شعله‌های آتش در کمین بازار تاریخی پایتخت

به گزارش ایرنا، «بازار تهران» در دوم آبان ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۴۰ به عنوان نخستین بافت تاریخی شهر تهران در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

در کنار بافت تاریخی بازار این مکان به محل تولید و عرضه بسیاری از کالاهای اساسی از جمله پوشاک، کیف و کفش به سراسر کشور است.

گفته می شود بازار تهران همچون سایر بافت های تجاری فرسوده است و سازمان آتش نشانی شهر تهران چندین بار با تذکرات شفاهی و کتبی به کاسبان این بازار هشدار داده اند که فکری به حال این بافت های تجاری خود کنند تا جلوی حوادثی شبیه ساختمان پلاسکو گرفته شود.

اما اکنون فعالیت بیش از یک قرن این بازار تاریخی اکنون این محل را به یک مکان نا ایمن شهری تبدیل کرده و حادثه آتش سوزی در تیمچه حاجب الدوله زنگ خطر را برای این مکان تاریخی به صدا درآورده است.

این حادثه در ساعت ۷:۳۸ روز شنبه ۲۳ بهمن ماه به سامانه ۱۲۵ اعلام شد و در پی این حادثه، ماموران بیش از پنج ایستگاه آتش نشانی به محل حادثه اعزام شدند.

به گفته سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، اطفای حریق این فضا پس از گذشت حدود ۵ ساعت با تلاش آتش‌نشانان مهار شد.

سید جلال ملکی در این باره به خبرنگار ایرنا افزود: در این حادثه حدود ۳۰ باب مغازه بازار کفاشی ها دچار آسیب دیدگی و سوختگی شد اما این حادثه تلفات جانی و مصدوم نداشت.

وی تاکید کرد: وسعت بازار تهران از حدود ۱۰۰ سال گذشته تا کنون افزایش چشمگیری یافته، همین امر موجب شده که بازار گسترده تر شود و مناطقی که در گذشته مسکونی محسوب می‌شده حالا قلب بازار تهران است.

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران ادامه داد: یکی از دلایل تغییر کاربری‌ها این است که مراکز تجاری گسترده شده که با گسترده شدن بازارها برای مالکانی که خانه‌هایشان در دل بازار قرار گرفته است، از نظر مالی به صرفه تر است که تغییر کاربری بدهند چرا که اگر مالک خانه ای ۲۰۰ متری داخل بازار که ۱۰ اتاق دارد را به صورت تجاری اجاره بدهد برایش به نسبت اجاره مسکونی سود بیشتری خواهد داشت.  

وی با تاکید بر اینکه تغییر کاربری مشکل نیست و در راستای اهداف شهری اقدامی طبیعی است، افزود: مشکل اصلی تغییر کاربری‌هایی است که بدون اخذ مجوز و بدون رعایت ایمنی انجام می‌شود.

ملکی با بیان اینکه سایر بازارها نیز شرایط مشابهی دارد، اظهار داشت: تغییر کاربری در راستای تغییر اهداف، درست است؛ اما باید مجوزهای لازم اخذ شود. به عنوان مثال در خیابان جمهوری بسیاری از ساختمان‌ها که در گذشته مسکونی بودند حالا کارگاه‌های تولید پوشاک، کیف و کفش است در حالی که در سند آن‌ها کاربریشان مسکونی قید است، در حالی که نوع ساخت اتاق‌ها و سیم‌کشی‌ برق کارگاه‌ها باید بسیار متفاوت باشد.

به گفته وی، در برخی از موارد به غیر از کارگاه‌ها انبارهایی ایجاد می‌شود که مواد خطرناک در آن‌ها نگهداری می‌شود، تا چند سال گذشته خیابان ناصرخسرو، محدوده دارو فروش‌ها بود که خوشبختانه ساماندهی مشاغل به بخش قابل توجهی از این کسب و کارها ورود کرد اما پیش از آن زمانی که حریق رخ می‌داد به علت وجود این دسته از مواد شیمیایی حتی انفجارهایی نیز رخ می‌داد.

