سمن‌ها، دماسنج اجتماعی جامعه

به گزارش ایرنا،۲۷ فوریه (هشتم اسفند) به نام روز جهانی سازمان های مردم نهاد (NGO) نامگذاری شده است؛ یک روز بین المللی برای تمامی سمن ها در نقاط مختلف دنیا برای به اشتراک گذاشتن تاثیرات مثبت فعالیت این سازمان ها بر جامعه.

سازمان مردم نهاد (NGO) یا به اختصار سمن، به سازمان های غیرانتفاعی گفته می شود که بودجه آنها اغلب از طریق کمک های مردمی، سازمان های دولتی یا ترکیبی از هر دو تأمین شود و دامنه فعالیت این سازمان ها بسیار گسترده است؛ برخی سمن ها به عنوان نهادهای خیریه فعالیت می کنند و دسته دیگر، اهداف اجتماعی، مذهبی یا سیاسی را دنبال می کنند.

در تعریف نهایی از سازمان‌های مردم نهاد می‌توان گفت: سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیر دولتی، غیر انتفاعی و غیر سیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بشردوستانه و بر اساس قانونمندی و اساسنامه‌ مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه‌ کشور و مفاد آیین نامه‌های اجرایی آن فعالیت می‌کند. 

تاریخچه سمن ها
مبحث سازمان های مردم نهاد نخستین بار در سال ۱۹۴۵ و با شکل گیری سازمان ملل متحد مطرح شد؛ ملل متحد (UN) که خود یک سازمان بین دولتی است، این امکان را برای برخی از سازمان های تخصصی بین المللی غیردولتی فراهم کرد تا در مقام ناظر، در برخی جلسات این سازمان شرکت کنند.
بر مبنای تعریف سازمان ملل، هر نوع سازمان خصوصی که مستقل از دولت فعالیت می کند، می تواند یک سازمان مردم نهاد (NGO) نامیده شود، به شرط آنکه با هدف کسب سود ایجاد نشده باشد.

براساس گزارش مجله «گلوبال ژورنال»، تعداد سازمان های مردم نهاد در جهان حدود ۱۰ میلیون پیش بینی می شود. در کشور هند حدود سه میلیون سمن فعالیت می کنند و تعداد سمن های فعال در ایالات متحده و چین نیز به ترتیب ۱٫۴ میلیون و ۴۴۰ هزار سمن گزارش شده است.

روز جهانی سازمان های مردم نهاد

 در تاریخ ۲۷ فوریه سال ۲۰۱۴ توسط هلن کلارک، مدیر برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) و نخست وزیر سابق نیوزیلند، روز جهانی سازمان های مردم نهاد به صورت بین المللی به رسمیت شناخته شد. نامگذاری یک روز به نام روز جهانی سازمان های مردم نهاد، گامی کوچک در جهت پاسداشت تلاش ها و دستاوردهای سمن های فعال در نقاط مختلف دنیا با هدف ساختن آینده ای بهتر برای همه است.

شکل‌گیری سمن در ایران

سابقه شکل‌گیری جامعه مدنی در ایران را شاید بتوان در دوره صفویه یافت که با ظهور طبقات و گروه‌های اجتماعی و فعالیت آنها در مناسبات اجتماعی و سیاسی دگرگونی‌هایی در تاریخ ایران پدیدآمد. از جمله این طبقات و گروه‌های جدید می‌توان به گروه‌های سنتی مثل اشرافیت زمین‌دار و اشرافیت دربار، طبقه روحانیت که در دوره‌های بعد نقش تعیین‌کننده‌ای در تحولات و جریانات سیاسی و اجتماعی داشتند و نیز طبقه تجار نیرومندی که در نتیجه توسعه تجارت و توسعه ارتباط با غرب به تدریج پیدا شدند، اشاره کرد.

