خراطی سنگ یکی از رشته‌های صنایع‌دستی است و محصولات آن از تراشیدن دَورانی یک قطعه سنگ بوسیله چرخ خراطی، شکل‌دهی با قلم و چکش توسط صنعتگر خلق می‌شود. اشیایی مانند دیگ، دیگچه، هاون، قندان، قدح، گلدان، پایه های میز و...از تولیدات این هنر هستند.
خراطی سنگ قدمتی چند هزار ساله دارد و دقیقا پیدایش آن بعد از عصر سنگ می باشد.سنگ‌تراشی، خراطی، طراحی و قلم‌زنی روی سنگ، یکی از صنایع و فنون کهن ایرانی است و از گذشته های دور هنر ساخت اشیا و ظروف مدور سنگی به روش خراطی در ایران رواج داشته است. صنعتگران سنگ‌تراش از گذشته‌های دور با بهره‌گیری از بعضی ابزار، اشیا و اسباب خانه و وسایل آیینی و زینتی را می‌ساختند و استادان قلم‌زن بر روی آنها نقش می‌انداختند.
سرپانتین از جمله سنگ‌هایی است که در هنر خراطی سنگ استفاده و به دلیل ضربه‌پذیر بودن و جنس نرم هم در ساخت اجسام تزیینی و هم ظروف استفاده می‌شود و چون در برابر آتش مقاوم است، به دلیل پخت ملایم، غذا را لذیذتر می‌کند. سرپانتین واژه‌ای لاتین و به معنای ماری‌شکل است؛ چون روی سطح خارجی این سنگ، لکه‌هایی شبیه پوست مار به چشم می‌خورد سرپانتین نامیده شده است. این سنگ هنوز هم سنگ اولیه ساخت دیگ‌های سنگی مشهد است.
امید امامی متولد ١٣۶۴ فرزند مرحوم حسن امامی از هنرمندان رشته خراطی و حکاکی سنگ است، دوران کودکی او، برادر و خواهرش در کارگاه پدرشان در کرج گذشته است، در میان بازی‌های کودکانه در کارگاه پدر با ظروف سنگی. هر سه فرزند مرحوم امام این رشته هنری را بلد هستند، اما فقط امید است که به عنوان شغل خراطی روی سنگ و رشته ابداعی پدرش را ادامه داده است. حدود ١٠ سال است که به سمنان مهاجرت کرده و اکنون کارگاه خراطی سنگ دارد سمنان را بدلیل همجواری به استان خراسان‌رضوی و دسترسی به معادن سنگ سرپانتین که مخصوص تولید محصولات این رشته صنعت است، انتخاب کرده است.
مرحوم حسن امامی نه به واسطه رشته خانوادگی، بلکه از سر علاقه وارد رشته خراطی روی سنگ شده بود و مبدع طراحی مینیاتور روی سنگ است و آثارش در نمایشگاه های بسیاری به نمایش در آمده است، استاد امامی سال ٩۵ فوت می‌کند و میراث گران‌سنگی از هنر کهن ایرانی را برای فرزندانش باقی می‌گذارد.
سنگ لعل شود در مقام صبر
قبل از اینکه درباره هنر سنگ‌تراشی توضیح دهد بیتی از حافظ شیرازی را می‌خواند «گویند سنگ لعل شود در مقام صبر / آری شود ولیک به خون جگر شود» سپس می‌گوید: کار کردن و طراحی روی سنگ خیلی سخت است، اما صبر و شکیبایی انسان را محک می‌زند. شاید این هنر شرایط اقتصادی و درآمدی خاصی نداشته باشد، اما عشق به پدر دلیل علاقه به این رشته است که مرا پای میراث هنری مرحوم پدرم نگه داشته است.
