چهلمین جشنواره فیلم فجر در حالی در ایام دهه مبارکه فجر آغاز به کار کرد که امسال و براساس طرح «عدالت‌فرهنگی» دولت، شهرها و استان‌های بیشتری در سراسر کشور پذیرای فیلم‌های جشنواره فیلم فجر بودند. حاشیه‌های فجر چهلم نیز کم نبودند؛ از انصراف «مسعود و پولاد کیمیایی» همزمان با اعلام هیات داوران جشنواره تا حذف سیمرغ بلورین مردمی و همچنین شایعه لو رفتن فهرست برندگان سیمرغ.
درباره کلیت جشنواره تا روز ۱۶ بهمن‌ماه و مهمترین دغدغه کاربران توئیتر فارسی می‌توانید گزارش داده‌کاوی ایرنا را در اینجا مطالعه کنید.
در این گزارش، میزان اقبال کاربران به فیلم‌های به نمایش درآمده در جشنواره در فاصله زمانی ۱۱ تا ۲۳ بهمن‌ماه، افراد سرشناس موردِ توجه کاربران و میزان رضایت و نارضایتی کاربران به فیلم‌های امسال در قالب یک گزارش داده‌کاوی ارائه شده است.
میزان تولید محتوا درباره فیلم‌های جشنواره چقدر و چگونه بود؟
این داده‌کاوی در بازه زمانی ۱۱ تا ۲۳ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ انجام شده است. در این مدت، بیش از ۱۳ هزار توئیت از ۶ هزار رسانه/کاربر منحصربه‌فرد استخراج شده که به روشنی به همه‌گیری این موج و اظهارنظر طیف‌های مختلفی از کاربران توئیتر دلالت دارد.
مجموع لایک‌ها در این پژوهش حدود ۴۵ هزار لایک است و نزدیک به ۴ هزار (یک‌سوم) توئیت‌ها بازنشری بوده؛ میزان اندک لایک‌ها و حجم ۳۵ درصدی توئیت‌های بازنشری نشان می‌دهد حجم زیادی از توئیت‌ها، بازنشری بوده و همچنین میانگین هر توئیت ۳ لایک است.
میانگین پایین لایک‌های توئیت‌ها نیز بیانگر آن است که توئیت‌های زیادی از سوی کاربران غیرمطرح در توئیتر نشر یا بازنشر یافته و تعدادی از آنها نیز به سرعت حذف شده‌اند. (بیشترین لایک مربوط به یک کاربر روزمره‌نویس با ۱۵۰۰ لایک بوده است).
روند انتشار محتوا در این بازه در گراف روندنمای زیر به خوبی دیده می‌شود. به طورکلی، دو قله اصلی در این روند در ۱۹ و ۲۲ بهمن است. بالارفتن حجم توئیت‌ها در این دو مقطع زمانی بیش از هرچیز به گمانه‌زنی‌ها از برندگان سیمرغ و همچنین واکنش‌ها به فیلم‌ها و افرادی است که موفق به دریافت سیمرغ جشنواره شده و نشده بودند.
در واقع این فاصله زمانی، آخرین فرصت برای جمع‌بندی و اظهارنظر پیش از مراسم اختتامیه و همچنین واکنش‌ها به جوایز داوران بوده است. در این میان برخی حواشی مربوط به حذف سیمرغ مردمی در روز ۲۱ بهمن‌ماه و همچنین شایعه لو رفتن فهرست برندگان سیمرغ چهلم فجر، از دیگر دلایل افزایش تولید محتوا در این بازه زمانی بوده است.
میزان تمایل کاربران توئیترفارسی به فیلم‌های جشنواره فجر
بررسی رویکرد کلی کاربران در جامعه آماری این پژوهش، از رضایت بیش از نیمی از کاربران از فیلم‌های به نمایش درآمده در سالن‌های عمومی و خانه جشنواره حکایت دارد.
کاربران خنثی و کاربرانی که درباره کیفیت فیلم‌ها اظهارنظر خاصی نکردند حدود یک‌چهارم کل آرا تشکیل دادند، این کاربران به طور عمده تنها درباره تماشای فیلم یا اخبار و اطلاعات مربوط به آن تولیدمحتوا کردند و اظهارنظر مشخصی درباره کیفیت فیلم‌ها ابراز نکردند.