مکان تاریخی بازار تهران دچار خسارت نشد

همچنین برخی رسانه ها اعلام کردند که تیمچه حاجب الدوله به عنوان یکی از آثاری که به ثبت ملی رسیده است دچار تخریب و آسیب جدی شده اما مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران این موضوع را رد کرد.  

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: میراث فرهنگی از ایمن‌سازی بناهای تاریخی از جمله بازار تهران که در معرض حوادثی همچون آتش‌سوزی قرار دارند پیشرو است و از این بناها حمایت می کند.

پرهام جانفشان با بیان اینکه علت آتش‌سوزی بازار تهران، هنوز از سوی آتش‌نشانی اعلام نشده و کارشناسی خسارات وارد شده در حال انجام است یادآور شد: خوشبختانه هیچ آسیبی به تیمچه حاجب الدوله که جز آثار ثبت ملی است وارد نشده و این آتش‌سوزی در محدوده ای رخ داده که به اصطلاح واجد ارزش است اما ثبت ملی نیست.  

وی با اشاره به اینکه بخشی که دچار آتش‌سوزی شده، ملک خصوصی است خاطرنشان کرد: میراث فرهنگی به هیچ عنوان در ملک شخصی مردم و کسبه ورود نمی کند. در عین حال در مواردی نیزهمچون آتش‌سوزی که ۲۷ تیر ۱۳۹۸ رخ داد نیز مردم با هزینه شخصی و با تایید طرح بازسازی از سوی سازمان میراث فرهنگی، این فضا را مجدد احیا کردند.

جانفشان تاکید کرد: میراث فرهنگی از وجود سیستم اطفای حریق در محدوده فضای های ملی حمایت و استقبال خواهد کرد و امیدواریم آتش‌نشانی با همراهی مردم و کسبه در این راستاف همراهی های لازم را انجام دهد.  

وی با اشاره به اینکه این حادثه یک تلنگر بود و باید برای حفاظت از بناهای تاریخی و میراثی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد خاطر نشان کرد: باید با ایمن سازی بیشتر، بازار تهران را از حوادث این چنینی محافظت کرد.

لزوم جابه‌جایی صنف کفش‌فروشان از بازار تهران

اما رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران در این باره می گوید: پیگیر بازسازی بافت فرسوده بازار تهران هستیم اما یکی از مشکلات برای بازآفرینی بافت فرسوده، میراث فرهنگی و تاریخی بودن پهنه بازار است.

مهدی بابایی می افزاید: در رابطه با ایمن سازی بازار تهران تذکر ویژه‌ای به شهرداری تهران داده ایم و کمیته تخصصی برای ایمنی بازار تشکیل دادیم که در گذشته متوقف شده بود.

به گفته رئیس کمیته ایمنی شورای اسلامی شهر تهران، در حال حاضر ۲ جلسه از این کمیته برگزار شد تا اقدامات پیشگیرانه انجام شود همچنین برای قسمتی از تولیدی‌های کفش بازار رای ساماندهی مشاغل گرفتیم، برای تعطیلی آن‌ها اقدام کردیم و آن‌ها را اجبار به جا به جایی از بازار تهران کردیم، زیرا بسیار شغل پرخطری است و کنار هم بودن آن‌ها در زمان امداد رسانی دشوار می‌شود.

بابایی گفت: صنف تولیدکنندگان کفش باید از بازار تهران منتقل شوند و کنار هم نباشند در حال حاضر تنها برای تولیدی‌های کفش را مدنظر قرار داشتیم و برای بقیه صنوف باید تمهیدات دیگری رعایت شود.

به گفته رئیس کمیته ایمنی شورای اسلامی شهر تهران، یکی از مشکلاتی که ما برای بازآفرینی بافت فرسوده داریم همان میراث فرهنگی بودن پهنه بازار است و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مخالفت‌هایی داشته، اما این عزیران باید جان شهروندان را در اولویت قرار دهند.