با روی کار آمدن حکومت قاجار گروه‌های سنتی به حیات خود ادامه دادند اما روحانیت در این دوره در بیداری مردم جامعه در برخورد با مشکلات خارجی گستره وسیع تری از مشارکت در صحنه سیاسی و اجتماعی را برعهده گرفت؛ همچنین در این دوره در نتیجه روند صنعتی‌شدن و پیچیده‌شدن روابط اقتصادی و اداری جامعه شاهد ایجاد طبقه روشنفکران هستیم که به افزایش نقش آنها در اداره امور و میزان اثرگذاری آنهادر دگرگونی‌های اجتماعی اشاره کرد. 

عامل دیگری که در پدید آمدن انجمن‌ها موثر بود، نظام‌نامه انتخابات اصنافی دور اول مجلس شورای ملی مصوب ۱۷ شهریور ۱۲۸۵ شمسی بود که در آن بر تشکیل انجمن‌هایی برای نظارت بر انتخابات در شهرهای ایران اشاره شده است. ورود انجمن در صحنه فعالیت‌های سیاسی برای دفاع از مشروطیت موجب شد تا مخالفان مشروطه نیز به منظور مقابله با این موضوع اقدام به ایجاد انجمن‌هایی نمایند که این رشد روزافزون انجمن‌ها را در پی داشت.

با روی کارآمدن رضاخان هرگونه فعالیت نهادهای مدنی موجود از بین رفت و هر گونه تشکل و گروه‌بندی سیاسی و اجتماعی به شدت سرکوب شد و با جایگزینی محمد رضا پهلوی حزب‌ها و جمعیت‌های سیاسی بار دیگر به صحنه آمدند. بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با سرکوب حزب‌ها و نیروهای سیاسی بار دیگر در روند جامعه مدنی وقفه ایجاد شد.

اما پیروزی انقلاب نقطه عطف مشارکت سیاسی- اجتماعی مردم ایران بود که پس از دوران اولیه استقرار و بعد از دوران جنگ تحمیلی و در دوره اصلاحات با تاکید بر مشارکت سیاسی مسیر حرکت به سوی جامعه مدنی عمدتا در چارچوب مدرن و غربی و در میان طبقه تحصیل کرده بیشتر شدت گرفت.

سمن ها به دنبال رشد شاخص های توسعه و بهبود زندگی مردم هستند 

موسسه بصیر از جمله سمن های مهم و موثر در تبریز با گستره فعالیت شمال غرب است که در حوزه نابینایان و کم بینایان با محوریت آموزشی، فرهنگی و توانبخشی فعالیت می کند. این موسسه از سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را شروع کرد و هم اکنون ۹۸۰ نفر عضو نابینا و کم بینا دارد که از این تعداد ۱۷۰ دانشجو و دانش آموز هستند.

مدیرعامل موسسه نابینایان بصیر در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: موسسه بصیر با صدور بیانیه ای از آحاد مردم خواسته است که به سمن ها و سازمان های مردم نهاد اهمیت دهند؛ چون یکی از شاخص های توسعه اجتماعی، فعالیت های اجتماعی شهروندان است که بر اساس نیازهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی انسان‌ها به وجود می آیند.

روح الله ساعی گفت: از مردم خواستیم به گروه های خاص جامعه به ویژه به معلولان و نابینایان توجه بیشتری بکنند و مشکلات معلولان را درک کرده و آنها را حمایت کنند و این حمایت شامل حمایت های معنوی یعنی اجتماعی و هم مادی شامل پوشش مسایل اقتصادی و نیازهای مالی معلولان است.

وی با بیان اینکه مردم و مسئولان چقدر فکر می کنند که جامعه مناسب زیست و تردد معلولان است، افزود: آیا مراکز درمانی، تفریحی، هنری، سینما ها و سالن های کنسرت ما برای حضور یک فرد معلول و به ویژه نابینا مناسب و استاندارد است؟

مدیرعامل موسسه بصیر مبا بیان اینکه مردم چقدر با نابینایان می توانند ارتباط برقرار کنند، خاطر نشان کرد: امروز از مردم انتظار داریم که به عنوان کنشگر اجتماعی نقش خود را نسبت به سازمان های معلولان ایفا کنند.

