به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، براساس قطعنامه‌ای که در تاریخ ۱۵ نوامبر ۱۹۹۵ به تصویب رسید، روز ۲۳ آوریل هر سال به عنوان روز جهانی کتاب و حق مؤلف (world book and copyright day) اعلام می‌شود. جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۰ به سازمان جهانی مالکیت معنوی وایپو (WIPO) پیوسته است، اما این عضویت به معنای پذیرش قانون کپی‌رایت نیست. البته در ایران قوانین مختلفی برای حمایت از حقوق مولفان و صاحبان اثر وجود دارد.
در بین حقوقدانان در تبیین اهمیت حق‌التالیف و تعیین نوع مالکیت آن اختلاف نظر وجود دارد. برخی حقوقدانان از آن به عنوان مالکیت فکری، ذهنی و معنوی، در برابر مالکیت مادی تعبیر کرده‌اند و جمعی از آن به مالکیت ادبی، هنری و صنعتی و برخی آن را مربوط به مقوله حقوق کارگران می‌دانند.
تضعیف و تقویت فرهنگ با ترجمه و نشر کتاب‌های خارجی
قوانین مختلفی مانند قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان که در سال ۴۸ به تصویب رسیده‌است، از حقوق مولفان در ایران حمایت می‌کند، اما یکی از مسائل مهم، فقدان ارتباط این قوانین با قوانین جهانی است.
مجید جعفری‌اقدم، مدیر آژانس ادبی پل در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه قوانین در ایران حق مولفان و صاحبان اثر را تامین می‌کند، گفت: هنوز در رعایت کپی‌رایت نویسندگان و ناشران خارجی نواقصی در ایران وجود دارد. تنها در صورتی کتابی که در ایران ترجمه و تکثیر می‌شود از چتر حقوقی برخوردار است، که همزمان با دیگر کشورها در ایران منتشر شود. اگر چه ناشران ایرانی به دلیل اخلاقی و حرفه‌ای نمی‌توانند بدون مذاکره و رعایت کپی‌رایت آثار دیگر کشورها را ترجمه و منتشر کنند، اما به دلایل قانونی می‌توانند، این کار را بکنند.
او درباره آسیب‌هایی که چاپ کتاب بدون رعایت کپی‌رایت بر بدنه نشر و مولفان داخلی وارد می‌کند، توضیح داد: نخستین آسیب این است که بخشی از فرهنگ ایران با وارد کردن محتوای خارجی از فرهنگ‌های محتلف مانند فرهنگ اروپایی آسیب می‌بیند. زیرا برخی از ناشران که برای جنبه تجاری فعالیت خود اهمیت بالایی قائل هستند، بدون توجه به وضعیت فرهنگی جامعه محتوای زیادی را ترجمه و وارد بازار کتاب می‌کنند. البته باید توجه داشت که این مساله یک‌طرفه نیست و برخی از ناشران با ترجمه و انتشار کتاب‌های با کیفیت منجر به تقویت فرهنگ ایران می‌شوند.
افت تولید محتوا در کشور
جعفری‌اقدم افزایش تعداد کتاب‌های ترجمه شده نسبت به کتاب‌های تالیفی در ایران را دیگر آسیب رعایت نکردن کپی‌رایت اعلام کرد و افزود: در نتیجه این روند تولید محتوا در کشور به دلیل عدم اسقبال ناشران برای چاپ و نشر آن‌ها، افت می‌کند و این ضرر بزرگی است. در گام بعدی رقابت‌های ناسالمی در بازار نشر ایجاد می‌شود و کتابی که توسط یک ناشر ترجمه و چاپ شده‌است، توسط ناشر دیگر با اندک تغییرات در ترجمه ناشر قبلی و تغییر اسم مترجم چاپ می‌شود. می‌بینید از یک اثر، اسامی مختلفی توسط ناشران مختلف در کشور به وجود می‌آید و این بستری برای فعالیت ناسالم در بازار نشر است.
به گفته مدیر آژانس ادبی پل، قوانین موجود برای ایجاد چتر حقوقی برای ناشران و نویسندگان ایرانی خوب و پاسخگوی نیازهای آن‌ها است؛ اما برای محافظت از حق نشر کتاب‌های خارجی، ناکافی است. اصلاح آن نیازمند مقدماتی مانند پیوستن به قانون کپی‌رایت است. این اقدام، از حوزه فعالیت وزارت فرهنگ و ارشاد خارج است. پیوستن به قانون کپی‌رایت ملاحظات حاکمیتی و فقهی دارد که باید آن ملاحظات انجام شود و بعد این اتفاق بیفتد.
لزوم ایجاد مقدمات حقوقی برای همکاری با طرف‌های خارجی
جعفری‌اقدم درباره اقداماتی که با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی برای بهبود روابط ناشران و نویسندگان ایرانی و خارجی می‌تواند انجام بگیرد، بیان کرد: دولت می‌تواند اقدامات و راهکارهایی فارغ از اینکه دولت ایران عضو کنوانسیون برن هست یا نیست، انجام بدهد. برای مثال به صورت مقطعی و برای هر منطقه جغرافیایی، مقدمات حقوقی برای همکاری با طرف‌های خارجی ایجاد کند تا به حل مشکلات موجود کمک کند. راه حل مهم‌تر در دست بخش خصوصی است. آن دست از ناشران ایرانی که علاقه‌مند به فعالیت در بخش بین‌الملل هستند، یا علاقه‌مند به رعایت اخلاق حرفه‌ای هستند، می‌توانند فارغ از بدنه دولت به قانون کپی‌رایت احترام بگذارند، یعنی بدون اجازه خرید چاپ کتاب را ترجمه و چاپ نکنند.
او در پاسخ به احتمال استفاده سایر ناشران از کتاب ناشری که با رعایت حق کپی‌رایت آن را چاپ کرده‌است، گفت: ناشران باید توجه داشته باشند این کار هزینه دارد اما منجر به اعتباردهی به ناشر و خریدن آبروی نشر ایران از نظر حقوقی و قانونی می‌شود. همانطور که این کار انجام شده‌است و نزدیک ۳۰ ناشر در ایران داریم و همین رویه را در سال‌های اخیر پیش گرفتند؛ خودشان کپی‌رایت می‌خرند و می‌فروشند. برخی از ناشران در ایران قوانین موجود، در نشر بین‌الملل مراعات می‌کنند. این بهترین روش است که بخش خصوصی منتظر دولت نشود و اعلام کند با اینکه از نظر قانونی قدرت پیوستن به کنوانسیون برن را ندارند، اما به آن احترام می‌گذارند و قوانینش را رعایت می‌کنند.
مدیر آژانس ادبی پل با تاکید بر اینکه رعایت کپی‌رایت توسط ناشران و آژانس‌های ادبی، در سال‌های اخیر وجهه ایران را از نظر حقوقی بهتر کرده‌است، گفت: اوایل که در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت می‌کردیم بیشتر ناشران با ما به عنوان سارق ادبی یا کارگزاران سارق ادبی -به عنوان آژانس ادبی- نگاه می‌کردند و اصلا اجازه ورود به بحث‌های کپی‌رایت را نمی‌دادند. اما در نتیجه فعالیت‌های سال‌های اخیر وجهه ما و وجهه ایران روز به روز بهتر شد.
نظر شما