جایگاه‌شناسی حوزه نسبت به بیانیه گام دوم

روز پنجشنبه ۱۹ اسفند ماه و پس از سه سال تلاش، کنگره بین المللی بیانیه گام دوم در جامعه المصطفی قم برگزار و از آثار گردآوری شده در این موضوع در قالب کتاب و مجله رونمایی شد. از زحمات خوب، قابل تقدیر و گسترده برگزارکنندگان این کنگره بزرگ که بگذریم ارزیابی محتواهای ارائه شده در روز برگزاری کنگره نمایانگر نکاتی مهم است که در ادامه بدان اشاره می‌شود.

حضور کامل در این کنگره و شرکت در مهم ترین کمیسیون های این کنگره و مطالعه آثار برگزیده نشان از آن داشت که علی رغم تلاش های انجام شده و تناسب مطلوب ساختاری و اجرایی، کنگره از لحاظ محتوایی در سطح بیانیه و محور اصلی آن یعنی تمدن سازی نبود. البته اگر از ناحیه نویسندگان مقالات به موضوع بنگریم درک دیگری خواهیم داشت زیرا چنین مقالاتی نمی توانست به ساحت مقالات isc نزدیک شود ولی به برکت این کنگره بدون هیچ هزینه و تلاشی در این سطح قرار گرفت! 

ابهام کلی عناوین برخی مقالات، عدم ارتباط برخی دیگر با موضوع کنگره، عدم آگاهی دقیق نویسنده از کلیدواژه های به کار رفته در عنوان مقاله برخی از نقدهایی بود که در کمیسیون ها از جانب هیأت داوران نسبت به مقالات برگزیده مطرح گردید! هر چند روحیه بیشتر ارائه دهندگان مقالات از پذیرش بدیهی ترین اشکالات ابا داشت ولی با این حال امید است که زحمات داوران در بستر کلی خود مثمر ثمر افتد؛ اگر چه سطح مقالات این کنگره می تواند در توفیق و یا عدم توفیق این گفتمان سازی نقش تعیین کننده ای داشته باشد.

از میان برنامه ها و کمسیون ها و مقالات برگزیده کنگره بین المللی گام دوم انقلاب اسلامی از منظر قرآن و حدیث، سخنرانی عبدالکریم بهجت پور رئیس حوزه های خواهران سراسر کشور، افزون بر هماهنگی با عنوان کنگره، دارای نکات مهمی بود. البته محتوای خبری شده در رسانه های مکتوب با محتوای ارائه شده تفاوت ماهوی داشت. محتوای ارائه شده توسط سخنران نیز فاقد صورت بندی روشن و در برخی موارد فاقد شبکه ارتباطی روشنی بود. به دلیل اهمیت این سخنرانی به نظر رسید چکیده ای تحلیلی از این سخنرانی همراه با صورت بندی مناسبی ارائه شود تا بتواند مورد استفاده محققان و اندیشمندان قرار گیرد. امید است که این تلاش، گام کوچکی در گفتمان سازی بیانیه گام دوم بوده باشد.  

وجود محورهای متنوع به بیانیه یکی از ویژگی های این سخنرانی بود که تلاش می کرد با نگاهی جامع به بیانیه بنگرد. در این سخنرانی، بیانیه گام دوم به عنوان رسالت حوزات علمیه بیان و لازم دانسته شد بیانیه به عنوان سند بالادستی در برنامه ریزی و اقدامات حوزه در دستور کار قرار گیرد.

در ادامه ماموریت های حوزه علمیه نسبت به بیانیه گام دوم از دیدگاه بهجت پور را می توان بدین ترتیب، صورت بندی کرد:

الف- تسهیل گری و گفتمان سازی

نکته دیگر جایگاه شناسی حوزه نسبت به بیانیه و تحقق توصیه های هفتگانه رهبری بود. دکتر بهجت پور، معتقد است «ترسیم اخلاق شکوهمند که بتواند مردم را در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی مستقیم و پایدار و امیدوار نگه داشته و انگیزه های دینی را چون خون به شریان انقلاب اسلامی تزریق نماید، رسالت حوزویان است.»

«این که تعیین این سطح از جایگاه برای حوزه تا چه میزان با بیانیه و عالم واقع مطابقت دارد خود نکته مهمی است. رهبری افزایش شعور معنوی و وجدان اخلاقی را در جامعه به همراهی حکومت ها وابسته می دانند. به این ترتیب که حکومت ها اولا خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند و ثانیا زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهادهای اجتماعی در این باره میدان دهند و کمک برسانند.»

با این وصف از منظر بیانیه، جایگاه محوری در زمینه معنویت و اخلاق از دو جهت بر عهده حاکمیت است. نخست این که تاثیری که انعکاس عینی و رفتاری حاکمیت در معنویت و اخلاق مردم جامعه دارد با هیچ نهاد دیگری برابری نمی کند و دوم این که نهادهای اجتماعی بدون مساعدت و کمک حاکمیت، نمی توانند اثربخشی و کارآمدی لازم را داشته باشند. 

البته به نظر می رسد مراد بهجت پور تسهیل گری و گفتمان سازی نسبت به بیانیه بوده باشد.

«حوزه در مسئله گام دوم افزون بر این که باید جایگاه خود را در تحقق توصیه های هفتگانه رهبر معظم انقلاب پیدا کند، لازم است، معنویت و گشودن نگاه ها به سمت پیوند مردم با عالم معنا را نیز مورد توجه قرار دهد.»

