درختکاری در حاشیه جاده‌های مازندران؛ بذر امید در دل ناکامی تاریخی

به گزارش ایرنا، طرح درختکاری در حاشیه جاده های مازندران در قالب میراث ماندگار به عنوان یکی از برنامه های محوری استانداران از سال ۱۳۸۴ در استان کلید خورد و به دلایل مختلف به سرانجام نرسید ، اما به نظر می رسد استاندار جدید در دولت سیزدهم طرح درختکاری را با عنوان نهضت درختکاری در حاشیه جاده ها پس از بررسی کارشناسی و شناسایی همه مشکلات و چالش ها آغاز کرده و با جدیت پیگیری و رصد می کند.

سید محمود حسینی پور بر خلاف دیگر استانداران طرح درختکاری درحاشیه جاده های استان را پس از برگزاری چندین جلسه کارشناسی با حضور مسئولان و کارشناسان ادارات کل منابع طبیعی ساری و نوشهر، اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای ، سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل محیط زیست ، اداره کل امنیتی - انتظامی استانداری، معاون هماهنگی و امور اقتصادی استاندار و اداره کل دفتر جذب سرمایه گذاری و اشتغال استانداری عملیاتی کرده است .

استاندار مازندران با انتخاب افراد مسوول در دستگاه های مختلف برای نظارت بر اجرای این طرح نشان داده است که همه جوانب به بار نشستن درختان در حاشیه جاده ها را مورد توجه قرار داده است؛ طرحی که می تواند علاوه بر نشان دادن طبیعت دوستی مردم استان ، نام دست اندرکاران آن را در خاطره مردم بومی و گردشگران که روزی از سایه و زیبایی آن بهره می گیرند ، ماندگار کند.

طبق اعلام رسمی ، عملیات اجرایی درختکاری در حاشیه جاده‌های مازندران به نام علامه حسن حسن‌زاده آملی با دستور استاندار مازندران به معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری از هیجدم آذر ماه آغاز شد و تاکنون عملیات کاشت ۱۴ هزار اصله نهال انجام شده است و این طرح در همه مناطق استان در حال انجام است.

نکته قابل توجه در آغاز اجرای طرح این است که استاندار حتی عملیات آغاز نهالکاری در حاشیه جاده ها را بر خلاف دیگر استانداران به عنوان کار نمادین انجام نداده است ؛ یعنی  فرمانداران و دیگر مسئولان مرتبط را مکلف به اجرای آغاز طرح کرد تا خودشان نسبت به انجام آن بیش از پیش احساس مسوولیت کنند.

استاندار مازندران همچنین برای تمامی ۲۲ فرماندار شهرستان ها به عنوان مسئول هماهنگی ، پیگیری و اجرای طرح درختکاری حاشیه جاده‌های اصلی و معابر شهری حوزه تحت مدیریتشان حکم زده است و آنان را به پیگیری این موضوع تا رسیدن به نتیجه مطلوب ملزم کرده است.

دلایل به بار ننشستن درختکاری در حاشیه جاده های مازندران  

بررسی تاریخی نشان می دهد که طرح نهضت سبز با نهالکاری ابتدا در جاده‌های کنارگذر مازندران با هدف ایجاد کمربندی سبز از شرق تا غرب استان از سال ۱۳۸۴  در دوره استانداری ابوطالب شفقت کلید خورد ؛ طرحی که  منجر به کاشت چندین هزار اصله نهال نیز شده بود ، اما به بار ننشست و مهم ترین دلیل  شکستش هم این بود که هیچ دستگاه یا ارگانی مسئولیت آن را بر عهده نگرفته بود و به عبارتی نهال هایی کاشته و به امان خدا رها شده بود.

دومین استانداری که طرح مشابهی را با عنوان میراث ماندگار دنبال کرد و این بار حاشیه جاده های استان مد نظر قرار گرفت ، سید محمد کریمی بود که طرحش را در سال ۱۳۸۷ به اجرا گذاشت و اعلام کرد که با کاشت ۲۵۰ هزار اصله نهال ، ۳۵۰ هکتار به فضای سبز استان اضافه خواهد شد. این طرح هم به سرنوشت طرح نخست مبتلا شد و علت مهمش هم تعریف نکردن متصدی خاص برای پیگیری و نگهداری نهال ها بود.

طرح کاشت نهال در حاشیه جاده ها با عناوین مختلف بویژه میراث ماندگار بعدها نیز در دوران استانداران مختلف ادامه یافت ولی سرنوشت تمامی آنها ناکامی بود و به همین دلیل هم نماینده ولی فقیه در مازندران و امام جمعه ساری دیروز در خطبه های نماز جمعه به بهانه هفته منابع طبیعی به این موضوع پرداخت و خواستار آسیب شناسی چرایی ناکام ماندن طرح های درختکاری در استان شد

طبق آمار رسمی ، طول حاشیه جاده های اصلی و فرعی مازندران حدود یکهزار کیلومتر است که می توان به فاصله هر دو تا چهار متر یک نهال کاشت. به عبارتی اگر به طور متوسط در هر سه متر مسافت حاشیه جاده مازندران تنها یک نهال غرس شود ، نیاز به بیش از ۳۳۳ هزار اصله نهال است.

