برخورد با مخالفان گمراه را از امام مجتبی(ع) بیاموزیم

امروز پانزدهم ماه مبارک رمضان و مصادف با سالروز میلاد کریم اهل بیت (ع) است؛ امامی که در سال سوم هجری در مدینه چشم به جهان گشود و حدود هفت سال از دوران زندگی پیامبر اکرم (ص) را درک کرد و پس از آن حضرت، حدود ۳۰ سال با پدر بزرگوارشان علی بن ابی طالب (ع) ملازمت داشتند.

امام مجتبی(ع) از آغاز بیعت مردم با حضرت علی (ع) تا لحظه شهادت آن حضرت یعنی سال چهلم هجری در مقام قوی‏ترین بازوی آن حضرت عمل کردند و در سه جنگ جمل، صفین و نهروان حضور داشتند. پیش از جنگ جمل نیز به همراه عمّار یاسر و قیس بن سعد به کوفه رفته و با سرکوب کردن فتنه ابوموسی اشعری، مردم را به جنگ با مردم بصره فرا خواندند.

امام مجتبی(ع) بعد از شهادت امیرمومنان(ع) به مدت ۱۰ سال عهده دار مقام امامت بودند و حکومت اموی پس از تحمیل صلح بر امام حسن(ع) گرچه به بسیاری از اهداف خود رسیده بود، ولی هم چنان وجود معاویه از اجرای این تصمیم که برخلاف مفاد صلح نامه او با امام حسن(ع) بود وحشت داشت و می دانست که اگر در زمان حیات آن حضرت به چنین کاری دست بزند، بدون شک با مخالفت شدید امام حسن(ع) روبرو خواهد شد. بر این اساس تصمیم گرفت از هر راه ممکن امام (ع) را به شهادت برساند.

بررسی سیره های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی امام مجتبی (ع) در بسیاری از کتاب ها از جمله کتاب انسان ۲۵۰ ساله شامل سخنان رهبر معظم انقلاب درباره آن حضرت نوشته شده اما با توجه به شرایط موجود در جامعه و ضرورت پیروی از سیره کریم اهل (ع) با حجت الاسلام حسن عامری استاد حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم (ع) به گفت و گو نشستیم. این کارشناس مذهبی دوران امام حسن مجتبی (ع) را یکی از بحرانی ترین دوران های بعد از پیامبر دانست که آن حضرت توانستند با سیره اجتماعی و اخلاقی خود باعث شناساندن اسلام واقعی در میان مردم شوند و با اخلاق کریمانه خود حتی باعث هدایت برخی از گروه های مخالف خود شوند.

حجت الاسلام عامری گفت: شاید دوران امامت امام مجتبی (ع) یکی از بحرانی ترین دوران های جریان اسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم باشد. دلیل این امر، هم گذر جامعه اسلامی از دوران پر تلاطم زمان وجود پیامبر و هم گذر از زمان خلفایی بود که بعد از رسول خدا آمدند و جریان اسلامی را عهده‌دار شدند که از خلیفه اول تا خلیفه سوم و در نهایت دوران حکومت هرچند کوتاه امیرمومنان علی علیه السلام بود.

وی افزود: دوران گذر اول مربوط به جریان مشرکین، کفار و همچنین یهودیانی بود که به عنوان بزرگترین مخالفین اسلام شناخته می‌شدند و جریان دوم در دوران وجود امیرمومنان بود که یک جریان شوم و اثرگذاری مانند منافقان ظهور کرد.  

امیرمومنان بعد از رسیدن به حکومت با بحران های فراوانی روبرو شدند و آسیب های بسیاری در دوران خلافت های خلفای قبل از علی به جامعه وارد شده بود و از طرفی جنگ‌های دوره علی علیه السلام و شهادت آن حضرت جامعه را به یک جامعه ملتهب، شکننده و آسیب پذیر تبدیل کرده بود. حالا در این دوران امام مجتبی علیه السلام به امامت رسیدند و قرار است این جامعه متلاطم، بحرانی و آسیب دیده با ترمیمی روبرو شود که بتواند به حیات طیبه خود ادامه دهد.

جامعه اسلامی در دوران بعد از رحلت پیامبر چند لطمه شدید دید. لطمه اول آسیب به انسجام دینی بود. در سابق مسلمانان بر علیه کفار و مشرکین و یهود انسجام داشتند ولی در دوران امام مجتبی جامعه  متشتت شده و گروه های مختلفی به وجود آمده بود و این ها نه تنها جامعه اسلامی را پراکنده و دچار اختلاف کرده بلکه در بسیاری از مواقع آنها را در مقابل هم قرار داده و یکدیگر را تضعیف می کردند و جامعه اسلامی را به سمتی برده بودند که به خود مشغول و از دشمنان اصلی غافل شوند.

