سفر نوروزی به آذربایجان، سرزمین زیبایی ها

به گزارش ایرنا، شیوع کرونا و محدودیت های ناشی از آن در ۲ سال گذشته سبب شد که مردم کشورمان از مسافرت های رایج تعطیلات نوروزی چشم بپوشند و گرد فراموشی بر خاطرات شیرین آنها از سفر به خطه آذربایجان، بنشیند.

حال اما با کاهش آمار مبتلایان به کرونا و مرگ و نیز ناشی از آن به عنوان دستاورد واکسیناسیون گسترده مردم و اعلام میسر بودن انجام سفرهای نوروزی هم، شور تازه ای در میان آنان برای سفر به دیار آذربایجان برخاسته است.

همان گونه که در بالا ذکر شد، هر چند انگاره ذهنی هموطنان از آذربایجان شرقی، دیاری با کوه های برف گرفته و سردسیر است، اما این خطه مناطقی با آب و هوای معتدل در کرانه های رود ارس دارد و جنگل های ارسباران آن سرسبزی جنگل های شمال را دارد.

از سوی دیگر در دل این سرزمین نشسته بر تارک ایران زمین، کویر کوچک «قوم تپه» در ۲۵ کیلومتری شمال غرب تبریز و در حاشیه دریاچه ارومیه دل خوش کرده که همه ویژگی های کویرهای ایران را در اندازه مینیاتوری دارد.

در این میان کوه های پربرف آذربایجان شرقی از قبیل سهند، میشو، بزقوش نیز که مشخصه بارز این خطه به شمار می رود، نیز جاذبه های دیگری هستند که انجام‌ ورزش های زمستانی در دامنه برخی از آنها تا پایان بهار میسر است.

در کنار اینها آذربایجان شرقی با داشتن بیش از ۲ هزار اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی کشورمان از منظر جاذبه های گردشگری تاریخی نیز غنی است.

علاوه بر این بازار تاریخی تبریز به عنوان بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان و کلیسای سنت استپانوس جلفا نیز در حافظه جهانی یونسکو ثبت شده و شهرت بین المالکی دارند.

بدیهی است که لذت بردن از همه جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی در فرصت تعطیلات نوروزی میسر نیست و باید برای این منظور بارها و بارها به این خطه سفر کرد.

موزه های آذربایجان شرقی، نمایشگر غنای تاریخ ایرانی

وجود بیش از ۳۰ موزه در آذربایجان شرقی نشان دهنده غنای تاریخی ،تنوع ،قدمت و ترغیب کننده هر نوع سلیقه ای برای بازدید از موزه های استان می باشد و منطقه را تبدیل به ویترین متنوعی از آثار تاریخی ایران زمین کرده است.

موزه های آذربایجان شرقی به لحاظ ارزش تاریخی از قدیمی ترین ها و به لحاظ محتوا و تنوع از غنی ترین موزه های تاریخی، طبیعی و مردم شناسی کشور محسوب می شوند.

این استان به دلیل برخورداری از پیشینه بسیار کهن تاریخی و فرهنگی و شهر تبریز نیز با پنج بار تجربه پایتختی در طول سلسله های مختلف حکمرانی، دارای آثار و بناهای تاریخی و موزه های غنی فراوانی است که هرکدام گوشه ای از تاریخ این بخش از سرزمین ایران را به نمایش گذاشته اند.

در اهمیت و غنای موزه های موجود در آذربایجان شرقی همین بس که این استان از نظر قدمت و تعدد موزه ها پس از تهران در جایگاه دوم کشور قرار دارد.
موزه های یک منطقه نشانگر غنا و پیشینه تاریخی و فرهنگی آن منطقه و مردمان آن است و این گنجینه در آذربایجان شرقی برگ های تاریخ زرین ایران را ورق می زند.
در این میان موزه آذربایجان در تبریز به مانند نگین موزه های استان است که دومین موزه قدیمی ایران پس از موزه تهران محسوب می شود و آثار با ارزش تاریخی را در دل خود جای داده است.

موزه مشروطه، موزه قاجار، موزه کتابت، موزه صدا، موزه مطبوعات و موزه سنجش در تبریز و موزه های ایلخانی، سنگ نگاره ها و مردم شناسی جنوب سهند در شهرستان مراغه همراه با موزه هدایای شهر خامنه و موزه عرفان و ادب شیخ شهاب الدین اهری در شهرستان اهر و موزه عشایر در سراب از جمله مکان های موزه های چشم انتظار میهمانان و گردشگران نوروزی آذربایجان شرقی هستند.

