلاق گیاهان دارویی
تاکنون مسوولان کشوری در سفرهای خود به چهارمحال و بختیاری بر بهره‌گیری از این ظرفیت قابل توجه تاکید داشته‌اند به طوری که مشاور سابق امور بانوان وزارت کشور در سفر به این استان این نوید را داد که با توجه به ظرفیت‌های بالای این استان در حوزه گیاهان دارویی می‌توان شهرکرد مرکز استان را برای ثبت در یونسکو به عنوان شهر خلاق گیاهان دارویی معرفی کرد.
اما این موضوع تنها در حد یک پیشنهاد باقی ماند و پس از آن هیچ نهاد و یا دستگاهی برای پیگیری این موضوع اقدامی نکرد.
این ظرفیت اگر با سرمایه‌گذاری مناسبی روبرو شود در بهبود شرایط اقتصادی این استان که در حال حاضر در رتبه نهم شاخص‌های محرومیت کشور قرار دارد می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
در سال‌های اخیر هم سازمان جهادکشاورزی و هم اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نسبت به کشت گیاهان دارویی اقدام کرده و برنامه‌هایی برای بهره‌گیری از این ظرفیت داشته‌اند اما به گفته مسوولان این دستگاه‌ها هنوز در ابتدای راه هستند و برای بهره‌گیری از این ظرفیت باید گام‌های بیشتری برداشته شود.
۲ هزار هکتار زمین کشاورزی استان زیر کشت گیاهان دارویی
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری از افزایش سطح زیر کشت زمین‌های کشاورزی به کشت گیاهان دارویی در طول پنج سال اخیر خبر داد و گفت: طی این سال‌ها سطح زیر کشت مزارع کشاورزی استان از ۲۰۰ هکتار گیاهان دارویی به ۲ هزار هکتار افزایش یافته است.
ابراهیم شیرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: از این میزان ۵۶۰ هکتار به گل محمدی، ۵۰۰ هکتار به موسیر، ۳۰۰ هکتار به کشت زعفران و مابقی سطح به به کشت گیاهان دارویی نظیر آنغوزه، باریجه، کرفس و برخی گیاهان نشایی نظیر آویشن و نعنا فلفلی اختصاص یافته است.
وی تصریح کرد: برخی گونه‌ها از جمله زیره سبز در ۲ سال گذشته در شهرستان‌های خانمیرزا و لردگان برای اولین بار در استان به صورت دیم کشت شده که موفق نیز بوده و جایگزین کشت‌های آب‌بر نظیر گندم و جو شده است و درآمد خوبی برای بهره‌برداران داشته است و امسال نیز کشت این گونه را در شهرستان‌های کم‌آب از جمله بروجن و شهرکرد گسترش می‌دهیم.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: سال گذشته کشت ۲۵۰ هکتار سیاه دانه در شهرستان‌های خانمیرزا و لردگان اجرا شد که در این محصول رتبه دوم را در کشور کسب کردیم و تلاش شده با استفاده از کشت قراردادی انگیزه بیشتری برای کشاورزان برای کشت گیاهان دارویی ایجاد کنیم.
شیرانی تصریح کرد: چند شرکت دانش بنیان در خصوص تولید نشاهای مختلف مرتعی و گیاهان دارویی فعال هستند و برای کشت گیاهان دارویی از محصولات این شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده می‌شود.
فروش فله‌ای گیاهان دارویی
وی نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی را از مهمترین چالش‌های فراروی کشت گیاهان دارویی در استان برشمرد و گفت: اگر صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان ایجاد شود بحث بازاریابی و ارزش افزوده این صنعت نصیب استان و از جمله بهره‌برداران می‌شود و کشاورزان انگیزه بیشتری برای کشت این محصولات پیدا می‌کند و به جای کشت‌های آب‌بر به تولید گیاهان دارویی اقدام می‌کنند.