جریان دومی که در جامعه اسلامی به وجود آمده بود، مسئله آسیب رسیدن به اعتقادات و رویکردهای دینی مردم و آداب و رسوم های دینی بود که در دوران بعد از رحلت پیامبر شدیدترین آسیب‌ها به مسائل اعتقادی و باورهای دینی مردم وارد شده و همین آسیب ها سبب شد که امیرمومنان در دوران حکومت خود نتوانند همه آرزوها و مقاصد خود را در جامعه پیاده کنند و هم سبب شد که حضرت علی به دست کسانی به شهادت برسد که در ظاهر مدعی اسلام بودند. به همین دلیل آسیب شدیدی به اعتقادات مردم وارد شد.

آسیب سوم که یکی از آسیب هایی است که به ویژه بعد از دوران امام حسن مجتبی خود را بیشتر نشان داده آسیب های اخلاقی و رفتاری است تا جایی که اخلاق نبوی و اخلاق حاکمیتی پیامبر و امیرمومنان به فراموشی سپرده شده و نحوه حکومت شکلی دیگر پیدا کرده بود به گونه ای که رفتار طبقات اجتماعی با یکدیگر خلاف رویه اسلام بوده و مفاسد اخلاقی در جامعه رشد کرده بود و همه اینها نکاتی است که گریبانگیر جریان اسلامی زمان امام حسن مجتبی بود.

از طرف دیگر یک آسیب شدید سیاسی به اعتبار اسلام در جهان خارج وارد شده بود. نکته دیگر نیز آسیبی بود که به اعتماد مردمی به جریان اسلامی خورده تا جایی که استاد شهید مطهری نقل می کند این ها از اسلام چهره‌ای نشان دادند که واقعا مردم حق داشتند که با این نوع از چهره نادرست و انحرافی از اسلام مخالفت و حتی مقابله کنند. نکته دیگر ضرورت حفظ و حراست از جریان امامت، جریان حاکمیت دینی و جریان خاندان پیامبر است.

در این شرایط امام مجتبی علیه السلام امامت را بعد از شهادت علی پذیرفتند و با موجی از مشکلات و مسائل روبرو شدند. حال باید دید سیره امام مجتبی علیه السلام در برخورد با هر یک از این آسیب ها چگونه بوده است .

یکی از بهترین و زیبا ترین کارهایی که در سیره امام حسن مجتبی وجود دارد، حفظ ارتباط یک انسان به عنوان عبد الهی با خداست. اصرار امام حسن‌مجتبی در همین دوران آشوب زده به عبادت های بسیار قوی و دلنشین و اثرگذار با ذات اقدس الهی است به گونه ای که در روایات، بخش اعظمی از شخصیت امام مجتبی در این جریان نشان داده شده است که امام صادق فرمود هر زمانی که امام مجتبی وضو می گرفتند و به نماز می ایستادند تمام اعضا و جوارح آن حضرت به عبادت خدا بودند و به خاطر یقینی که به حضور در محضر خدا داشتند، ملتهب و مضطرب بودند. این موضوع نشان دهنده آن است که جامعه اگر به عبادت الهی به معنای واقعی برگردد بسیاری از آسیب‌های اجتماعی جامعه اسلامی برطرف خواهد شد

نکته دوم این که امام‌حسن‌مجتبی شدیداً در این دوران یاد قیامت و بعد از مرگ را که انسان باید پاسخگوی رفتار و اعمال خود باشد را به مردم نشان دادند تا جایی که در روایات آمده است که امام مجتبی علیه السلام هنگامی که به یاد مرگ می افتادند گریه می کردند و هنگامی که مسئله حساب و کتاب و عرض اعمال به درگاه الهی مطرح می شد، آن حضرت فریاد می کشیدند و گاهی از حال می‌رفتند که ای  مردم در این دوران وانفسا عمده ترین چیزی که شما به آن نیاز دارید بعد از توحید و عبادت الهی مسئله معاد است.

تلاوت قرآن و ذکر دائم نیز از سیره امام مجتبی بوده به گونه ای که نشان می دهد امروز نیز که جامعه اسلامی در سراسر دنیا یک جامعه ملتهبی است و نیازمند بازسازی است بهترین کار پرداختن به قرآن و ذکر الهی است. البته قرآن به مفهوم کامل و واقعی آن نه فقط تلاوت آیات و بعضی آداب ظاهری قرآن بلکه اجرای قرآن در جریان دینی و رفتارهای خانوادگی سیاسی و اقتصادی.

یکی از نمونه هایی که در روایات ما از بازسازی رفتاری و اخلاقی جامعه در سیره امام حسن مجتبی وارد شده مسئله آن است که حضرت در دوران خود به تعبیری که وارد شده صادق ترین، فصیح ترین و صریحترین انسان در سخن بودند. آن حضرت هیچگاه با تمام شرایط سخت و دشواری که وجود داشت، هیچگاه دو پهلو صحبت نمی کردند و جریانات را به صورت روشن بیان می کردند و این همان چیزی است که به عنوان جهاد تبیین امروز به آن نیازمند هستیم. البته جریان جهاد تبیین نیازمند به صداقت و صراحت و فصاحت و داشتن اطلاعات دقیق و صحیح است که نگاه حضرت برای اینکه جریان اسلامی و آن جریان واقعی نبوی به فراموشی سپرده نشود همه مواضع اسلام را صریح بیان کردند