از تراش سنگ که می‌گوید حس قدرشناسی از پدر در کلامش پیداست، گویی هر بار که کار روی قطعه سنگی را آغاز می‌کند با هر شیار مدوری روی آن، اگر چه شاید تکرار هزاران باره نقوش بر دل سنگ باشد، اما همان تازگی و ذوق همیشگی کار در کارگاه پدر برایش زنده است. صدایش کمی می‌لرزد، می‌گوید: همان طرح‌های ساده و بدیع پیش چشمانم جان می‌گیرد، حسی که بارها در صدای تراشکاری و طنین قلم خراطی پدرم بر روی سنگ شنیده‌ام و در چشمانش همیشه می‌دیدم.
هنرمند سنگ تراش خودش پسری دو ساله دارد، می‌گوید: فرزندم که بزرگتر شد حتما این هنر را به او یاد می‌دهم، البته انتخاب را به عهده خودش می‌گذارم که این هنرصنعت را به عنوان شغل و برای درآمد انتخاب کند. همه تلاشم را خواهم کرد این هنر و صنعت در خانواده ما حفظ شود.
خراطی سنگ را به پسرم یاد خواهم داد
امامی توضیح می‌دهد که طراحی روی سنگ به روش خراطی انجام می‌شود؛ قطعه سنگی از سرپانتین به (گیره) سه نظام بسته می‌شود و دورانی می‌چرخد، و برای تراش درونی و بیرونی و حکاکی طرح‌های جذاب و مختلف از قلم و چکش‌های مختلف استفاده می‌شود. می‌توان ظروف مختلف در اندازه‌های متفاوت طراحی کرد، البته برای حجم‌های بزرگ به گیره‌های سه نظام بزرگتری نیاز است، حجم های بزرگ در قطعات جداگانه ساخته و بعد به هم متصل می‌شود.
خراطی روی سنگ رشته فراگیری نیست تعدادی هنرمند در مشهد در این رشته مشغول هستند، خارج از مشهد فقط من هستم و هنرمند دیگری را خارج از استان خراسان نمی‌شناسند، پس این رشته نیازمند حمایت است تا فراموش نشود. برای حفظ هنر خانوادگی و بین نسلی، دولت ها باید از هنرمندان حمایت و روندها و مسیرهای کسب مجوز کار و تعرفه‌های کارگاهی بیمه صنعتگر را تسهیل کنند
او از مشکلاتش و سختی کار در دوران کرونا می‌گوید «کرونا خیلی کسب و کارهای صنایع‌دستی را کساد کرد، سال‌های قبل از کرونا مشتریان و گردشگران زیادی به کارگاه می‌آمدند، اما در دوسال شیوع بیماری، تولید می‌کنیم اما مشتری چندانی ندارم. کار با سنگ مخاطرات و ریسک‌های خاص خود را دارد سال‌هاست که به دنبال بیمه هستم، اما موفق نشدم مدرک فنی حرفه‌ای بگیرم، ظاهراً حکاکی روی سنگ در فهرست هنرهای تحت پوشش سازمان فنی حرفه‌ای تعریف نشده است. من خراطی روی سنگ هم انجام می‌دهم مدرک صنایع‌دستی این رشته را ارایه کردم، موضوع صلاحیت کارشناسی فنی و آزمون های سراسری را مطرح کردند و ... هنوز بیمه نشده‌ام؛ من تلاش می‌کنم این هنر خانوادگی را حفظ کنم انتظار دارم که مسئولان فنی حرفه‌ای یک راهکار اداری بدهند تا بالاخره بیمه شوم.»
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، ششمین دوره فجر صنایع دستی در حال برگزاری است؛ رویش دوباره سرو بخش ویژه این دوره است و قرار است فرزندان ادامه‌دهنده راه پدران و مادران هنرمند و فعال در حوزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی از شهرها و روستاهای مختلف کشور با شناسایی، معرفی و تجلیل و تکریم برای حفاظت از رشته‌های هنری خانواده‌هایشان تشویق و ترغیب شوند.
نظر شما