شیرانی با بیان اینکه تولیدات گیاهان دارویی در استان به صورت فله‌ای عرضه می‌شود، اظهار داشت: گل محمدی استان برای فراوری به کاشان و یزد ارسال می‌شود و سایر تولیدات گیاهان دارویی استان از جمله سیاه دانه و موسیر نیز به صورت فله‌ای به فروش می‌رسد.
این مسوول جهادکشاورزی استان تصریح کرد: در کشت گیاهان دارویی در ابتدای کار هستیم و اگر صنایع تبدیلی و تکمیلی فراهم شود ظرفیت توسعه این محصولات در استان بسیار بالا است.
وی افزود: ناقص بودن زنجیره تولید سبب می‌شود تا کشت گیاهان دارویی برای کشاورزان اقتصادی نباشد و در نهایت به جای این محصولات به کشت‌های دیگر از جمله گندم و جو روی آورند.
شیرانی خاطرنشان کرد: کشت گیاهان دارویی در سه سال اخیر جزو اولویت‌های تخصیص اعتبار بوده است و بودجه مناسبی از اعتبارت تملک دارایی سرمایه‌ای و اعتبارات ملی به این بخش اختصاص داده شده است.
اما جدا از اینکه کشت گیاهان دارویی در این استان با چالش‌های جدی از جمله نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و بسته‌بندی روبرو است و این بخش هنوز برای استان ارزش افزوده و ارزآوری مناسبی به دنبال نداشته و به صورت خام فروشی عرضه می‌شود اما چالش دیگر این حوزه وقوع خشکسالی است که به گفته مسوولان منابع طبیعی کم‌آبی بر۵۰ درصد برنامه کاشت و توسعه گیاهان دارویی استان تاثیر گذاشته است.
کاهش ۵۰ درصدی کشت گیاهان دارویی در مراتع بر اثر خشکسالی
به گفته رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری خشکسالی و پراکندگی نامناسب بارش‌ها و همچنین تغییر رژیم بارش‌ها از برف به باران سبب شده تا در سال گذشته ۵۰ درصد از برنامه کاشت و توسعه گیاهان دارویی در استان به مرحله اجرا نرسد.
فرامرز مردانی با بیان اینکه بذر گیاهان دارویی بر اثر خشکسالی و کم آبی خشک شده و قابل استفاده نیست، اظهار داشت: سال گذشته گونه کلوس به سبب خشکسالی به بذردهی نرسید و از آنجا که بذردهی صورت نگرفت، تلاش شد تا از ریشه گیاه کلوس استفاده کنیم.
وی، حفظ گیاهان دارویی را از مهمترین اهداف این نهاد برشمرد و گفت: در همین راستا تولید گیاهان دارویی در ۲ برنامه کوتاه مدت و بلندمدت از چهار سال گذشته در استان به مرحله اجرا رسید که در مرحله کوتاه‌مدت هر ساله سطحی از مراتع را مشخص کرده و گیاهان بومی استان نظیر کلوس، باریجه و موسیر را توسعه می‌دهیم.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری ادامه داد: در سالجاری چهار هزار و ۵۰۰ هکتار برای کشت گیاهان دارویی در استان هدفگذاری شده اما از آنجاکه اعتبار مناسبی برای این بخش درنظر گرفته نشد با مشارکت مردم یک هزار و ۱۰۰ هکتار تاکنون عملیاتی شده است.
مردانی خاطرنشان کرد: در سال گذشته ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار گیاهان دارویی در اراضی ملی استان کشت شد اما خشکسالی و کم بارشی سبب شد تا ۵۰ درصد برنامه محقق نشود و بذرهای جوانه‌زده خشک شدند.
وی به برنامه‌های بلندمدت این اداره در راستای کشت گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: با احاله مدیریت طرح‌های مرتع‌داری به دامداران در طول ۲ سال گذشته تلاش شده تا کشت گیاهان دارویی در مراتع استان رونق گیرد.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری ادامه داد: سالانه یک هزار و ۵۰۰ هکتار از این طریق به کشت گیاهان دارویی اختصاص می‌یابد و پیش‌بینی می‌شود ظرف ۱۰ سال آینده بیش از ۱۰ هکتار از مراتع استان به کشت گیاهان دارویی اختصاص یابد.