از آن جایی که طبق اظهارات کارشناسان جنگل کاری و جنگلداری اگر چه ۸۰ درصد موفقیت اجرای این طرح منوط به اجرای درست پس از کاشت یعنی مراقبت و آبیاری حداقل به مدت سه سال است ، ولی چالش های دیگری هم این برنامه را تهدید می کند مانند مخالفت صاحبان مغازه ها و مشاغل که درختان را مانع کسب و کارشان می دانند. یک آمار غیررسمی می گوید که طی دو دهه اخیر هر بار که نهال در حاشیه جاده های مازندران کاشته شد ، دستکم نیمی از آنها را توسط همین افراد شکسته شده و از بین رفت.

طبق بررسی های صورت گرفته چهار گونه افرا، بلوط ، سپیدار و چنار به عنوان نهال های اصلی که البته از گونه های بسیار مقاوم و زیبای جنگل های هیرکانی هستند در طرح درختکاری حاشیه های جاده های مازندران در نظر کرفته شده است ؛گونه هایی که به تناسب شرایط آب و هوایی در فصول مختلف طی سه سال حداقل هر هفته نیاز به یک بار آبیاری دارند و به همین دلیل نگهداری آنها به متولی خاص نیاز دارد تا علاوه بر مراقبت هزینه های لازم را هم تامین کند بویژه این که آبیاری نهال ها در بیشتر محور های استان باید با استفاده از تانکر انجام شود.

یکی دیگر از چالش هایی که صد البته مورد رصد و پیگیری استاندار جدید مازندران نیز قرار گرفتنه است ، مقوله چرای دام در حاشیه جاده ها است. داشتن چند راس دام و یا حتی گاو در بین خانوارهای روستایی استان یک امری طبیعی است و از آن جایی که مراتع قشلاقی در استان به نسبت  تعداد دام بسیار کم است ،استفاده ازعلف های حاشیه و حریم جاده های اصلی و فرعی  که به نوعی انفال محسوب می شود ، نزد بومیان امری طبیعی است و به همین خاطر هم نهال های کاشته شده در این محورها به راحتی مورد تغذیه و یا زیر لکد دام قرار می گیرند و از بین می روند. کارشناسان منابع طبیعی و ساکنان روستاهای حاشیه جاده ها از این عامل به عنوان یکی از دلایل ناکام ماندن کاشت نهال می دانند.

علاوه بر همه اینها ، ریختن انواع زباله و پسماند بویژه مصالح ساختمانی در حاشیه حریم جاده های اصلی و فرعی مازندران یکی دیگر از چالش هایی است که باید در اجرای طرح درختکاری مورد توجه قرار بگیرد. شکسته شدن نهال های جوان بر اثر برخورد نخاله های ساختمانی و یا تخلیه زباله و اثرگذاری شیرابه آن بر نهال ها سبب متوقف شدن رشد و از بین رفتن آنها می شود.

آتش زدن علف های هرز و یا شاخ و برگ هرس شده باغ ها در حاشیه جاده ها را هم باید به عنوان یک تهدید جدی دیگر برای نگهداری و مراقبت از نهال ها اضافه کرد.

ذکر این نکته نیز ضروری است که هدف اصلی اجرای طرح درختکاری در حاشیه جاده ها فقط حفظ مناظر و افزایش فضای سبز در استان است و اصلا مقوله زراعت چوب مطرح نیست ، به همین دلیل ادارات و ارگان‌هایی نظیر منابع طبیعی و راه و شهرسازی و راهداری و حمل و نقل جاده ای در ارتباط با این طرح وظایفی را به عهده گرفته اند.

لزوم احساس مسوولیت مسئولان همراه با مشارکت آحاد مردم  

کارشناس ارشد رشته جنگلداری مازندران که عضو کمیته درختکاری حاشیه جاده  فرمانداری شهرستان ساری است، مهم ترین اقدام برای موفقیت این طرح را مراقبت و انجام کار فنی برای رشد و نمو نهال توصیف کرد و گفت: در مازندران مشکل و یا محدودیتی برای تولید انواع نهال و یا کاشت درخت چه برای مناظر طبیعی و چه زراعت چوب وجود ندارد.