نزدیک به یک پنجم کاربران توئیترفارسی نیز از کیفیت فیلم‌های مورد اشاره خود اعلام نارضایتی کردند. نکته مهم آنکه عمده نارضاتی‌ها از فیلم‌های جشنواره مربوط به چند فیلم مشخص بوده و در صورت عدم حضور این چند فیلم در جشنواره که با گلایه و انتقاد اهالی‌رسانه از هیات انتخاب نیز مواجه شده بود، درصد رضایت کاربران و مخاطبان فیلم‌ها به طرز قابل‌توجهی بالاتر نیز می‌رفت.
میزان استقبال کاربران توئیتر فارسی به کدام فیلم‌های جشنواره بیشتر بود؟
در جشنواره امسال ۲۲ فیلم در بخش اصلی مسابقه شرکت کردند که روند انتشار محتوا در باره ۲۰ فیلم از آنها به ترتیت درصد انتشار محتوا به شکل زیر است:
«موقعیت مهدی» نخستین ساخته هادی‌حجازی‌فر با اختلاف محسوسی، بیشترین تولیدمحتوای توئیتری‌ها را تشکیل داده است. این فیلم با موضوع دفاع مقدس زندگی شهید «مهدی و حمید باکری» را روایت می‌کند در نظر برخی منتقدان نیز بهترین فیلم جشنواره چهلم فیلم فجر بود. حجازی‌فر که در نقش شهید مهدی باکری ایفای نقش کرده نیز مورد تمجید و تعریف حجم زیادی از کاربران توئیترفارسی قرار گرفته است.
«هناس» دومین فیلم در این فهرست است که بیشترین حجم تولیدمحتوا در ارتباط با آن در توئیتر فارسی است. این فیلم در گونه ملودرام و ساخته «حسین دارابی» است که سال گذشته فیلم «مصلحت» او در جشنواره فیلم فجر با استقبال مخاطبان روبرو شد.
هناس روایتگر بخشی از زندگی شهید «داریوش رضائی‌نژاد» دانشمند هسته‌ای است که تلاش‌های علمی وی در این فیلم به تصویر درآمده است. «بهروز شعیبی» در نقش شهید رضائی‌نژاد و «مریلا زارعی» در نقش «شهره پیرانی» همسر شهید در این فیلم ایفای نقش کردند که بازی زارعی و حضور وی در نشست رسانه‌ای با استقبال منتقدان و مردم در توئیتر فارسی همراه بود.
«مردبازنده» و «ملاقات خصوصی» به طور همزمان رتبه‌های بعدی درصد انتشار محتوای توئیتری‌ها را تشکیل دادند.
مردبازنده هفتمین فیلم «محمدحسین مهدویان» بود که با بازخوردهای خوبی در میان منتقدان و مردم روبرو شد. برخی از کاربران نیز شکل و فضای فیلم را تکراری و در ادامه سریال «زخم‌کاری» مهدویان بیان کردند.
نقش‌آفرینی «جواد عزتی» بازیگر نقش اول مرد بازنده نیز در میان کاربران توئیتری به طور عمده با تحسین و تمجید مواجه شد. مردبازنده در فضای فیلم‌های نوآر و معمایی و تجربه‌ای متفاوت در سینمای ایران محسوب‌می‌شود که همین تفاوت و نوآوری از جمله دلایل توجه کارران به آخرین فیلم مهدویان بوده است.
«ملاقات خصوصی» نخستین فیلم «امید شمس» و از جمله پدیده‌های جشنواره فیلم فجر بود که نظر مساعد جمعی از منتقدان و تعدادزیادی از مخاطبان را جلب کرد به‌گونه‌ای که تا پیش از حذف آرای مردمی، در صدر فیلم‌های محبوب آرای مردمی قرار داشت. «هوتن شکیبا» و «پریناز ایزدیار» بازیگران اصلی عاشقانه این فیلم هستند که بیشترین تولیدمحتوا در میان بازیگران در توئیتر به حضور این زوج جدید سینمای ایران معطوف شده بود.
