لطفا استغفار کنید

نقل است قبل از انقلاب و آن زمانی که اتوبوس ها دو طبقه بود، مردی پشت سر راننده و مقابل پله های طبقه دوم اتوبوس نشسته بود و هر بار که یک خانم بی حجاب وارد اتوبوس می شد و از پله ها بالا می رفت، آن مرد در حالی که تسبیح به دست بود با صدای بلند استغفار و با چشمان خود آن را دنبال می کرد. کودکی که شاهد کارهای این مرد بود، متوجه شد خانمی دیگر وارد اتوبوس شد ولی آن مرد متوجه ورود او نشد که کودک به مرد تذکر داد و گفت یک استغفرالله دیگر رفت بالا.

حالا حکایت برخی از استغفارکنندگان این است که در زبان استغفار می کنند اما همان رفتار و عملکرد گذشته را دارند. به قول صغیر اصفهانی رفتم به در خدای خود توبه کنم/ از هر گنه و خطای خود توبه کنم/ تحقیق گناه می نمودم دیدم/ باید ز ثواب های خود توبه کنم.

استغفار یعنی درخواست آمرزش گناهان از خدا به صورت زبانی با گفتن عبارت استغفرالله و به شکل عملی.

از نگاه برخی مفسران در تفسیر آیاتی که توبه و استغفار در کنار هم آمده، مراد این است که از کارهای گذشته آمرزش بخواهند و برای آینده تصمیم به اطاعت و ترک گناه بگیرند. برخی دیگر این‌گونه معنا کرده اند که آمرزش بخواهند و سپس همان حال را حفظ کنند و برخی نیز گفته اند که آشکارا و با زبان استغفار کنید و در دل از گذشته پشیمان باشید.

روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که رسول خدا (ص) فرمود ماه رجب ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید. در مفاتیح نیز برای این ماه ذکرهای فراوانی ذکر شده که یکی از آنها  هزار بار استغفار در این ماه است و این که بگوییم استغفر الله و اساله التوبه. بعضی افراد خوش‌سلیقه هم یک جدول تنظیم کرده و از همان ابتدای ماه رجب حساب و کتاب کرده‌اند که اگر روزی ۳۵ مرتبه بگوییم استغفرالله در پایان ماه رجب حداقل هزار بار این ذکر را گفته ایم اما این همه ماجرا نیست.

پیامبر اکرم (ص) که از هر گناه و اشتباهی عصمت داشت، هر روز استغفار می کرد. آن حضرت فرمود: گاهی بر دلم غبار می نشیند و من هر روز ۷۰ بار از خدا آمرزش می خواهم. امام خمینی (ره) در شرح این حدیث فرمود اولیای خدا همواره انقطاع به سوی خدا دارند اما به جهت ماموریت الهی خود، گاه به ناچار در مرآت عالم کثرات، توجه به حضرت حق می کنند و همین، نزد آنان کدورت محسوب شده و برای زدودنش استغفار می کنند.

اگر بدانیم حضرت علی (ع) چه شرایطی را برای استغفار تعیین کردند، هیچوقت اینگونه استغفار نمی کردیم و حداقل برخی از شرایط را رعایت می کنیم. شخصی در محضر امیرمومنان گفت «استغفر اللّه» و آن حضرت از معنای استعفار پرسیدند و سپس فرمود استغفار شش مرحله دارد. اول پشیمانی از گناه انجام گرفته، دوم تصمیم بر ترک گناه در آینده، سوم پرداخت حقوق مردم تا خدا را ملاقات کنی و حقی از مردم بر عهده ات نباشد. چهارم اراده بر ادای هر حق واجبی که آن را ضایع کرده ای و آن را بپردازی. اما دو مرحله دیگر عبارت است از همّت بر آب کردن گوشتی که از حرام بر تن انسان روییده با اندوه بر گذشته تا جایی که پوست به استخوان بچسبد و چشاندن رنج عبادت بر بدن چنانکه شیرینی گناه را بر آن چشاندی.

برخی معتقدند توبه و استغفار با توجه به میزان معرفت انسان دارای مراتب بسیاری است و آنچه در این روایت بیان شده درجه کمال استغفار است ولی برای افراد معمولی همچون من همین اندازه که از گناه پشیمان شده و توبه کرده و تصمیم جدی بر ترک آن بگیرم و اگر حقوقی الهی مانند نماز و روزه و یا حقوقی از مردم مانند دین و بدهکاری و ضایع کردن مال و حق انها به واسطه گناه بر ذمه من آمده آنها را ادا کنم، توبه و استغفارم مورد قبول درگاه الهی خواهد بود.

