دکتر فریدون عزیزی یکی از چهره های ماندگار علمی ایران روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا به مشکلات و موانع حوزه پژوهش کشور اشاره کرد و افزود: شورای پژوهش های علمی کشور که در اواخر دهه ۶۰ به ریاست معاون اول رییس جمهوری تشکیل شد، توانست تولیت پژوهش را به عهده گیرد و اقدامات مهمی که در پژوهش های کشور انجام شد، در این سال ها بود.
وی ادامه داد: به نظر می رسد واگذاری مسوولیت این شورا به یک وزارتخانه، خللی جدی در تولیت پژوهش کشور به وجود آورده و از این سال ها به بعد در عمل کارهای مهمی انجام نشده و این مجموعه باید به شیوه اولیه خود بازگردد.
رییس پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یادآور شد: هرچند مجموعه هایی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بخش فناوری اقدامات خوبی انجام داده اند که از جمله آن توسعه شرکت های دانش بنیان است و در وزارتخانه های علوم و بهداشت هم شاهد اقدامات مناسبی در سال های اخیر در حوزه پژوهش بوده ایم اما این مجموعه ها نتوانسته اند تولیت این حوزه را به عهده بگیرند و به نظر می رسد کارهای پژوهشی به صورت جزیره ای در حال انجام است.
عزیزی با یادآوری اینکه فناوری با تولید علم متفاوت است، گفت: محصول علم، فناوری است، کشورهای پیشرفته همه توجهات خود را به علم معطوف کرده اند و تاکید دارند اگر علم توسعه یابد به فناوری هم دست پیدا می کنیم.
وی همچنین اظهار داشت: هرچند فناوری، موضوع مهمی است و مجموعه های دانش بنیان باید توسعه پیدا کنند اما توجه نکردن به تولید علم سبب کند شدن فرآیند فناوری می شود.
هنوز به مرجعیت علمی دست نیافته ایم
این استاد برجسته حوزه پژوهش با یادآوری اینکه هنوز به مرجعیت علمی دست نیافته ایم، گفت: محققان ایرانی در مقاله نویسی و فعالیت های پژوهشی، دستاوردهای خوبی دارند اما هنوز نتوانسته ایم به عنوان مرجع علمی باشیم تا صاحب نظران کشورهای مختلف به ما مراجعه و پاسخ سوالات علمی خود را دریافت کنند.
عزیزی ادامه داد: ایران در قرن های گذشته به عنوان یکی از کشورهای خاستگاه تولید علم در دنیا مطرح بود، اما درحال حاضر به مصرف کننده تبدیل شده است، چرا این کشور در این بخش به این حد افول کرده است، به عبارت بهتر در تولید علم وابسته به کشورهای دیگر شده است.
وی یادآور شد: مراکز علمی و تحقیقاتی ایران باید در حدی باشند تا پاسخگوی محققان داخلی و خارجی باشند؛ به عبارتی ما باید قدرت پاسخگویی را به دست آوریم، در حالی که تعداد اندکی از مراکز تحقیقاتی کشور در این حد هستند.
استاد ممتاز غدد درون ریز و متابولیسم با طرح این سوال که چرا ما نتوانستیم به مرجعیت علمی برسیم؟، گفت: مهم ترین موضوع این است که در ایران تولیت علمی وجود ندارد به عبارتی این موضوع مشکل اصلی کشور است که باید برطرف شود.
عزیزی مهم ترین اهداف پژوهش را ۲ موضوع دانست و تصریح کرد: یکی از اهداف پژوهش رسیدن به مرجعیت علمی و حضور در جمع سرآمدان علم و فناوری و دوم برطرف کردن مسایل کنونی و آینده کشور است که ما تاکنون به هدف اول دست پیدا نکرده ایم و هدف دوم هم به طور کامل محقق نشده است.