علی قربان زاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با توضیح این که کاشت درخت در حاشیه جاده ها با هدف زراعت چوب اصلا جواب نمی دهد، افزود : گونه های صنوبر و توسکا برای زراعت چوب است که اصلا برای کاشت در طرح درختکاری حاشیه جاده ها مناسب نیست ، چرا که به نسبت گونه های جنگلی بسیار حساس هستند و به همین دلیل هم خوشبختانه آقای حسینی پور به عنوان تنها استاندار طی دو دهه اخیر به این مقوله توجه کرده است.

وی با بیان این که در آغاز این طرح گونه های  جنگلی افرا، بلوط ، سپیدار و چنار در نظر گرفته شده است، افزود: با توجه  به نبود مشکل در تامین این گونه نهال ها و غرس کردن ،۸۰ درصد موفقیت ها فقط منوط به مراقبت و آبیاری به مدت سه سال است.

این کارشناس جنگلداری با بیان این که پس از سه سال نیاز آبی و مشکلات طبیعی احتمالی ناشی از باد و سرما روی این گونه ها تقریبا بی اثر خواهد بود، افزود : مهم ترین دغدغه در سه سال اول فقط مراقبت و آبیاری است ؛ مقوله ای که در دو دهه گذشته همواره به رغم تاکید استانداران غفلت شده است. 

وی افزود : البته این که گفته می شود هزینه اجرای این کار بالا است و اعتباری نداریم و یا علاوه بر این که مردم همکاری نمی کنند و حتی قانون و یا شرایطی برای پیگیری دلایل از بین رفتن گونه های غرس شده از سوی مسوولان وجود ندارد ، اظهارات درستی و واقعیتی است که در دوره های گذشته وجود داشت و از علل ناکامی طرح ها بود.

قربان زاده با بیان این که تجربه و سابقه اجرای این طرح را در دوره  استاندار قبلی دارد ، توضیح داد : این که علاوه بر آبیاری حداقل دو بار در هر هفته باید دور نهال را با استفاده از سیم توری محصور کرد موضوعی است که حتما باید مورد توجه قرار گیرد. چرای دام و یا ریختن زباله از سوی برخی از افراد نیز همواره تهدید جدی برای طرح درختکاری بوده است بنا بر این باید نهال را از گزند دام حفظ کرد و از سوی دیگر  همکاری آحاد مردم نیز بسیار مهم و ضروری است.

وی با بیان این که خواسته مغازه داران حاشیه جاده ها مبنی بر کور شدن منظر محل کسب و کارشان هم مشکل دیگری است که وجود دارد و حق هم با آنان است ، گفت : این مشکل با انجام عملیات فنی روی درختان ها قابل حل است به این معنی که متولیان باید بموقع سرشاخه های اضافی را هرس کنند و اجازه ندهند شاخ و برگ اضافی مانع دید مغازه شود.

این کارشناس جنگلداری ابراز اطمینان کرد که طرح جدید درختکاری به نام علامه حسن زاده آملی در حاشیه جاده های مازندران با توجه به کارهای کارشناسی انجام شده از جمله تعیین متولی بالادستی برای آن که فرمانداران هستند و نماینده عالی دولت در شهرستان محسوب می شوند ، در صورت همکاری مردم به ثمر خواهد نشست.

وی اظهار داشت: کاشت درخت در حاشیه جاده‌ها و بویژه کنارگذرهای استان مازندران علاوه بر زیبایی و جلوه خاصی که با شاخ و برگ‌های گسترده‌شان به جاده‌ها می‌بخشند، می‌توانند لذت رانندگی در جاده‌ها را دو چندان کنند.استراحت خانوادگی در استان گردشگر پذیر نیز زیر سایه درختان مزید بر علت و بسیار خوشایند است.

طبق اعلام رسمی استاندار مازندران ، تاکنون عملیات کاشت ۱۴ هزار اصله نهال در حاشیه جاده‌های اصلی و فرعی استان در چارچوب یادمان مرحوم علامه حسن زاده آملی انجام شد و این طرح تداوم خواهد یافت.

با توجه به اهمیت موضوع درختکاری، این مهم در سه سطح شامل ؛ سطح اول حوزه معاونت اقتصادی ، سطح دوم در حوزه فرمانداران و جهادکشاورزی و سطح سوم در حوزه بخش به ریاست بخشداران تعریف شده است تا با موفقیت همراه شود.

طبق برنامه ریزی های انجام شده ، در فاز اول اجرای این طرح ، درختکاری در دی ماه در شهرهای قائمشهر،ساری، میاندورود و نکا عملیاتی و اجرایی شد ، در فاز دوم طی هفته اول بهمن ماه از شهرهای محمود آباد تا نوشهر به اجرا درآمد و هم اکنون نیز سایر شهرستان را در بر گرفته است.

مازندران حدود ۱۱ هزار کیلومتر جاده دارد که حدود چهار هزار کیلومتر آن جاده اصلی و بقیه جاده های روستایی است.