توجه امام مجتبی به انفاق نیز یکی از سیره های آن حضرت بود. با اینکه جامعه اسلامی بعد از رسول خدا رشد فراوان اقتصادی کرده ولی به دلیل عدم توزیع عادلانه ثروت، مردم را دچار فقر شدید کرده و همین مسئله آنان را دچار آسیب های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و اعتقادی کرده بود و لذا امام مجتبی که کریم اهل بیت نام گرفته به خاطر سفره گسترده و توجهی بود که به فقرا داشتند. در بعضی از روایات گفته شده آن حضرت دو یا سه بار تمام دارایی خود را با فقرا تقسیم کردند تا مبادا مردم بر اثر آسیب‌های اقتصادی دچار انحراف های رفتاری و اخلاقی و حتی اعتقادی شوند.

نکته بعدی در سیره امام مجتبی به عنوان یکی از جذاب ترین سیره ها در میان اهل بیت وجود دارد، مسئله نحوه برخورد با شدیدترین مخالفان است. بعد از جریان خوارج در دوران امیرمومنان همین پس مانده های خوارج در دوران امام مجتبی می‌گفتند همانطور که علی کافر شد حسن بن علی نیز کافر شده و امام حسن مجتبی با کسانی که مدعی هستند در خیمه های آن حضرت حضور دارند ولی آن حضرت را کافر می دانستند روبرو بود و امام باید با اینها برخورد می‌کردند.

برخی افراد آن حضرت را عامل انحراف جریان اسلامی می دانستند و هنگامی که با آن حضرت روبرو می شدند آن حضرت را به عنوان ذلیل کننده مومنان خطاب می کردند و امام را عامل انحراف می دانستند و حالا باید آن حضرت با این افراد برخورد می‌کردند. مخالفانی که با اهل بیت مخالف بودند و از دوران امیرمومنان ضربه خورده بودند مانند منافقان و خوارج و کسانی که در خیمه های معاویه بودند نیز از دیگر دشمنان امام بودند و حضرت با موجی از مخالفت‌هایی روبرو بودند که امروز نیز نشانه‌هایی از آن را می‌بینیم که دشمن به شدت بر روی جریان‌های دینی علما، فقاهت و مراجع و رهبری تبلیغ منفی می‌کند برای اینکه آنها را از چشم مردم بیاندازد. در زمان امام مجتبی این ماجرا به اوج خود رسیده بود و لذا حضرت یکی از سیره های بسیار زیبایی که از خود نشان دادند مسئله لطف، محبت ، عطوفت، مهربانی و رسیدگی و توجه به این مخالفان بود که ما باید امروز از امام مجتبی برخورد با مخالفان را یاد بگیریم و از مخالفان و موافقین و حتی طرفداران سرسخت بسازیم که امام مجتبی این سیره را داشتند.

یکی دیگر از بزرگترین کارهایی که آن حضرت کردند مقابله با انحراف های اعتقادی و مبارزه با انحراف در جریان حکومت بود حتی بعد از معاهده ای که امام مجتبی پذیرفتند، آن حضرت اصرار بر این داشتند که جریان حقیقی حکومت اسلامی را برای مردم بیان کنند و غاصب بودن کسانی که بر مسند حکومت اسلامی تکیه زدند و جریان و چهره اسلام را خدشه‌دار می‌کنند، با آنان مقابله کنند و امام مجتبی در جلسات عمومی و حتی در حضور مخالفان به صراحت هم دین را بیان کرده و هم جریان امامت و ولایت و حقانیت خود را بیان می کردند و این یکی از نکات بسیار مهم و ارزنده سیره امام حسن مجتبی علیه السلام است که جریان تبیین را به دنبال دارد.

نکته بعدی در سیره امام مجتبی و فرمایشات آن حضرت وجود دارد حفظ یکپارچگی و اتحاد حداقلی یعنی بین شیعیان است. آرزوی امام این بود که امت جدش یکپارچه شود ولی حداقل آن این بود که باید شیعه حفظ شود و در دوران امام مجتبی علیه السلام یکی از اتفاقات مهم این بود که اصل و اساس شیعه حفظ شده و آنان که به دنبال براندازی شیعه بودند ناکام ماندند و امام مجتبی شیعه را احیا کرد و این در کلام حضرت وارد شده است. لذا اگر قرار باشد توجه واقعی به وجود امام مجتبی وسیره آن حضرت شود باید این ابعاد گسترده را نیز نگاه کرد ضمن اینکه ما معتقدیم یکی از دستاوردهای سیره امام مجتبی ایجاد زمینه یک قیام بزرگی مانند قیام کربلاست. سیره امام مجتبی بود که جریان را برای برادرش امام حسین علیه السلام ایجاد کرد و حضرت توانستند بعد از او با قیامت کربلا اصل و اساس اسلام را حفظ کنند و و اجازه منحرف کردن جریان دینی را به هیچ یک از مخالفین و معاندین و منافقین ندهند.