یکی از ثمرات بزرگ انقلاب اسلامی ایران در دهه‌های اخیر شکل‌گیری شوراهای اسلامی شهر و روستا بود که توسط رای مردم تعیین می‌شود و در همین زمینه با انتخاب شوراها و اداره بخشی از امور اجرایی کشور با تکیه بر روند آزاد تبادل دانش، بینش، نظارت و آرای مردم گامی مهم در واگذاری امور به سازمان‌های محلی برداشته شده است.
براساس اصل ششم قانون اساسی، اداره کشور متکی آراء عمومی از راه انتخابات یا همه پرسی است و همچنین براساس اصل هفتم نیز طبق دستور قرآن کریم (وامرهم شوری بینهم) شوراها از ارکان تصمیم گیری و اداره کشور است.
بر اساس ماده یک تشکیلات قانون شوراها، برای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایرامور رفاهی از طریق همکاری مردم باتوجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورائی به‌نام شورای روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان صورت می‌گیرد و به منظور جلوگیری از تبعیض و جلب همکاری در تهیه برنامه‌های عمرانی و رفاهی استان ها و نظارت بر اجرای هماهنگ آن، شورای عالی استان ها مرکب از نمایندگان شوراهای استان تشکیل می‌شود.
شوراها بر ۲ نوع هستند شوراهای پایه که شامل شورای شهر و روستا هستند و با رای مستقیم مردم به عنوان اعضاء شورا وارد این نهاد می شود و نوع دوم هم شوراهای فرا دست هستند که شامل شوراهای بخش، شهرستان، استان و شورای عالی استان ها هستند که از بین اعضای شوراها انتخاب می شوند.
بر اساس اصل ۱۰۱ قانون اساس به منظور جلوگیری از تبعیض و جلب همکاری در تهیه برنامه های عمرانی و رفاهی استان ها و نظارت بر اجرای هماهنگ آنها، شورای عالی استان ها مرکب از نمایندگان شوراهای استان ها تشکیل می شود.
همچنین مطابق اصل ۱۰۲ شورای عالی استان ها حق دارد در حدود وظایف خود طرح هایی تهیه و مستقیم یا از طریق دولت به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کند، این طرح ها باید در مجلس مورد بررسی قرار گیرد.
نهم اردیبهشت ماه روز ملی شوراهاست، به همین مناسبت خبرنگار ایرنا با پرویز سروری رئیس شورای عالی استان ها و نایب رئیس شورای شهر تهران پیرامون نقش و جایگاه شوراها و باورمندی مردم و مسوولان در مورد شوراها، سرانجام لایحه مدیریت یکپارچه شهری، تخلفات اعضای شوراها، شفافیت و نحوه تعامل شوراها با نهادها و دستگاه ها گفت‌وگویی داشت و قسمت اول این گفت‌وگو که پیرامون شورای عالی استانها است از نظر خواهد گذشت.
مردم در مورد جایگاه و نقش شوراها به خود باروی رسیده اند
رئیس شورای شورای عالی استانها در پاسخ به این سوال که قانون اساسی چه جایگاهی را برای شوراها تعریف کرده است، چرا شوراها تا این جایگاه فاصله زیادی دارند، موانع موجود به نظر شما دراین خصوص چیست؟ گفت: حلقه مفقوده‌ای در این مورد وجود دارد که باید آن را پیدا کرد. شاید اولین موضوع این است که متاسفانه شوراها در صحنه سیاسی کشور دیر متولد شدند و عملاً یک عقب ماندگی ۲۰ ساله با خود دارند.