«خائن‌کشی» جدیدترین فیلم «مسعود کیمیایی» اثری پربازیگر است که بازخوردهای مختلفی در میان کاربران به وجود آوررد. برخی با ستایش از ۵ دهه فیلمسازی کیمیایی، دستاوردهای بصری فیلم را ستودند و تلاش فیلمساز ۸۰ ساله برای پروژه سنگین خائن‌کشی را ارج نهادند این درحالیست که طیف دیگری از کاربران به طور صریح درخواست بازنشستگی و پایان فیلمسازی کیمیایی را مطرح کردند.
«دسته‌دختران» ساخته «منیر قیدی» در کنار «موقعیت مهدی» از جمله فیلم‌های دفاع‌مقدسی جشنواره چهلم فیلم فجر بودند که از نظر کاربران توئیترفارسی نیز با توجه و استقبال روبرو شدند.
دسته‌دختران با بازی «نیکی کریمی»، «پانته‌آ پناهی‌ها»، «فرشته حسینی» و «هدی زین‌العابدین» از فیلم‌های زنانه جشنواره چهلم نیز بود که رشادت‌های زنان در زمان سقوط خرمشهر در سال ۱۳۵۹ را روایت می‌کند.
حسینی برای این فیلم دیپلم‌افتخار بازیگر نقش مکمل جشنواره را به دست آورد و سخنانش درباره ایران و ایرانی‌بودن خود، با واکنش مثبت توئیتری‌ها روبرو شد.
«بدون قرار قبلی» ساخته «بهروز شعیبی» و «بیرو» ساخته «مرتضی علی‌عباس‌میرزایی» دیگر آثار مورد توجه کاربران توئیترفارسی در جشنواره چهلم فجر بودند.
بدون قرار قبلی بدلیل محتوای ایرانی و ارزشی خود، نزد توئیتری‌ها تحسین شد و فیلم بیرو به دلیل روایت زندگی بیوگرافیک «علیرضا بیرانوند» دروازه‌بان تیم ملی مورد توجه قرار گرفت.
«پگاه آهنگرانی» بازیگر اصلی بدون‌قرار قبلی، چهره پرتکرار فیلم شعیبی و علیرضا بیرانوند چهره مورد توجه توئیتری‌ها در ارتباط با این ۲ فیلم بودند.
«۲۸۸۸» از «کیوان علیمحمدی» و «علی‌اکبر حیدری»، «لایه‌های دروغ» ساخته «رامین سهراب» و «نگهبان شب» از «رضا میرکریمی» از دیگر فیلم‌هایی بودند که توئیتری‌ها درباره آن بیشتر اظهارنظر کردند.
فیلم ۲۸۸۸ روایت فداکاری نیروی‌هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس است که با استقبال کاربران مختلف توئیتری از جمله ارزشی‌ها مواجه شد.
لایه‌های دروغ نیز فیلمی در ژانر اکشن است که حجم اشکالات ساختاری و محتوایی فیلم باعث شد محتوای منفی و انتقادی زیادی درباره آن تولید و بازنشر شود.
نگهبان‌شب نیز فیلمی منتسب به سینمای نئورالیسم است که با جزئیات کامل قصه فراز و فرودهای زندگی یک کارگر ساختمان را به تصویر می‌کشد.
دریافت سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی جشنواره چهلم فیلم فجر نیز در توئیتر بازتاب پیداکرد و کاربران، نگهبان‌شب را به عنوان فیلمی مخاطب‌پسند و کم‌نقص عنوان کردند.
«بی‌رویا» ساخته «آرین وزیر دفتری» و «برف‌آخر» ساخته «امیرحسین عسگری» با واکنش ضدونقیض کاربران توئیتر مواجه شد.
«بی‌مادر» و «ماهان» از جمله فیلم‌های ضعیف جشنواره چهلم فجر در کنار فیلم «لایه‌های دروغ» معرفی شدند.
«ضد» و «درب» توانست مخاطبانی را در گونه سیاسی و فیلم‌های موسوم به هنر و تجربه برای خود دست و پا کند.
«شادروان» با وجود پیشتازی در آرای مردمی، در توئیتر فارسی با استقبال زیادی روبرو نشد و فیلم «علفزار» که از جمله فیلم‌های برتر امسال در آرای مردمی و منتقدان بود با برخورد سرد کاربران توئیترفارسی مواجه شد.