وی همچنین اظهار داشت: مراکز پژوهشی و تحقیقاتی ایران در منطقه و دنیا باید سرآمد باشند، به عبارتی محققان سایر کشورها به منظور دریافت پاسخ های خود باید به این مجموعه ها مراجعه کنند.
رییس پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: در حال حاضر مراکز پژوهشی کشور که دارای توانمندی مرجعیت علمی باشند، بسیار اندک هستند. هر چند در دهه های اخیر در حوزه تولید علم رشد خوبی داشتیم و مقام ایران در تولید علم از رتبه ۵۴ به رتبه ۱۶ رسیده است اما این حد کافی نیست و باید گام های اساسی تری برای رسیدن به مرجعیت علمی برداریم.
پژوهش ها را هدفمند کنیم
عزیزی تاکید کرد: پژوهش ها در ایران باید هدفمند و کاربردی شود تا بتوان مسایل و مشکلات فعلی را برطرف کرد و همچنین برای توسعه همه جانبه و پایدار کشور، راهکارهای اصولی و کاربردی ارایه داد.
وی همچنین اظهار داشت: با این کار مسایل و مشکلات کشور اعم از فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سلامت جامعه برطرف می شود، اگر پژوهش ها به این سمت حرکت نکرده یا سهم آن در روند توسعه کشور اندک است، به نظر می رسد که برخی پژوهش های هدفمند نبوده است.
این چهره ماندگار علمی کشور افزود: اگر تحقیق فقط برای تولید مقاله انجام شود، دردی را دوا نمی کند و از آلام و مشکلات مردم نمی کاهد و این نوع پژوهش مطلوب جامعه هم نخواهد بود.
عزیزی با طرح این سوال ها که تحقیق و پژوهش چیست و چه مشکلاتی دارد؟، چرا پژوهش های کاربردی در جامعه نهادینه نمی شود؟، آیا پژوهش سهمی عمده ای در روند توسعه و پیشرفت کشور دارد؟، گفت: پژوهش باید مشکلات کشور را برطرف کند و راهی دیگر برای این موضوع وجود ندارد.
آیا پژوهش ها فقط اتلاف هزینه و انرژی است
وی با طرح این سوال که آیا پژوهش فقط اتلاف هزینه، وقت و انرژی است؟، ادامه داد: هرچند برخی پژوهش را اتلاف هزینه و انرژی می دانند اما این موضوع به هیچ وجه صحیح نیست بلکه پژوهش سرمایه گذاری در آینده است و این کار باید انجام شود.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: هرچند برخی از پژوهش های بدون برنامه صحیح، سبب از بین رفتن هزینه و انرژی محققان شده اما پژوهش های کاربردی، دردی از جامعه کم کرده و از آلام مردم کاست و به عبارتی گامی اساسی برای رفع نیازهای کشور بوده است.
عزیزی با یادآوری اینکه بخشی از پژوهش های علوم پایه پژوهش های بنیادی هستند و باید انجام شوند، خاطرنشان کرد: این پژوهش ها در زمان کوتاه نتیجه نمی دهند و در آینده کاربردی می شوند. اگر این موارد به خوبی، طراحی شده باشند؛ در آینده به نتیجه مطلوب می رسند و همچنین بدون آنها فعالیت های کاربردی؛ پایه و اساس علمی چندانی نخواهند داشت. در نتیجه پژوهش های پایه نیز باید هدفمند باشند و از انجام تحقیقات علوم پایه صرفا برای تولید مقاله اجتناب شود.
وی همچنین گفت: برخی فعالیت های تحقیقاتی به تولید محصولاتی می انجامد ولی چون این تحقیقات از بنیان های علمی خوبی برخوردار نیستند؛ در نتیجه محصولات تولید شده نمی توانند با محصولات خارجی رقابت کنند.
رییس پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: این محصولات معمولا از بنیان های علمی خوبی برخوردار نیستند و بیشتر از مهندسی معکوس استفاده می‌کنند که قابل رقابت با محصولات مشابه خارجی نیستند.