پرویز سروری افزود: یعنی اینکه ساختارهای کشور شکل گرفته بود و شورا به نوعی به سیستم اداره کشور سنجاق شدند و دوم اینکه در عرصه‌های مردم سالاری دینی یا عرصه دموکراسی نیازمند این هستیم که باید بین اقدام و عمل و عرصه‌های فرهنگی یک تناسب و باور وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: کشور ما یک کشور استبداد زده بود و رنگ رای و انتخاب نماینده به این طریق را به خود ندیده بود و طبیعتا طول می‌کشید با این فرایند آشنا شود، شاید یکی از دلایل عقب ماندگی در عرصه شورایی این بود که این باور در کشور شکل نگرفته بود و ما شاهد یک حالت ناباوری در ظرفیت‌های شورایی بودیم که آنها می‌توانند در حوزه‌های تصمیم‌سازی در کشور فعالیت کنند.
شورا به نوعی به سیستم اداره کشور سنجاق شدند و دوم اینکه در عرصه‌های مردم سالاری دینی یا عرصه دموکراسی نیازمند این هستیم که باید بین اقدام و عمل و عرصه‌های فرهنگی یک تناسب و باور وجود داشته باشد
رئیس شورای عالی استانها تاکید کرد: اما در حال حاضر می‌بینیم که در این روند باورمندی در بین مردم افزایش پیدا کرده است و این موضوع در شرکت گسترده مردم در انتخابات شوراها را شاهدیم و نشان از این دارد که مردم رفته رفته باور کردند که این ظرفیت (شوراها) می‌تواند در جهت احقاق حقوق مردم و مطالبه گری و تنظیم مصوباتی که منجر به خدمات مناسب برای زندگی مردم باشد موثر باشد.
نایب رئیس شورای شهر تهران گفت: طوری که در تهران، انتخابات شورای شهر تهران به مجلس تنه می‌زند و نمایندگان شورای شهر تهران، افرادی هستند که سابقه حضور در مجلس را داشتند و حتی افرادی از اساتید دانشگاه‌ها و افرادی که در حوزه مدیریت شهری صاحب نام بودند، هستند.
وی ادامه داد: به تدریج سطح باورمندی مردم نسبت به شوراها افزایش یافت است و نکته دیگر اینکه شوراهای فرادست (شورای عالی استانها) به عنوان یک ظرفیت ملی و محلی دارد، می‌تواند نقش بسیار مهمی را داشته باشد.
سروری افزود: شورای عالی استان به عنوان دومین پارلمان کشور مطرح است. کدام پارلمان را سراغ دارید که از چنین تنوعی برخورد دار باشد؟ که در آن نمایندگانی از شهر، شهرستان، استانها و روستاها با همه با قومیت‌ها و مذاهب و ادیان مختلف و جناح‌های سیاسی با بیش از ۱۲۶ هزار عضو در ارتقای امنیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و همه عرصه‌های کشور نقش آفرینی کنند و می‌توانند در حوزه‌های مختلف تاثیر گذار باشند.
مسئولان در مورد شوراها به باور نرسیده‌اند
سروری در پاسخ به این سوال که شما اعتقاد دارید درحال حاضر مردم در خصوص جایگاه شوراها به باور رسیده اند، نظر شما در مورد مسئولان چیست؟ گفت: صریح می‌گویم که مسئولان به این باور نرسیده‌اند و احساس این است که مسئولان هنوز شوراها را باور ندارند و تقریبا این نگاه در نزد مسئولان نزدیک به صفر است و مشکل این است که مسئولان شوراها را مزاحم خود می‌دانند و این خیلی بد است. به جای اینکه به شوراها به عنوان یک فرصت و قوت نگریسته شود، به عنوان یک تهدید نگاه می‌شود.