چهره‌های سرشناس فیلم‌های جشنواره فیلم‌فجر در توئیتر فارسی
در این بخش چهره‌های سرشناسی که در توئیت‌های کاربران و درباره فیلم‌های جشنواره چهلم فیلم فجر، نشر و بازنشر شده استخراج و ارائه شده است:
همچنان‌که فیلم موقعیت‌مهدی، بیشترین محتوا را در میان کاربران توئیترفارسی داشته، هادی حجازی‌فر به عنوان سازنده و شهیدان مهدی و حمیدباکری نیز چهره‌هایی منتسب به فیلم بودند که نامشان در توئیت‌ها پرتکرارتر شدند.
نکته جال در تحلیل این نمودار آن است که روند چهره‌های سرشناس توئیت‌ها همانند فیلم‌های مربوط به آنها بوده است. برای مثال چنانکه فیلم موقعیت‌مهدی، هناس، ملاقات‌خصوصی، مردبازنده، خائن‌کشی و دسته‌دختران، بیشترین تولیدمحتوا را در توئیتر داشته‌اند، به ترتیب هادی‌حجازی‌فر و شهیدان باکری(برای موقعیت‌مهدی)، شهیدرضائی‌نژاد و شهره‌پیرانی(برای هناس)، پرناز ایزدیار(برای ملاقات‌خصوصی)، جواد عزتی(برای مردبازنده)، مسعود کیمیایی(برای خائن‌کشی) و فرشته حسینی(برای دسته‌دختران) پرتکرارترین چهره مورد اشاره کاربران توئیتر درباره فیلم‌های جشنواره فیلم‌فجر بودند.
این روند همچنان برای کیوان علیمحمدی (۲۸۸۸)، میرکریمی (نگهبان‌شب) قابل مشاهده است.
مریلازارعی و ظریف چهره‌هایی بودند که به واسطه نمایش فیلم هناس در توئیتر پرتکرار شدند. حضور زارعی به عنوان بازیگر نقش اول فیلم و تصاویر مربوط به وی در نشست‌رسانه‌ای فیلم از جمله محتواهایی بود که درباره وی در توئیتر منتشر شد.
محمدجواد ظریف نیز به دلیل تماشای فیلم هناس و اظهارنظر درباره شهدای هسته‌ای کشور، مورد توجه و تاکید توئیتری‌ها قرار گرفت.
«پژمان جمشیدی» امسال در ۲ فیلم «بی‌مادر» و «علفزار» حاضر بود که در اولی در نقشی متفاوت و در دومی در نقش اول فیلم و به عنوان یک قاضی حاضر شد که انتشار توئیت‌های تحسین‌آمیز کاربران را به همراه داشت.
علیرضا بیرانوند دروازه‌بان تیم ملی به‌دلیل حضور در فیلم بیرو که روایتگر بخشی از زندگی شخصی و حرفه‌ای وی بود، مورد توجه کاربران ورزشی توئیتر قرار گرفت و قرمز و آبی‌های توئیتر بار دیگر به این بهانه به زورآزمایی و کُری‌خوانی درباره فیلم محبوب خود پرداختند.
«سیدهادی محقق» با فیلم «دِرب» شمایل مرحوم «حسین پناهی» و سینمای مینیمال و ساده مرحوم «عباس کیارستمی» را برای توئیتری‌ها زنده کرد.
رویکرد کاربران به فیلم‌های جشنواره فیلم فجر
در سه گراف بالا، رویکرد کلی کاربران و همچنین میران اقبال به فیلم‌ها و چهره‌های سرشناس بررسی شد. در این نمودار علاوه بر مقایسه فیلم‌های مختلف، میزان محبوبیت هرکدام نیز به طور مجزا مورد تحلیل و واکاوی قرارگرفته است:
فیلم موقعیت‌مهدی، علاوه بر اینکه از نظر تولیدمحتوا در صدر فیلم‌های جشنواره قرار گرفته، از نظر محبوبیت نیز پیشتاز است به‌گونه‌ای که بیش از ۷۵ درصد محتوای نشر و بازنشر شده درباره این فیلم به محتوای موافق و مثبت مربوط بوده؛ ۲۵ درصد نیز به موارد خنثی و توئیت‌هایی که جنبه اطلاع‌رسانی و خبری اختصاص داشته، مربوط می‌شود.