پیشینه بازار تهران به دوره صفویان است

یک کارشناس میراث فرهنگی نیز در این باره می گوید: پیشینه بازار تهران به دوره صفویان باز می گردد هر چند که به قطع و یقیـن نمی توان هسته اولیه شکل گیری بازار را مشخص کرد.

امین کمالی فر به خبرنگار ایرنا می افزاید، با توجه به اهمیتی که شاه طهماسب صفوی برای تهران و همچنین شهرری قائل بوده است، بازار تهران از دروازه حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، یکی از دروازه های چهارگانه تهران صفوی در جنوب شرقی شروع شده و تا حدود چهارسوق بزرگ امتداد داشته است.

به گفته وی، با توجه به اینکه چهارسوق از برخورد دو راسته اصلی شکل می گیرد و همچنین وجود مسجد جامع در راسته شمالی –جنوبی که از آثار عصر صفوی تهران به شمار می رود، این احتمال که بازار دوران صفوی تا چهار سوق بزرگ امتداد می یافته است را تقویت می کند.

کمالی فر ادامه می دهد: در دوره قاجاریه بازار از چهارسوق بزرگ به سمت سبزه میدان توسـعه می یابد و به رکن مهم دیگر پایتخت یعنی ارگ سلطنتی متصل می شود و بنابر این بازار به عنوان رکن اقتصادی، مسجد جامع به عنوان رکن دینی و ارگ به عنوان رکن حکومتی در کنار محله های مسکونی عودلاجان، سنگلج و چال میدان ساختار کلی تهران صفوی را شکل می داده اند.

کارشناس حفظ و احیای میراث فرهنگی براین باور است، با توجه به اینکه روزانه صدها هزار نفر از شهروندان تهرانی و سایر نقاط ایران برای کسب و کار، خرید و فروش و یا گردش در بازار تاریخی تهران حضور می یابند، بهتر است مدیریت شهری همراه با سازمان میراث فرهنگی در حفاظت و مرمت این رکن کم نظیر شهرسازی ایرانی بیش از بیش همت کرده و آن را همچون بازار تاریخی تبریز آماده ثبت در فهرست میراث جهانی کنند.

وی با بیان اینکه حفاظت از بناهای تاریخی نیازمند خرد جمعی بوده و می بایست مدیریت شهری نیز برنامه جامع در راستای حفظ و احیای بناهای تاریخی و بافت های ارزشمند شهری اتخاذ کرد گفت: توجه به آثار تاریخی در بسیاری از کشورها جهان تنها با نگاه مدیران شهری قابل حل است که می بایست در این زمینه شهرداران چه در تهران بلکه در تمامی سطح کشور با اعتبارات خود بتواند به احیای این آثار همت بگمارند.

این کارشناس میراث فرهنگی در پاسخ به این سوال برخی از مسولان و متولیان راه کار های ارزشمند از جمله تعبیه مسیر برای قرار گرفتن سیستم های یکپارچه تاسیساتی را مطرح می کنند، ادامه داد : این رویکرد بسیار مهم و ارزشمند است ولی نیاز مند آن است که نشست های کاربردی و نهایی تر برای رسیدگی بیشتر با همکاری دستگاهای مختلف از جمله میراث فرهنگی، مدیریت شهری، شورای اسلامی شهر تهران، کسبه بازار، وزارت راه و شهرسازی، اساتید دانشگاه، فعالان رسانه ای و حتی خبرگان مجرب مرتبط با این موضوع صورت گیرد چرا که این تصمیم نهایی می تواند از زوایای مختلف برای آثار تاریخی بسیار حائز اهمیت تلقی شود.

وی ایران را سرشار از آثار زنده و پویا دانسته ولی حفاظت از این بناها بسیار در سطح محدود صورت می گیرد، افزود: در بسیار از بازارهای کشور(تهران، شیراز، سبزوار، تبریز) با توجه به قدمت آنان به وضوح می توان دید که حجم گسترده سیم های برق زمانی می تواند خطر آفرین شود، بلکه باید برای جلوگیری از این سوانح احتمالی برای احصا یا کاهش این انشعابات چاره جویی کرد.