عزیزی افزود: پژوهش های علوم پایه و بنیادی باید با قوت ادامه پیدا کنند و در این زمینه نباید به دنبال فعالیت های علمی زود بازده باشیم، اگر این گونه پژوهش ها به خوبی طراحی شوند، بسیاری از مشکلات کشور برطرف می شوند.
بودجه پژوهش را افزایش دهیم
این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با طرح این سوال که آیا همه مشکلات حوزه پژوهش به دلیل نبود بودجه کافی است؟، اظهار داشت: اعتبارات و بودجه همه مشکلات حوزه پژوهش نیست، اما بخش بزرگی از این کار محسوب می شوند، لذا باید آن را افزایش داد.
عزیزی تصرح کرد: پس از جنگ تحمیلی تا اوایل دهه ۸۰ رشد علمی خوبی را شاهد بودیم، چون بودجه مناسب به حوزه پژوهش اختصاص می یافت، اما از این زمان تاکنون بودجه پژوهش در کشور افزایش مناسبی پیدا نکرده است، در حالی که در برنامه های پنج ساله توسعه کشور، باید اعتبار خوبی برای پژوهش اختصاص می یافت که این موضوع محقق نشده است.
وی خاطرنشان کرد: هنوز به بودجه که در برنامه پنجم توسعه در نظر گرفته شده، نرسیده ایم؛ از طرف دیگر شاهد افزایش سرسام آور و چشمگیر تهیه ملزومات و تجهیزات پژوهش مانند کیت ها هستیم، به عبارتی افزایش تا ۲۰ برابری هزینه های تحقیق و پژوهش با رشد قطره چکانی بودجه سنخیت ندارد.
رییس پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: با ادامه این روند مراکز تحقیقاتی به مراکز اداری تبدیل می شوند. وقتی تجهیزات لازم؛ اعتبار کافی، انگیزه لازم وجود نداشته باشد و در مقابل مشکلات مالی فراوانی جلوی پای محققان باشد، نباید انتظار افزایش کیفی در پژوهش های علمی کشور داشته باشیم.
عزیزی ادامه داد: این کار می تواند زمینه فرار مغزها را فراهم کند. متخصصان به حد علمی خوبی می رسند اما بهره کافی از این نخبگان انجام نمی شود؛ زمینه مهاجرت آنها فراهم می شود.
فرهنگ به کارگیری نتایج کارهای تحقیقاتی در سیاست گذاری ها باید گسترش پیدا کند
وی تاکید کرد: فرهنگ به کارگیری نتایج کارهای تحقیقاتی در سیاست گذاری و برنامه ریزی در همه ارکان نظام به خصوص در قوای مجریه، مقننه و قضاییه باید گسترش پیدا کند، به عبارتی این مجموعه ها باید از روی شواهد علمی تصمیم گیری کنند.
رییس پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطرنشان کرد: معمولا با تغییر مسوولان، تقریبا تمام برنامه تغییر پیدا می کند و برنامه جدیدی اجرا می شود، این موضوع می تواند به دلیل استفاده نکردن از نتایج پژوهش ها باشد و به همین دلیل زمینه تصمیم گیرها و برنامه ریزی ها به صورت پایدار فراهم نمی شود.
عزیزی گفت: معمولا در کشورهای در حال توسعه این نقیصه وجود دارد و اکثر مسوولان براساس نظرات خود عمل می کنند و به همین دلیل با تغییر یک مسوول، کل برنامه تغییر پیدا می کند و پایدار نیست و حتی برنامه های جدیدی اجرا می شود.
وی با طرح این سوال که چند درصد پژوهش ها به کار گرفته می شود؟ یا چه مقدار در تصمیم گیرها، سیاست گذاری و برنامه ریزی ها که براساس تحقیقات است، موثر است، اظهارداشت: به نظر می رسد این موضوع بسیار اندک باشد.
نظر شما