در بررسی فیلم‌های هناس، دسته‌دختران و نگهبان شب، رویکرد موافق بیشتری نسبت به مخالفان فیلم مشاهده شده که اقبال عمومی کاربران به این فیلم را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر در فیلم خائن‌کشی، درصد مخالفان فیلم نسبت به موافقان بیشتر بوده که به خوبی نارضایتی توئیتری‌ها از جدیدترین فیلم کیمیایی با وجود ستاره‌های مختلف و وجوه بالای بصری و فرمی را آشکار می‌سازد.
در فیلم‌های مردبازنده و بدون‌قرارقبلی، درصد یکسانی از موافقت و مخالفت کاربران دیده می‌شود که بیانگر این نکته است که فیلم از نظر برخی کاربران، باورپذیر و تاثیرگذار بوده و برخی دیگر نیز کلیت و کیفیت فیلم را نپسندیدند. این الگوی رفتاری توئیتری‌ها به طور مشابه در میان منتقدان و مخاطبان جشنواره‌ای نیز قابل مشاهده بود به‌طوری‌که برخی فیلم‌های جدید مهدویان و شعیبی را مورد تحسین و تمجید قرار می‌دادند و گروه دیگری از تماشاگران این دو فیلم را آثاری کلیشه‌ای و ناموفق عنوان کردند.
مخالفت حداکثری و نارضایتی مطلق کاربران توئیتری نیز متوجه سه فیلم لایه‌های‌دروغ، ماهان و بی‌مادر شده، الگویی که به طور مشابه در فضای واقعی جشنواره نیز تکرار شده بود و منتقدان و سینمایی‌نویسان از حضور این سه فیلم ضعیف در جشنواره فیلم‌فجر انتقاد و هیات انتخاب را برای حضور این فیلم‌ها نکوهش کردند.
پنج فیلم ضد، درب، برف‌آخر، شادروان و علفزار نیز با وجود محتوای کمتری که درباره آنها ضورت گرفته با بازخوردهای مثبت‌تری از سوی کاربران توئیتری همراه بودند. نکته با اهمیت در این بررسی، بی‌علاقگی و حجم بسیار کم تولید محتوا به فیلم علفزار ساخته «کاظم دانشی» در توئیتر فارسی بود که در فضای واقعی و آرای مردمی جزو ۵ فیلم برتر جشنواره تا یک روز آخر بود.
واژگان و هشتگ‌های پرتکرار در توئیت‌کاربران درباره فیلم‌های جشنواره
درنمودار ابرنمای زیر پرتکرارترین واژگانی که از سوی کاربران توئیتر استفاده شده، مشخص شده‌اند. در این میان به جز واژگان مربوط به جشنواره همچون «جشنواره‌فیلم، فیلم‌فجر و جشنواره فیلم‌فجر»، عبارات مربوط به فیلم‌ها و عوامل مرتبط با آنها برجسته نشان داده شده‌اند.
ملاقات‌خصوصی، موقعیت‌مهدی و نگهبان‌شب، از جمله فیلم‌های پرتکرار و هادی حجازی فر، حمید باکری، هوتن شکیبا، فرشته حسینی، پریناز ایزدیار، عباس دوران و فرهاد مجیدی از جمله شخصیت‌های پرتکرار توئیت‌ها بوده‌اند.
عباس دوران در فیلم ۲۸۸۸ و فرهادمجیدی به واسطه فیلم ملاقات‌خصوصی مطرح شدند که جزو واژگان پرتکرار کاربران در این بررسی بوده‌اند.
در هشتگ‌های پرتکرار این داده‌کاوی نیز، موقعیت‌مهدی در صدر قرار گرفته و برحسته‌ترین هشتگ کاربران این فیلم است.
نام دیگر آثار به نمایش درآمده در جشنواره به عنوان هشتگ‌های مجزا به خوبی در نمودار ابرنمای زیر قابل رویت هستند.
دفاع مقدس و سینمای دفاع مقدس به خوبی به یکی از مهمترین گونه‌های سینمایی در کشور مربوط می‌شود که از نظر توئیتری‌ها هم پراهمیت و برجسته انگاشته شده است.