کمالی فر بهره گرفتن از داده های کشورهای پیشرفته از جمله ایتالیا، آلمان، انگلیس و فرانسه برای حفاظت از آثار تاریخی را مفید دانست و خاطر نشان کرد: باید نشست ها بسیار فراگیر را با این کشورها برقرار کرد تا بتوان خروجی خوبی را ازآنان کسب کرد بلکه حوادث اینچنینی همیشه در معرض بناهای تاریخی به شمار می رود.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی با اشاره به اینکه تا کنون اتفاقات مشابهی را در بازار تبریز، حسن آباد تهران و هم اینک بازار تهران دیده ایم افزود: حفاظت از آثار تاریخی به تنهایی از توان میراث فرهنگی برنخواهد آمد بلکه باید طرح و رویکرد جامعی را تدوین کرد که در آینده شاهد از بین رفتن هویت هر گوشه کشورمان نباشیم.

بازسازی تیمچه حاجب الدوله و بازار تهران در دستور کار قرار گرفت 

اما به تازگی بازسازی تیمچه حاجب الدوله و بازار تهران در دستور کار شهرداری تهران، فرمانداری، سازمان میراث فرهنگی، دادستانی و اداره برق قرار گرفت.   

جلسه بررسی و رسیدگی به وضعیت بازار و تیمچه حاجب الدوله با حضور حسین نظری، معاون هماهنگی و امور مناطق شهرداری تهران، جلال بهرامی معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری، امیر یزدی شهردار منطقه ۱۲، داوری مدیر عامل سازمان آتش نشانی، جانفشان مدیر کل اداره کل میراث، صنایع دستی و گردشگری استان تهران، آرام معاون هماهنگی امور عمرانی فرمانداری، نمایندگان دادستانی و اوقاف و تعدادی از مدیران شهرداری تهران برگزار شد.   

حسین نظری در این جلسه ضمن تشکر از سازمان آتش نشانی در اطفاء حریق تیمچه حاجب الدوله گفت: حضور به موقع آتش نشانان و تلاش هایشان در این حادثه قابل تقدیر است و اگر مدیریت صحنه به خوبی انجام نمی شد، به طور حتم خسارت های جبران ناپذیری متحمل می شد.  

وی تاکید کرد: مقام معظم رهبری بر مسئولیت‌پذیری و پیگیری تاکید دارند. بنابراین اگر در انجام کارها این دو اصل را انجام دهیم، به نتیجه می رسیم. مردم در گام اول شهرداری را پاسخگو می دانند و ما باید در تمام امور شهری پاسخگوی مردم باشیم.  

در پایان این جلسه مقرر شد؛ برای تسهیل در رسیدگی به وضعیت بازار تهران و تیمچه حاجب الدوله با همکاری سازمان میراث فرهنگی، آتش نشانی و فرمانداری مجوزهای لازم صادر و جهت الزام اجرای دستورالعمل های آتش نشانی اقدامات لازم توسط دادستانی انجام شود. همچنین رفع سد معبر در مشاعات توسط شهرداری و ساماندهی و ایمن سازی شالتر، کابل ها و پست های برق دفنی در بازار توسط اداره برق در دستور کار قرار گرفت.  

به گزارش ایرنا، تیمچه حاجب‌الدوله یکی از بازارچه‌های اطراف سبزه میدان و از معروف‌ترین تیمچه‌های بازار تهران است که معماری تاریخی دارد.

این تیمچه صبح روز ۲۳ بهمن به دلیل اتصال شبکه برق جنب بازار کفاشان تهران دچار آتش سوزی شد که در این حادثه ۳۰ باب مغازه دچار خسارت شد.

بازار تاریخی تهران علاوه بر قدمت و بنای فاخر خود به لحاظ قدمت جزو اماکن تاریخی کشور و پایتخت محسوب می شود و ضروری است که مدیریت شهری و همچنین اداره کل میراث فرهنگی فکری به حال حفظ و پاسبانی از این مکان تاریخی بکنند.