مجموعه بازار تبریز

شهرت بازار تبریز از دیرباز، بر سر زبان ها بوده است. رونق این بازار در بسیاری از سفرنامه های جهانگردان و مورخان ایرانی و خارجی از جمله ناصرخسرو، یاقوت حموی، ابن بطوطه، مارکوپولو و ژان شاردن هم مورد توجه قرار گرفته است. این بازار همچنان هم قلب تجاری تبریز به حساب می آید.

بازارهای ایرانی با وجود تنوع، شباهت زیادی با هم دارند. مجموعه هایی که نه در ارتفاع، بلکه در سطح گسترش می یابند و به طور معمول، سقفی مشترک آنها را به یکدیگر پیوند می دهد. بازارهای قدیمی، تنها به مغازه ها محدود نمی شوند بلکه اغلب همراهشان مسجد، آب انبار، مدرسه، سقاخانه و  احتمالا فضاهای دیگری نیز هستند که قابل بررسی اند. اما از میان بازارهای قدیمی ایران، بازار تبریز جذابیت دیگری برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی دارد. 

پیشینه مجموعه بازار تبریز به قرن ۴ ه.ق. بازمی گردد و به دلیل این که در دوره های مختلف، پایتخت بوده، امروز منبعی غنی از آثار پیشینیان و میراث فرهنگی ایران است. همچنین قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم نیز از دیگر عواملی است که موجب شهرت بازار تبریز شده است. با این حال، بازار تبریز در طول تاریخ پر فراز و نشیبش، با عوامل گوناگونی مانند بلاهای طبیعی و جنگ ها دستخوش دگرگونی شده است. مثلا زلزله‌ی سال ۱۱۹۳ ه.ق. که موجب تخریب بخش بزرگی از این بازار شد.

قلعه بابک، دژی استوار در دل جنگل های ارسباران

دژ بابک در سه کیلومتری شهر کلیبر و بر بلندای کوهی به ارتفاع ۲۳۰۰ تا ۲۷۰۰ متر بنا شده است. کلیبر شهری در فاصله حدودی ۳ ساعت تا تبریز در آذربایجان شرقی واقع شده است. این شهر با توجه به محل قرار گیری آن شهری سرسبز و زیبا در دامنه کوه و میان جنگل است.

دژ در نزدیکی روستای شجاع آباد قرار گرفته است. قلعه بابک یا دژ بابک در ارتفاعات غربی شعبه ای از رود بزرگ قره سو قرار دارد. اطراف قلعه را دو دره عمیق حدود ۵۰۰ متری محاصره کرده است.

مسیر سه کیلومتری کلیبر تا قلعه با وجود گردنه ها و گذرگاه های خطرناک، مسیری پر مخاطره است. البته قسمتی از مسیر آسفالت شده است و می توانید قسمتی از آن را با ماشین بروید. اما چه بخواهید چه نخواهید بخشی از مسیر را باید با پای پیاده بروید. بهتر است تجهیزات کوهنوردی همراه خود داشته باشید.

روستای کندوان، میراث صخره ای تمدن

کندوان، که یکی از سه روستای صخره ای جهان به حساب می آید یکی از دیدنی های آذربایجان شرقی است. این روستا در دل صخره ها و به اصطلاح باستان شناسان دست کند است. کندوان به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و حتی شهرت جهانی دارد. این روستا تنها روستای صخره ای در جهان از سه مورد موجود است که در هنوز مردم در آن ها سکونت دارند. روستای کندوان، روستای کاپادوکیه ترکیه و روستای داکوتای آمریکا.

کندوان، در ۶۰ کیلومتری جنوب غربی تبریز، یکی از روستاهای دهستان سهند، از توابع شهر اسکو است. این روستا طی هزاران سال فعل و انفعالات آتشفشانی کوه سهند و دیگر کوههای آتشفشانی اطراف ایجاد شده.

توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی، به وسیله باد، باران و برف به شکل کران درآمده است. ارتفاع این کران ها حدود ۴۰ متر و دو تا چهار طبقه اند که به هم مرتبط نیستند. بنابراین برای دسترسی به طبقات بالایی در تنه این کران ها پله کان ساخته شده.

کندوان به خاطر معماری صخره ای آن معروف است. معماری این روستا و اینکه هنوز ۱۱۷ خانواده در آن در حال زندگی هستند استثنائی است. در واقع هویت باستانی آن، به علت وجود زندگی در خانه های کندویی شکل آن در صخره های مخروطی اش است.

اجزای خانه شامل، آشپزخانه، اتاق ها، تنور و صندوق خانه و … است و قطر دیوار ها ۲ تا ۳ متر است. بر خلاف تصور عام، این خانه ها حتی مجهز به برق و آب لوله کشی هستند. معماری این خانه ها به گونه ای است که در تابستان خنک و در زمستان گرمند. پنجره و نورگیرهای تعبیه شده، شطرنجی و از جنس چوب و شیشه اند.