با این اوصاف استغفار مسئولان و کارگزاران که با مردم بیش از دیگران سر و کار دارند، دشوارتر است. شهید محمدعلی رجایی آن زمان که جمعیت ایران ۳۶ میلیون نفر بود در یکی از سخنرانی هایش می گوید خدا در جهنم یک مکانی را قرار داده که فشار عذاب آن، مساوی با گناه ۳۶ میلیون انسان است و آنجا جای من است. چون حرکت و سخن و برخوردم بر روی زندگی ۳۶ میلیون انسان اثر می گذارد. یک بله و یک نه سرنوشت ۳۶ میلیون را تحت الشعاع قرار می دهد.

شاید تعبیری که امام رضا (ع) برای استغفار بیان می کنند، برای برخی از استغفارکنندگان تلخ باشد. چون آن حضرت فرمود کسی که به زبان استغفار کند و در دل پشیمان نباشد، در واقع خود را مسخره کرده است. وقتی یک شهروند به مقررات و قوانین کشورش پایبند نیست، زمانی که رفتار یک مدیر با کارگر یا کارمندش از انصاف خارج می شود، هنگامی که رفتار و برخوردمان با پدر و مادر یا خانواده و فرزندان خارج از مهر و لطف می شود و زمانی که معیارهای دینی و سفارش های اهل بیت (ع) را در مردمداری و حفظ تقوی و انصاف به فراموشی می سپریم و فقط در زبان به موعظه دیگران می پردازیم، چگونه دلخوش باشیم که با پایان یافتن ماه رجب باران رحمت الهی بر اثر استعفارهای ظاهری مان بر سر شهر و روستا ببارد.

چنین رفتاری هر انسان آزاده ای را به یاد این آیه می اندازد که یا ایها الذین امنوا لم تقولون ما لا تفعلون؛ ای مومنان چرا آن چیزی را بیان می کنید که خود به آن عمل نمی کنید و یادآور این حدیث است که دیگران را با غیر زبانتان دعوت کنید که در قالب ضرب المثل می گوییم دو صد گفته چون نیم کردار نیست.

خدا در آیه ۳۳ سوره انفال وجود پیامبر رحمت را مانع عذاب امت دانسته و در ادامه یکی دیگر از موانع عذاب را استغفار مردم اعلام کرده است. حضرت علی (ع) درباره این آیه فرمود: در روی زمین دو امان از عذاب خدای سبحان وجود داشت که یکی از آن دو برداشته شده؛ پس بر شما باد به التزام به دیگری؛ اما آن امانی که برداشته شد، رسول خداست و اما آن امانی که باقی است، استغفار کردن است.

حالا که شاهد هلال ماه استغفار و رحمت هستیم، روایتی از پیامبر اکرم (ص) را از زبان مفسر قرآن آیت الله عبدالله جوادی آملی مرور می کنیم که گفت: خودتان را با استغفار معطّر کنید «تعطّروا بالإستغفار لا تفضحنّکم روائحُ الذنوب» بوی بد گناه شما را رسوا نکند. انسان یک وقت می‌بیند کاری می‌کند، حرفی می‌زند، جایی می‌رود، چیزی می‌نویسد یا چیزی امضا می‌کند که آبرویش ریخته است... ماه رجب به ماه استغفار هم معروف است. زیرا در این زمان بندگان شایستۀ خداوند با طلب آمرزش و مغفرت از سیئات فاصله می گیرند و به رحمت الهی نزدیک می شوند و در واقع در این جویبار، روح و روان خویش را از هرگونه آلودگی منزه ساخته و رذائل و خباثت را از قلب خود می زدایند.

ماه رجب، ماه درخواست ظرفیت است، درست است که بعضی از کارهای بدی که کردیم از ما ظرفیت را گرفته است ولی ظرفیت‌دهنده، همچنان بخشنده است لذا از او ظرفیت طلب کنید، استحقاق طلب کنید، لیاقت طلب کنید و بعد از خداوند مسئلت کنید که به این ظرفیت، پاسخ مثبت بدهد و مظروف را عطا کند.