به گزارش ایرنا، جامعه عشایری ایران با در اختیار داشتن دو درصد جمعیت کشور و با دارا بودن بالغ بر ۲۴ میلیون واحد دامی (۲۸ درصد دام سبک و ۴ درصد دام سنگین کشور) همه ساله از اواخر فروردین ماه بار سفر خود را به مناطق کوهپایه‌ای و ییلاقی می‌بندند و اواخر تابستان به قشلاق و دشت باز می‌گردند. کوچ عشایر که در بیش از ۲۰ استان کشور پراکنده هستند و حتی در استان تهران نیز زندگی می‌کنند، از بیستم فروردین ماه از استان های جنوبی آغاز می شود و تا خردادماه در نیمه شمالی کشور ادامه دارد.
در هفته های اخیر که عشایر استان‌های جنوبی نظیر کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان زنگ فصل کوچ را نواخته‌اند، بُخل آسمان و زمین در سال آبی جاری آنها را برای تامین علوفه و آب مورد نیاز از طبیعت دلسرد کرده است و به کمک دولت برای حفظ دام ها و ازدیاد جمعیت دام های خود امید دارند چرا که این قشر بیش از ۲۰ درصد گوشت قرمز را تولید کرده و نقش بارزی در سایر تولیدات دامی نیز دارند.
برای نمونه اهالی عشایرنشین گچساران و باشت به ایرنا گفته‌اند که به توجه به اینکه حدود ۲ ماه است در این مناطق بارانی نباریده است، خشکسالی علوفه ها را خشک کرده و حتی در مواردی علوفه چشم دام ها را کور کرده است.
عشایر می گویند که کمبود علوفه و آب منجر به کاهش شدید وزن و شیر دام هایشان شده و دامپروری در این شرایط درآمدشان را به شدت کاهش داده است.
کوچ زود هنگام و زخم کاری بر مراتع
خشکی مراتع و گرمای هوا در سال های اخیر موجب شده تا عشایر زودتر از زمان کوچ راهی سفر شوند اما از سوی دیگر چون مراتع به اندازه کافی سبز نشده و گیاهان نورس هستند، ورود زودهنگام دام به عرصه های طبیعی را تهدید می‌کند و به همین خاطر در فصل کوچ بخشی از هم و غم متولیان به جلوگیری از کوچ زودهنگام باز می گردد.
برای نمونه در کهگیلویه و بویراحمد در فصل کوچ تیم‌های نظارتی در مناطق ایل راه مستقر می شوند تا کوچ عشایر را کنترل کنند. برای امسال از ۳۰۲ خودرو با ۵۸ هزار راس دام و ۲۳۶ گله با ۵۹ هزار دام در مسیر های استان برگشت داده شد.۸۳ درصد آنها عشایر استان های بوشهر و فارس بودند که مقصد آنها استان های اصفهان و چهارمحال بود.
یا در استان سمنان عشایر استان که در منطقه بیارجمند شهرستان شاهرود مستقر هستند به دلیل گرما امسال خواستار کوچ زودهنگام از مناطق قشالاقی بودند اما امور عشایر سمنان تاکید داشت که زمان آغاز کوچ بهاره از اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت است و به دلیل خشکسالی براساس تصمیم شورای عشایر استان عشایر می توانند با تاخیر وارد مناطق ییلاقی شوند.
کاهش بارندگی در زمستان و پاییز سال گذشته موجب خشکسالی و تاخیر در رویش گیاهان در مناطق ییلاقی شده است و اگر دام ها زودهنگام وارد این عرصه ها شوند پوشش گیاهی که اکنون در مرحله جوانه زدن و سربذرآوردن از خاک است، آسیب می بیند.