«برای رسیدن به دروازه شکوهمند تمدن نوین اسلامی، لازم است با اهتمام به توصیه های هفتگانه رهبر معظم انقلاب، در حرکت کلی انقلاب شتاب ایجاد کنیم.»

بر این اساس معتقد است اگر حوزه نسبت به این مهم بی توجه باشد ضمن آسیب رساندن به خود، در انجام رسالتش نیز کوتاهی کرده است.

ب- پایش اجرای عدالت و صیانت از انحراف

به جز تسهیل گری و گفتمان سازی نسبت به بیانیه پایش تحقق بیانیه را نیز بر دوش حوزه می داند. «تلاش برای عدالت اجتماعی و مراقبت بر انحراف جامعه در بخش های مختلف عدالت محوری از رسالت های خاص حوزه های علمیه است.»

البته ایشان در ادامه با استنباط از ترتیب نزول آیات، بر این باور است که راه صیانت از جریان انحراف در جامعه قدرت دادن به مردم است و لازم است ما بر اساس این راهبرد قرآنی عمل کنیم. از دیدگاه بهجت پور، این قدرت، از طریق اتصال مردم به خدای متعال و از طریق آزادسازی معنوی افراد جامعه حاصل می‌شود.

بهجت پور سعی می کند راهبردهای جامعه سازی بیانیه را قرآن بنیان و بر اساس روش تنزیلی صورت بندی نماید و پیشنهاد می کند تا این ماموریت بر اساس ۲۸ سوره ای که در مدینه نازل شده شکل بگیرد.

به عنوان نمونه با نگاهی قرآن بنیان به جامعه سازی بر اساس سوره بقره و آیات ابتدایی آن، جامعه سازی را در عهده متقین می داند. رسول خدا در طول ۱۳ سال ظرفیت سازی نمودند و جامعه سازی خود را در مدینه با تمرکز بر روی متقین که دارای ویژگی هایی که در ابتدای سوره بقره که اولین سوره مدینه است ترسیم فرمودند. از ای رو سوره بقره و سیره رسول خدا نشان دادند که جامعه ای که بناست ساخته شود تکیه اش بر دوش متقینی است که این ۶ ویژگی اشاره شده در آیات ابتدایی سوره بقره را داشته باشند.

پس از آیات ابتدایی سوره بقره مساله میثاق ها و پیمان هایی مطرح گردیده و به شکسته نشدن آن میثاق ها تحذیر داده شده است. از این رو به تصویرسازی در سه ساحت فرد متدین، خانواده متدین و جامعه متدین پرداخته و سرانجام نقض عهد و پیمان شکنی هر یک را به تصویر کشیده است. «و برای تنبه ما فرد متدین یعنی ابلیس، خانواده متدین یعنی آدم و حوا جامعه متدین یعنی بنی اسرائیل اشاره می کند و می گوید اینها میثاق شکستند و آسیب اش را دیدند.» با این مقدمه زمینه بیان ۲۹ حکم اجتماعی و خانوادگی در سوره بقره فراهم می شود.

در سوره آل عمران مساله انسجام اجتماعی مطرح می شود و به دو عامل اشاره می کند و برای هر یک از این عوامل راه حل ارائه می دهد. آن چیزی که می تواند انسجام جامعه را به هم بریزد دنیا گرایی مومنان است که راهکار آن امر به معروف و نهی از منکر است. عامل دیگری که می تواند انسجام جامعه مومنان را بر هم بریزد اهل کتاب است. راه حل نیز شناخت این جریان و حذر از آن است.  

اگر بر اساس ترتیب نزول پیش برویم در سوره احزاب انسجام از طریق پیوند میان رهبر و مردم و تبعیت مناسب و درست از رهبر مطرح می شود.

این ۲۸ سوره مدنی هر کدام، یک گام به سمت تحقق جامعه دینی و استقرار امت اسلامی جلو می برد و دائم در این مسیر آسیب های لازم را گوشزد می کند و برای هر یک از این ها راه حل ارائه می نماید.

ج- استخراج و کشف روش پیاده سازی بیانیه گام دوم و چگونگی تسریع تحقق آن

در مرحله بعد بهجت پور دو مساله روش تحقق و تسریع تحقق گام دوم را نیز قرآن بنیان می داند و به استخراج هر دو مساله از متن دین تاکید دارد.

«بسیاری از دلسوزان در تلاش برای حل مسائل نظام اسلامی، دستشان از راهکارهای شتاب‌آفرین و مؤثر خالی است.  نیاز است تا تحقیق ها و پژوهش های علمای دین و اندیشوران حوزه به کشف روش ها سوق یابد؛ حوزه باید به مدد گزاره‌های دینی، روش را استخراج نماید.»

«امروز ما باید شتاب دهنده گام دوم باشیم و انتظاری که از حوزه ها هست این است که این شتاب دهندگان برنامه شتاب را دقیقا از متن دین استخراج بکنند و یاری گر رهبر عزیزشان باشند و زمینه را برای سرعت بخشیدن تحقق گام دوم و تمدن اسلامی فراهم کنند.»

بهجت پور رسالت تسریع در تحقق بیانیه را نیز متوجه حوزه می نماید. «طلاب و روحانیون باید شتاب‌دهنده گام دوم انقلاب بوده، برنامه این شتاب را از متن دین استخراج نموده، یاری گر رهبر معظم انقلاب و سرعت بخش جامعه در رسیدن به تمدن نوین اسلامی باشند.»

امید است این صورت بندی توانسته باشد نقاط قوت پراکنده در سخنرانی مورد نظر را به درستی منعکس نموده باشد تا بتواند مدخلی برای توسعه اندیشه ورزی نسبت به این مهم قرار گیرد.