مثل دولت قبل،‌ فرصت تجارت با روسیه را نمی‌سوزانیم

در ادامه گفت‌وگوی روزنامه ایران با رئیس سازمان توسعه تجارت در ۱۱ اسفند می‌خوانیم: یک هفته از جنگ روسیه و اوکراین می‌گذرد و روسیه پی درپی از سوی امریکا و اتحادیه اروپا با تحریم‌های مختلف روبه‌رو می‌شود که بخشی از آن مربوط به مباحث اقتصادی و بخصوص پولی و مالی است. تحریم‌هایی که اکنون برای این کشور ۱۴۶ میلیون نفری اعمال می‌شود، مشابه یا حتی ضعیف‌تر از آن چیزی است که ایران حداقل از سال ۹۷ بر خود دیده است.  با این اوصاف و فارغ از مباحث سیاسی، این اتفاق می‌تواند یک فرصت تاریخی برای فعالان اقتصادی کشورمان باشد که همواره به‌دنبال توسعه صادرات بخصوص با کشورهای همسایه بودند و هستند.

روسیه با بازار حداقل ۲۴۰ میلیارد دلاری می‌تواند برای خیلی از تجار ایرانی جذاب باشد بخصوص آنکه رقبای دیرینه در حال رفتن از روسیه هستند و عملاً فضا برای فعالیت تجار بهبود پیدا می‌کند چرا که دیگر شاهد رقبای سرسخت نیستند. طبق گفته کارشناسان کمتر از یکسال دیگر چالش‌های اقتصادی روسیه آغاز می‌شود و در این مدت، تجاری که می‌خواهند با روسیه همکاری کنند، فرصت دارند که خود را آماده و براساس استانداردهای اجباری که این کشور دارد، تولیدات خود را پیگیری کنند. اما خبر خوب این است که برای ساماندهی این ماجرا، بنا شده کارگروه تخصصی با محوریت سازمان توسعه تجارت ایجاد شود. در این باره با علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.

با توجه به اینکه روسیه در پی جنگ با اوکراین با سخت‌ترین تحریم‌ها روبه‌رو شده است، ایران چگونه می‌تواند از این فرصت برای نفوذ بیشتر در بازار روسیه استفاده کند و در قیاس با گذشته سهم بیشتری از بازار این کشور داشته باشد؟

توسعه بازارهای همسایه یکی از اولویت‌های دولت سیزدهم است و طی چند وقت اخیر نشست‌های متعددی برگزار شده است که در راستای آن بتوان همکاری با کشورهای همسایه را توسعه بخشید. در این میان فارغ از مسائل سیاسی بازار روسیه و بلاروس نیز از دیگر بازارهایی است که ایران می‌تواند سهم بسزایی از آن داشته باشد. در این خصوص ایران سالیان گذشته تجربه‌ای هم داشته است. در جریان حذف ترکیه از بازار روسیه، ما واقعاً نتوانستیم بخشی یا سهمی از بازار ترکیه در روسیه را متعلق به خودمان کنیم و طی دو سالی که ترکیه از بازار روسیه (ارزش صادرات ترکیه به روسیه ۲ تا ۳ میلیارد دلار بود) حذف شده بود، در حوزه‌های زیادی مانند محصولات کشاورزی، پروژه‌های مهندسی و عمرانی و ساخت‌ها با وجود توانایی و پتانسیلی که داشتیم، نتوانستیم فعالیت کنیم و حتی صادرات ایران به روسیه در آن مقطع کاهش پیدا کرد. این امر نشان می‌دهد که در آن برهه زمانی دولت وقت برنامه ویژه و حمایتی نداشته است.

اگر حمایت‌ و برنامه‌ریزی صورت گرفته بود، فعالان اقتصادی طی دو سال می‌توانستند بخوبی وارد بازار روسیه شوند و جای خالی ترکیه را پر کنند. حال باید از آن تجربه درس گرفت و شرایطی را برای توسعه اقتصادی کشورمان رقم بزنیم به گونه‌ای که کالاهای مورد نیاز روسیه را تأمین کنیم. بالاخره این جریان در مورد روسیه حداقل یکساله است. یعنی کشور روسیه حداقل تا یکسال آینده دچار چالش‌های جدی با غرب خواهد بود. غرب عمده محصولاتی را برای روسیه تأمین می‌کند که ایران در آن مزیت دارد. به‌عنوان مثال می‌توان به صنایع غذایی، میوه و تره‌بار، پوشاک و کفش، مصالح ساختمانی و... اشاره کرد. در محصولات یاد شده ما می‌توانیم ورود کنیم و جایگزین کشورهای غربی شویم. این امر یک فرصت بسیار خوبی برای فعالان اقتصادی کشورمان است.