پیشینه سکونت در کندوان به قرن هفتم هجری باز می گردد. این مکان، پس از حمله مغول توسط مردم روستای حیله ور در همان نزدیکی کشف شد. آن ها کم کم شروع به کندن صخره ها برای ساخت پناهگاه کردند و سکونت در اینجا آغاز شد. البته بعضی اعتقاد دارند سکونت در این محل به قبل از اسلام باز می گردد.

روستای کندوان در ییلاقات رشته کوههای سهند قرار دارد. کندوان با مارتع سرسبز، دارای آب و هوای فوق العاده ای می باشد. به همین دلیل این منطقه میعاد گاه بسیاری از عشایر به حساب می آید. از همین رو هم اکثر مردم کندوان کشاورز و دامدار هستند. البته با رشد شمار گردشگران داخلی و خارجی، مشاغل دیگری نیز برای مردم روستا ایجاد شده است.

طبق آمار سالانه ۳۰۰ هزار گردشگر از روستای کندوان دیدن می کنند. خانه های روستا به شکل کله قندی هستند و اسل یکی از مهمترین سوغاتی های آنهاست. گردو، گیاهان دارویی ، شیره انگور و بادام دیگر خوراکی های معروف آن هستند. از صنایع دستی آن می توان به گلیم، جاجیم و روسری های کلاقه ای اشاره کرد.

ارسباران، بهشت گمشده ایران

ارسباران نام منطقه‌ای وسیع، کوهستانی و جنگلی در شمال آذربایجان شرقی است. این منطقه مرز مشخصی ندارد؛ در کل می‌توان گفت ارسباران منطقه‌ای بین شهرستان کلیبر تا سیه‌رود و از شهرستان اهر در جنوب تا رود ارس در شمال است. کوهستان ارسباران شامل کل این منطقه می‌شود اما جنگل های ارسباران که همان منطقه حفاظت شده است شامل منطقه کوچکتری می‌شود. در ادامه سری می‌زنیم به دل جنگل های ارسباران تا ببینیم چه جاهای دیدنی دارد.

در واقع نصف منطقه کوهستان ارسباران در غرب آن شامل منطقه حفاظت شده دیزمار می‌شود که بعد از پارک ملی کنتال قرار دارد. مرز این دو منطقه حفاظت شده رودی به نام «ایلنگه چای» است. شرق این رود منطقه حفاظت شده ارسباران و غرب آن دیزمار است.

جنگل های ارسباران از نظر اقلیمی بسیار شبیه منطقه قفقاز است و البته تنها مرز آن با کوهستان قفقاز رود ارس است.

کوه‌های پر از درخت که در میانشان مراتع پراکنده دارد و روستاهایی دور از هم که مردمشان همگی دامدار هستند زیست بوم ارسباران را می‌سازد. اکثر این مراتع محل زندگی عشایر دامدار منطقه است.

بارش باران در جنگل های ارسباران بیش از میانگین بارش سالانه در سایر مناطق شمال غربی ایران است. بارندگی بیشتر و جاری بودن چندین چشمه و رودخانه باعث شده تا ارسباران نام‌های مثل «قره‌داغ» بگویند چون جنگل انبوه باعث سیاه دیده شدن کوه‌ها می‌شود.

جنگل های ارسباران از نظر تنوع گونه‌های زیستی و دارا بودن گونه‌های نادر در ایران بی‌نظیر است. پرنده‌ای به نام سیاه خروس که در ایران فقط در کوه‌های ارسباران و اطراف رود ارس دیده می‌شود، گونه‌ای در معرض تهدید است که شکار آن به طور کلی ممنوع اعلام شده است.

از دیگر گونه‌های نادر ارسبارن می‌توان به میش مرغ قره قشلاق، اردک سر سفید، کل، بز کوهی، خرس قهوه‌ای و پلنگ اشاره کرد. گونه‌های دیگری که نسبتا جمعیت بیشتری دارند مثل گراز، کبک، دراج و قرقاول در جنگل های ارسباران زندگی می‌کنند.

گونه‌های گیاهی در ارسباران تنوع بسیار بالایی دارند تا جایی که بعضی از گونه‌ها فقط با نام‌های محلی شناخته می‌شوند. بوته‌های تمشک و زغال اخته، بلوط، سماق، زرشک، انار وحشی و سیب وحشی از گونه‌های گیاهی فراوان در ارسباران هستند. درختان ممرز، توت، چنار و بلوط هم در ارسباران فراوان است.

جنگل های ارسباران در دل خود جاهای دیدنی همچون قلعه بابک، دره  و پارک مکیدی، منطقه حفاظت شده آینالو را جای داده که توصیف زیبایی های هر کدام به تنهایی مقاله مفصلی می طلبند.