وی با بیان اینکه هنوز کشت گیاهان دارویی در مراتع استان به بهره‌برداری نرسیده است، تصریح کرد: در حدود چهار سال است که که منابع طبیعی استان اقدام به کشت گیاهان دارویی کرده است.
مردانی با بیان اینکه کشت گیاهان دارویی در مراتع استان بیشتر با هدف حفظ پوشش خاک و محیط‌زیست انجام می‌گیرد، افزود: کشت گیاهان دارویی تنها۲۰ درصد ارزش اقتصادی دارد و ۸۰ درصد هدف از آن حفظ پوشش گیاهی است.
وی با بیان اینکه اعتبار مناسبی برای کشت گیاهان دارویی در مراتع استان اختصاص داده نمی‌شود، خاطرنشان کرد: امسال اعتباری به این بخش داده نشده است.
اما به گفته کارشناسان می‌توان با بذرکاری به موقع از اثرات خشکسالی بر کشت گیاهان دارویی کاست و با برنامه‌ریزی صحیح و استفاده از بذرهای تایید شده در توسعه کشت گیاهان دارویی اقدام کرد.
راهکاری برای کاهش اثرات خشکسالی بر کشت گیاهان دارویی
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در خصوص تاثیر خشکسالی‌های استان بر کشت گیاهان دارویی نیز گفت: در خاک بانک بذر وجود دارد در واقع در زیر خاک بذر خیلی از گونه‌های گیاهی نهفته مانده است و ممکن در یک سال که با خشکسالی مواجه باشیم آن گیاه رویش نداشته باشد اما به محض اینکه شرایط اقلیمی مساعد شود بذری که در خاک وجود دارد شرایط رویش پیدا می‌کند.
حسن جهانبازی تصریح کرد: تنوع گونه‌ای در استان ما خوب است و ممکن است با وقوع خشکسالی سطح رویش گیاهان کاهش یابد اما نمی‌توان به طور قطع گفت که آن گونه گیاهی منقرض می‌شود.
وی با بیان اینکه زمان بذکاری در رویش گیاهان دارویی بسیار تعیین‌کننده است، یادآور شد: اگر با برنامه‌ریزی صحیح و استفاده از بذرهای مناسب به کشت گیاهان دارویی اقدام کنیم ممکن است در دوران خشکسالی با کاهش سطح و کاهش رویش گیاهان روبرو شویم اما در سال بعد بذرها رویش پیدا می‌کنند.
جهانبازی با بیان اینکه پیش از نخستین بارش پاییز بهترین زمان برای کشت بذر گیاهان دارویی است، اظهار داشت: اگر در همان سال بارش‌ها خوب نباشد و بذرها سبز نشدند در سال بعد بذرها رویش پیدا می‌کنند.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری افزود: دوره‌های خشکسالی همواره تکرار می‌شود و اتفاق جدیدی در استان نیست از همین رو همانطور که گیاهان دارویی پس از دوره‌های خشکسالی گذشته رویش داشته و منقرض نشده‌اند می‌توان امیدوار بود که در دوره‌های جدید خشکسالی نیز منقرض نشوند و پس از مساعد شدن شرایط اقلیمی مجدد رویش پیدا کنند.
از آنجاکه گیاهان دارویی ثروت ارزشمند کشور است و می‌تواند به عنوان پتانسیل بالقوه در ایجاد درآمدهای ارزی و کاهش واردات مواد اولیه داروهای شیمیایی نقش موثری ایفا کند از همین رو می طلبد به نقش استان‌هایی از قبیل چهارمحال و بختیاری که ظرفیت منحصربه فردی در تولید گیاهان دارویی خاص و ارگانیک دارد بیش از پیش توجه شود و زمینه ایجاد صنایع تبدیلی، تکمیلی و فراوری این محصولات را فراهم کرد.
نظر شما