بر این اساس اگر افزایش هزینه حمل و بستن یکسری مسیرهای دریایی به روسیه در دنیا را در نظر بگیریم، ایران از نظر ترانزیت هم مزیت پیدا می‌کند. لذا اگر در فضای ترانزیتی روسیه و CIS متمرکز شویم، می‌توان به دستاوردهای خوبی دست یافت. با پیگیری موضوع یاد شده نه تنها از بازار روسیه استفاده می‌کنیم، بلکه مسیر ترانزیت ما به کمک فرایند انتقال بار روسیه می‌آید و این امر یک درآمد ترانزیتی خوبی برای ایران ایجاد می‌کند. با توجه به شرایط موجود، اکنون بهترین زمان برای فعال شدن کریدور شمال- جنوب است که از سال ۷۴ تاکنون از آن هیچ استفاده‌ای نشده است.

در این راستا تسریع در تکمیل پروژه‌های زیرساختی نظیر راه‌آهن رشت -کاسپین به منظور اتصال حمل‌ونقل ترکیبی کریدور شمال‌-جنوب و برنامه‌ریزی جهت تأمین کشتی مجهز رو-رو و فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب هم از جمله مباحثی است که سازمان توسعه تجارت در دستور کار خود قرار داده است. در حال حاضر زمان آن است که از این فرصت تاریخی بخوبی بهره بگیریم. از طرف دیگر، ما می‌توانیم با روسیه وارد این فضا شویم که آنها در زیرساخت‌های لجستیکی، ساخت کشتی، توسعه بنادر، تکمیل راه‌آهن، احیا و نوسازی خطوط حمل و احیا و نوسازی خطوط جاده‌ای ایران سرمایه‌گذاری کنند. از این‌رو فرصت‌های متعددی برای هر دو کشور وجود دارد که فعالیت‌های خود را توسعه دهند.

برای اینکه سهم ایران از بازار روسیه افزایش پیدا کند، چه برنامه‌ای تدوین شده است؟

با توجه به اینکه نمی‌خواهیم تجربه گذشته تکرار شود و بازار روسیه را از دست بدهیم، به دولت پیشنهاد شده است که کارگروه ویژه تجارت با روسیه تشکیل شود و همه دستگاه‌ها هماهنگ با یکدیگر باشند تا از این فرصت استفاده کرد. این امر بزودی اعلام خواهد شد و معاون اول رئیس جمهور سازوکار کارگروه ویژه تجارت با روسیه را عنوان خواهد کرد. ضمن اینکه در دولت سیزدهم مذاکره تجارت آزاد با اوراسیا به طور جدی در دستور کار قرار گرفته است. در این میان مذاکره حضوری در ایروان داشته‌ایم و در هفته آتی نیز در ایران مذاکرات ادامه خواهد داشت. در این موضوع مجلس و دولت به طور کامل هماهنگ هستند که تجارت آزاد با اوراسیا با سرعت بیشتری عملیاتی شود.

در زمینه خطوط دریایی ایران چگونه می‌تواند با روسیه همکاری داشته باشد، به هر ترتیب یکی دیگر از تحریم‌های روسیه این است که در خیلی از کشورها نمی‌تواند کشتی‌هایش را پهلو دهد. آیا ایران می‌تواند این امر را به‌عنوان یک مزیت برای خود متصور شود؟

قطعاً اینگونه است و فرصت خیلی خوبی برای ایران است. ما دو فرصت در بازار روسیه داریم. یکی از آن فرصت‌ها صادرات مستقیم ایران به روسیه است و دیگری تأمین برخی از اقلام مورد نیاز کشور است. اقتصاد روسیه برای ایران اقتصاد مکمل محسوب می‌شود. صادراتی که روسیه دارد، واردات محصولات اصلی ایران است. ایران به دانه آفتابگردان، ذرت، گندم و برخی از مواد اولیه صنایع نیاز دارد که از طریق روسیه قابل تأمین است. بدین جهت در قالب اقتصاد مکمل می‌توان از روسیه برای تقویت اقتصاد کشور بخصوص در سال آتی استفاده کرد.

با توجه به تحریم‌های مالی روسیه، مراودات مالی چگونه خواهد بود؟

ایران مورد تحریم و انسداد مالی اروپا و امریکا است و این همان اتفاقی است که اکنون برای روسیه رخ داده است لذا این امر نمی‌تواند مانع همکاری‌ها باشد چرا که با استفاده از ارز ملی دو کشور می‌توان تبادلات تجاری را دنبال کرد. بنابراین باید تأکید کنم که روسیه بانک‌های قوی و بزرگی دارد لذا می‌توانیم مذاکره برای ورود به فضای همکاری با بانک‌های مختلف روسیه را پیگیری کنیم. روسیه اکنون با اتحادیه اروپا وامریکا دچار مشکل شده است. این در حالی است که روسیه از مدت‌های قبل سیستم‌های مالی و بانکی بر پایه غیردلار را با کشورهایی مثل چین، CIS و... توسعه داده است. لذا ما می‌توانیم از این فرصت بخوبی استفاده کنیم.