حاج قاسم دیگر هشتگ پرتکراری است که از سوی برخی کاربران ارزشی و در واکنش به برخی خودنمایی بازیگران فیلم‌ها مطرح شده است؛ این کاربران همچنین نام حاج قاسم سلیمانی را به عنوان محبوب‌ترین سلبریتی و محبوب‌ترین فرد مورد علاقه خود در ایام جشنواره ترند کردند.
جمع‌بندی
۱. انتخاب فیلم «موقعیت‌مهدی» به عنوان محبوب‌ترین فیلم کاربران توئیتر که بیشترین حجم تولید محتوا در ارتباط با فیلم‌های جشنواره به این فیلم اختصاص یافته بود در کنار اینکه سیمرغ بهترین فیلم جشنواره را نیز کسب کرد و در آرای مردمی نیز جزو پیشتازان بود؛ همه این موارد به کیفیت فیلم و میزان تاثیرگذاری آن بر طیف‌های مختلف از جمله داوران، منتقدان و توده مردم اشاره دارد.
این اتفاق در دوره‌های گذشته برای فیلم‌هایی چون «ابد و یک روز» از «سعید روستایی» و «آژانس شیشه‌ای» از «ابراهیم حاتمی‌کیا» رخ داده بود که یک فیلم اجماع مردم، منتقدان و داوران جشنواره را یکجا کسب کند.
۲. مقایسه پنج فیلم نخست آرای مردمی(ملاقات خصوصی، علفزار، موقعیت‌مهدی، شادروان و مردبازنده) با فیلم‌های برگزیده کاربران توئیتر(موقعیت‌مهدی، هناس، ملاقات‌خصوصی، مردبازنده و خائن‌کشی) به تشابه بیش از نیمی از فیلم‌های منتخب مجازی‌ها با مخاطبان شرکت‌کننده نظرسنجی آرای مردمی جشنواره دلالت دارد.
علفزار و شادروان، در فهرست آرای مردمی جشنواره، جایگاه قابل‌توجهی در میان کاربران توئیتر ندارند و از سوی دیگر هناس و خائن‌کشی نیز فهرست کاربران توئیتر وجود دارد که در میان ۵ فیلم نخست آرای مردمی مشاهده نمی‌شوند.
۳. رفتارشناسی توئیتری‌ها به عنوان یکی از مهمترین الگوهای کنش‌مندی در فضای مجازی نشان می‌دهد طیف گسترده‌ای از کاربران توئیتر درباره فیلم‌های جشنواره اظهارنظر کردند و انتخاب یک فیلم دفاع‌مقدسی، یک تریلر جاسوسی، یک عاشقانه آرام، یک نوآر اروپایی و یک درام تاریخی در فهرست منتخب توئیتری‌ها، بیش از هرچیز تنوع و تکثر انتخاب ها را یادآوری می‌کند.
۴. اختصاص بیشتر آرای مخالف فیلم‌ها به چند فیلم مشخص(ماهان، بی‌مادر، لایه‌های‌موازی) بیش از هر چیز گواه این است که ورود فیلم‌های ضعیف و نامتقارن با فضا و سطح جشنواره تا چه حد بر نگاه مخاطبان موثر و جایگاه جشنواره را در اذهان عمومی تغییر خواهد داد.
برگزار کنندگان با انتخاب ۲۰ فیلم از گونه‌های مختلف سیاسی، عاشقانه، تاریخی، جنگی، اکشن، هنر و تجربه و ... قصد داشتند که سبدی خوش آب و رنگ از آثار و تولیدات سال آینده سینمای ایران رونمایی کنند، حال آنکه حذف فیلم‌های ضعیف این فهرست می‌توانست علاوه بر کاهش حاشیه‌ها و انتقادها به بالارفتن جایگاه جشنواره و نگاه مخاطبان نیز کمک زیادی کند.
از سوی دیگر، گروهی از سینماگران نیز حضور فیلم‌های ضعیف در جشنواره امسال را بهانه‌ای برای ابراز گلایه خود برای فیلم‌های خارج از مسابقه و کنار گذاشته قرار دادند. این رویکرد انتقادی درباره فیلم‌ها و کلیت جشنواره به خوبی در تولید محتوای کاربران توئیتری نیز قابل مشاهده بود.
نظر شما