از ۸۴.۸ میلیون هکتار سطح مرتع کشور ۷.۲ میلیون هکتار مراتع متراکم و خوب، ۲۱.۴ میلیون هکتار مراتع نیمه متراکم و متوسط و ۵۶.۲ میلیون هکتار مراتع کم تراکم و ضعیف را تشکیل می‌دهند؛ تخریب مراتع نه تنها بر دامداران اثر می‌گذارد بلکه منابع آب و خاک نیز در معرض تهدید جدی قرار می‌گیرند.
عشایر یزد که در شهرستان های ابرکوه و خاتم و مروست مستقر هستند از دهه سوم فروردین کوچ خود را به مناطق ییلاقی یزد و کرمان و فارس کلید زدند نیز با مشکل مشابهی روبرو هستند آنان جمعیتی معادل هزار و ۴۲۳ خانوار هستند که دامهایشان سالانه حدود ۱۴۰۰ تن انواع فرآورده های دامی و لبنی تولید می کند.
در این ارتباط مختار اسفندیاری مدیرکل امور عشایر اصفهان از ایجاد ۱۲ گلوگاه و استقرار عوامل ادارات منابع طبیعی و امور عشایر برای جلوگیری از ورود زودهنگام عشایر به منطقه ییلاقی این استان خبر داده است.
با این حال آنطور که از خبرها به دست می آید، کوچ زودهنگام مدتی است که در برخی استانها آغاز شده است؛ برای نمونه مدیرکل امور عشایر چهارمحال و بختیاری از آغاز کوچ زودهنگام عشایر به استان خبر داد و به ایرنا گفت: با توجه به اینکه تقویم کوچ از ۲۵ اردیبهشت ماه اعلام شده است، به دلیل خشکسالی و نبود مرتع در مناطق قشلاقی، کوچ زودهنگام عشایر به استان آغاز شده است.
یحیی حسین‌پور این توضیح را داد که کمبود بارندگی، خشکسالی، کمبود علوفه در مراتع خوزستان، گرم شدن هوا و ترس عشایر از اینکه مراتع چهارمحال و بختیاری توسط دامداران محلی مورد استفاده قرار گیرد، علت کوچ زودهنگام عشایر به استان بوده است.
در این ارتباط ترحم بهزاد مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اعلام اینکه سال گذشته از ۸۰ درصد چرای زودهنگام در مراتع از طریق اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی جلوگیری شد، اظهار داشت: امسال کوچ عشایر از ۳۰ فروردین آغاز و در روزهای ۱۵ تا ۲۵ روز اردیبهشت وارد مناطق ییلاقی خواهند شد.
پدیده ای به نام کوچ ماشینی
عشایر خراسان شمالی که اغلب در مراوه تپه مستقر هستند نیز مشکل مشابهی دارند و به دلیل آماده نبودن مراتع برای پذیرش دام ها از آنها خواسته شده از کوچ زودهنگام و ماشینی بپرهیزند و به صورت سنتی کوچ کنند. کوچ ماشینی عشایر در دهه های اخیر مرسوم شده است و عشایر با استفاده از خودروهای باری سبک همچون وانت، نیسان و مینی خاور و حتی خودروهای سنگین دام ها و اثاثیه زندگی را جابجا می کنند. البته کوچ مدرن هم بی هزینه نیست که هرچند نرخ مصوبی ندارد اما گفته شده برای هر سرویس ۷۰ میلیون ریال پرداخت می شود.
شاید این نوع کوچ ماشینی راحت تر از کوچ با احشام باشد اما به دلیل شرایط نامناسب ییلاق و سرما (باقی ماندن برف روی مراتع) کوچ ماشینی ورود عشایر به مراتع را ۴۵ روز جلوتر می اندازد که باعث می شود روستاهای اطراف و مراتع دچار مشکل تامین علوفه شوند. همین امر سبب شده در برخی مناطق از جمله خراسان شمالی شاهد تصرف، تخریب و حتی کشت در ایل راهها توسط مردم بومی منطقه باشیم که در مسیر کوچ ایجاد اخلال می کند.