 در زمینه خطوط هوایی و انتقال بار به روسیه چه اقدام‌هایی انجام خواهد شد؟

در مذاکره اخیری که با روسیه داشتیم، در مورد بحث انتقال کالا نیز برنامه‌هایی در دستور کار قرار گرفت. حال چه جنگ بین روسیه و اوکراین اتفاق می‌افتاد و چه نمی‌افتاد، ما می‌خواستیم خط هوایی کارگو(باری) با روسیه را راه‌اندازی کنیم.اکنون شیوه نامه این امر ابلاغ شده است و با شرکت هواپیمایی صحبت‌های لازم شده است. همچنین یارانه‌های مورد نیاز این امر تخصیص داده می‌شود تا فعالان اقتصادی در جابه‌جایی کالا کمترین مشکل را داشته باشند. بدین جهت از پایان سال‌جاری یا نهایت اوایل سال آینده این پروازها شروع به فعالیت خواهند کرد.

اکنون وضعیت صادرات ایران به روسیه چگونه است؟

روسیه بازار ۲۴۰ میلیارد دلاری دارد که سهم ایران از آن بسیار اندک(دو دهم درصد) است. صادرات سالانه ۵۰۴ میلیون دلاری ایران به روسیه زیبنده مناسبات دو کشور نیست و با اهداف تعیین شده فاصله زیادی دارد. به منظور استفاده مناسب از ظرفیت‌های موجود در راستای دسترسی به بازار این کشور، برنامه‌ریزی جهت صادرات ۱۰ میلیارد دلاری صورت گرفته است. از این‌رو در قالب پروژه مسیر تجاری روسیه، بسیج امکانات، ظرفیت‌ها و احصای پیشنهادها و الزامات آغاز شده است.

بر این اساس برای سال‌های آتی، توجه به زنجیره ارزش جهانی محصولات، تأمین نقدینگی مناسب برای بخش تولید و صادرات، بهره‌گیری از ابزارهای نوین تأمین مالی، تنوع بخشی به محصولات صادراتی بویژه محصولات با فناوری بالا در دستور کار سازمان توسعه تجارت قرار گرفته است.

صادرات غیرنفتی کشور طی ۱۱ ماهه سال‌جاری به بیش از ۴۵ میلیارد دلاررسیده است، چه عواملی باعث رشد صادرات کشور شده است؟

از ۴۵ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی کشورمان، ۴۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار صادرات کالا و بیش از ۲ میلیارد دلار صادرات خدمات فنی و مهندسی بوده است. برنامه دولت در حوزه تجارت خارجی استفاده از بازیگران اصلی این حوزه است.

در سال‌جاری توانستیم به میزان خوبی از رشد صادرات دست پیدا کنیم که این مهم به‌دلیل افزایش همکاری بخش خصوصی و تشکل‌ها بوده است.

سعی بر این است که صادرکنندگان و تشکل‌ها مجری اصلی بخش تجارت باشند و سازمان توسعه تجارت ایران نیز برای رفع مشکلات این بخش تمام تلاش خود را به کار گرفته است که این روند موجب دستیابی به سهم خوبی از بازار بین‌الملل خواهد شد.

هر فعالیتی که با کار تیمی پیش رفته به موفقیت رسیده است، بنابراین یکی از موضوعات اصلی در حوزه تجارت بحث هم اندیشی است، مسأله‌ای که موجب می‌شود تا بتوانیم ظرفیت‌های تجاری کشور را گسترش داده و از تمام ابزارها استفاده کنیم. از این رو حضور صادرکنندگان در سفرهای تجاری ضرورت دارد.

حضور فعالان بخش خصوصی می‌تواند نتیجه بهتری در مذاکرات به همراه داشته باشد چرا که بیشترین شناخت از بازار داخلی و خارجی را این گروه از صادرکنندگان دارند و می‌توانند بهترین مشاوره را به هیأت‌های تجاری بدهند.

برنامه دولت سیزدهم برای صادرات، هدف ۷۰ میلیارد دلاری است که لازم است ظرفیت‌ها و زیرساخت‌ها مانند لجستیک و گمرک برای تحقق این هدف توسعه یافته و اصلاح و ترمیم شود.

برای اینکه عدد ۷۰ میلیارد دلاری صادرات محقق شود، به چه موضوعاتی باید توجه کرد؟

ببینید عمده مشکل تجارت خارجی کشور رویکرد سنتی به صادرات، تمرکز بر تنظیم بازار، محدود کردن صادرکنندگان به‌دلیل مشکلات ارزی، عدم تولید صادرات‌محور و تعدد بخشنامه‌ها است. با حل موانعی که عنوان شد می‌توان صادرات کشور را به سمتی هدایت کرد که در این حوزه شاهد جهش باشیم.