ساعی با اشاره به تاریخچه تشکیل سازمان‌های مردم نهاد گفت: در سال ۱۹۷۰ دیدگاه های اقتصادی و تامین نیازهای مادی انسان ها به خصوص بعد از جنگ جهانی دوم باعث ایجاد سازمان های مردم نهاد شد.

وی دسترسی مردم به مسکن، اشتغال و رفاه مناسب را حق همگانی دانست و خاطرنشان کرد: تامین همه نیازها از عهده دولت‌ها به تنهایی بر نمی آید به همین جهت به وجود سازمان‌های مردم نهاد احساس شد.

ساعی ادامه داد: رشد جمعیت منجر به افزایش نیاز ها شد و در دهه ۹۰ به بعد رو یکرد سمن‌ها از مادی و اجتماعی متفاوت شد و علاوه بر پوشش این نیاز به سمت برابرسازی فرصت ها پیش رفت؛ این که چگونه می‌توان زندگی بهتر و برابری را برای افراد جامعه به وجود آورد که در این راستا سازمان‌های بین‌المللی و مهمی چون «یونیسف»، «سازمان بهداشت جهانی» و «سازمان تجارت جهانی کار» تأسیس شدند و در سطح ملی نیز بر اساس نیازهای هر مجموعه سمن ها به وجود آمدند که هدف عمده آنها کاهش آسیب‌های اجتماعی و حضور موثر شهروندان در جامعه و توسعه اجتماعی سیاسی و اقتصادی  جامعه است.

ساعی سمن ها را سوپاپ اطمینان جوامع دانست و گفت: چون سمن ها دولتی نیستند و از بطن مردم برخاسته اند به راحتی می توانند نیازهای مردم را بشنوند و راه حلی برای آنها پیدا کرده و با کمترین هزینه و بهترین راه مشکلات را کاهش دهند.

سمن ها بازوی حمایتی حاکمیت و دولت هستند

مدیرعامل سازمان همیاران زیست تبریز نیز که در زمینه محیط زیست فعالیت می کند، با اشاره به فعالیت های خود در سازمان های مردم نهاد گفت: در جامعه ما معمولاً دیدگاه غالب رابطه مستقیم بین مردم و دولت است به این معنا که دولت از بالا برنامه‌ریزی کرده و مردم هم تابع تصمیمات دولت هستند اما در جوامع توسعه یافته نقش اصلی بین این دو قشر را سازمان‌های مردم‌نهاد ایفا کرده و تعدیل می کنند و به بیانی سازمان‌های مردم نهاد حلقه واسط بین حاکمیت و مردم هستند.

حسن حسن‌زاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه سمن‌ها می‌تواند دیدگاه‌های مردم با دولت را به یکدیگر نزدیک کنند و به همین جهت هر قدر جامعه مدنی از نظر کیفی و کمی مشارکت کند جوامع به سمت توسعه، رفاه و پیشرفت گام برمی دارند؛ خاطرنشان کرد: در سال‌های اخیر خوشبختانه روند خوبی در فعالیت های جامعه مدنی شکل گرفته است و قشر متوسط جامعه به سمت فعالیت های مردم نهاد روی آورده‌اند.

وی با بیان اینکه محیط زیست نه فرع است و نه زیرساخت بلکه یک واقعیت همه جوامع است، افزود: محیط زیست زمانی جایگاه اصلی خود را پیدا می‌کند که به عنوان یکی از بازیگران اصلی نقشی در جامعه داشته باشد؛ اگر امروز تالاب‌ها و دریاچه‌های ما خشک شدند و آبهای زیرزمینی در حال کاهش می باشد، بیانگر این است که محیط زیست نادیده گرفته شده و ساده ترین و بهترین راه برای حل معضلات محیط زیستی جامعه استفاده از فکرهای نخبگان اعضای سمن هاست.

حسن زاده با بیان اینکه سمن ها تهدید و رقیبی برای حاکمیت و دولت نیستند بلکه بازوی حمایتی حاکمیت و دولت هستند، گفت: حاکمیت باید به مدیرانی که اعتقادی به نظر کارشناسان سمن‌ها ندارند میدان ندهد.