آنطور که سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور می گوید، در گذشته کوچ زمینی انجام می‌شد و عشایر ظرف حدود ۳۰ تا ۴۵ روز وارد عرصه‌های ییلاقی می‌شدند، اما اکنون ۸۰ تا ۸۵ درصد کوچ به صورت ماشینی انجام می‌شود و ظرف ۲۴ ساعت از مبدا به مقصد می‌رسند.
به گفته مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، کمبود علوفه، فقدان آب برای شرب انسان و دام، افزایش دما در مناطق قشلاقی، رقابت در رسیدن و بهره‌برداری از مراتع ییلاقی، نداشتن پروانه چرا در مراتع خوب و عادت عشایر به کوچ در زمان معین از دلایل کوچ زودهنگام است. به همین خاطر با تدوین دستورالعمل مدیریت چرا، کنترل پروانه چرا و ساماندهی کوچ در اسفند سال ۹۹ و ابلاغ آن به استانها تلاش شده است گامی در جهت حفظ منابع پایه، حفظ ذخایر ژنتیکی، تقویت پوشش گیاهی، ساماندهی کوچ و جلوگیری از فشار مضاعف بر عرصه های مرتعی برداشته شود.
رفع مشکلات عشایر با آبرسانی و تامین علوفه
همانطور که در ابتدا گفته شد عشایر به دلیل خشکسالی های پیاپی، خشکیدگی چشمه ها و کمبود تجهیزات آبرسانی سیار در تنگنا قرار دارند همواره تامین آب پایدار را به عنوان مهمترین نیاز خود در دیدار با مسوولان مطرح می کنند آنان اعتقاد دارند که آب به عنوان نیاز حیاتی زندگی بشر باید به صورت پایدار در اختیارشان باشد تا بتوانند سلامت محصولات تولیدی خود را تضمین کنند.
در این ارتباط اشاره‌ای به سفر آبان ماه سال گذشته آیت الله رئیسی رییس‌جمهور به استان سمنان خالی از لطف نیست که به صورت سرزده در سیاه چادر عشایر شهرستان مهدیشهر حضور یافت و به درد دل آنان گوش کرد؛ مشکلاتی که تامین آب و علوفه سرفصل آنها بود.
بانوان عشایرنشین با اشاره به تجربه های تلخ خود برای از راه رسیدن تانکرهای آبرسانی سیار می گویند: نیاز خانواده های عشایری به آب برای مصرف اهالی و دام هایشان به ویژه در مناطق گرمسیری تامین نمی شود و ضرورت دارد تا مسوولان برای این امر چاره اندیشی کنند.
در این ارتباط مسئولان استانی اطمینان داده اند که رویای دسترسی آب پایدار برای عشایرنشینان امسال نیز همچون سال های گذشته به کمک تانکرهای سیار انجام خواهد شد.
در حوزه تامین علوفه نیز جهادکشاورزی اطمینان داده است که همچون سال های گذشته جو و نهاده‌های مورد نیاز عشایر برای تداوم دامداری و امنیت غذایی قشر عشایر را تامین خواهد کرد زیرا با توجه به خشکسالی و فقر شدید مراتع تامین جو نیاز اساسی دامداران و عشایر به شمار می رود.
البته دولت نیز امسال برای ارتقای شرایط زندگی عشایر تسهیلاتی در نظر گفته است؛ برای نمونه عباس پاپی زاده رییس سازمان امور عشایر ایران از بیمه رایگان عشایر و تجهیز مدارس عشایری خبر داده و با اشاره به وضعیت شدید خشکسالی در کشور تاکید کرده است: زندگی عشایر ۱۰۰ درصد وابسته به طبیعت است و در شرایط بحرانی و خشکسالی آسیب می بینند و ما باید پیگیری و هماهنگی های لازم با دستگاه های مربوطه را برای برون رفت از شرایط بحران انجام دهیم.
نظر شما