در دوره جدید؛ نگاه باورمندانه در دولت، مجلس، قوه قضائیه و مجموعه‌های مختلف نسبت به شوراها شکل گرفته است اما این نگاه باید در عرصه قوانین، ساختار و رسانه‌های مختلف بنشیند و به عنوان یک فرد شورایی باید اعتراف کنم در سطح مردم، باورمندی شکل گرفته است و رشد کرده است، اما در سطح مسئولان خیلی کم و چیزی نزدیک به صفر است
سروری خاطرنشان کرد: تلاش ما در شورای عالی استانها این است که این نگاه را برطرف کنیم و وظیفه خود را در این می‌دانم که بتوانیم تعامل گسترده‌ای در بین دولت، مجلس و قوه قضائیه و عرصه‌های مختلف مثل مجمع تشخیص مصلحت نظام ایجاد کنیم و در این مدت کوتاه هم پیام‌های مثبتی را از مسئولان می‌بینیم و امیدواری زیادی داریم که هم در دولت و هم در مجلس و هم در قوه قضائیه مشکلات جامعه شورایی را که مشکلات اساسی مردم است را حل کنیم.
مدیریت یکپارچه شهری مطالبه جدی جامعه است
رئیس شورای عالی استانها در پاسخ به سوالی در مورد سرانجام لایحه مدیریت یکپارچه شهری و موانع پیش روی این لایحه نیز گفت: لایحه مدیریت یکپارچه شهری جزو مسائل بسیار مهم و یکی از مطالبات جدی جامعه ماست.
وی در مورد اینکه، چرا این لایحه به سرانجام انجام نمی‌رسد، توضیح داد: شاید ما راه اشتباه رفته‌ایم و هنوز سیستم اداری کشور قدرت هضم این موضوع را ندارد. در این خصوص ظرف و مظروف با هم هماهنگ نیست.
سروری تصریح کرد: یعنی اینکه ظرف را کوچک و مظروف را بزرگ در نظر گرفته‌ایم و این دو با هم متناسب نیستند؛ به همین دلیل هم توانایی انجام مدیریت شهری را ندارد و مدیریت کشور هم نگران است که اختلالی در خدمات رسانی به مردم در حوزه‌هایی همچون آب، برق، اورژانس و انتظامی و سایر حوزه‌ها که مردم بدون واسطه از آن خدمت می‌گیرند، ایجاد شود؛ به مردم و کشور ضرر برسد.
پیشنهاد اجرای آزمایشی مدیریت یکپارچه شهری در کلان شهر تهران
وی تاکید کرد: ما فکر می کنیم باید زمینه، ظرفیت و اطمینان ایجاد شود و این اطمینان را به مسئولان می‌دهیم که می‌توانیم طرح آزمایشی مدیریت یکپارچه شهری را به صورت پایلوت در کلان شهرهایی مثل تهران اجرا کنیم.
وی افزود: سپس در کلان شهرها و مراکز استانها و شهرهای بالای یک میلیون نفر به صورت تدریجی این ظرفیت را ایجاد کرده و با این موضوع می‌توانیم اشکال‌ها را در فرآیند برطرف کنیم، ما داریم این کار را انجام می‌دهیم و می‌خواهیم مدیریت یکپارچه شهری را از یک نقطه شروع کنیم.
نایب رئیس شورای شهر تهران تاکیدکرد: باید این اطمینان بخشی را در اجرای مدیریت یکپارچه شهری ایجاد کنیم، ما معتقدیم که در کلانشهرهایی مثل مشهد و اصفهان به ویژه در تهران ظرفیت وجود دارد که این کار آغاز شود بنابراین به دنبال این هستیم که این کار را با همکاری دولت و مجلس پیگیری کنیم.
این آمادگی را داریم که به صورت پایلوت مدیریت یکپارچه شهری در کلان شهر تهران انجام شود، بعد به مشهد و به سایر کلان شهرهای دیگر گسترش دهیم
وی اعلام کرد: یکی از اقدامات دولت گذشته ایجاد کمیسیون‌های کلان شهرها و تهران بود، کمیسیونی که در دولت ایجاد شد و صرفاً به مدیریت شهری و کلان شهرها می‌پردازد و چند کار مهم در آن صورت گرفت که الان تقریبا متوقف شده است و ما معتقدیم چنانچه با دولت به جمع‌بندی برسیم آن را فعال کنیم، که یکی از اقدامات اولیه آن می‌تواند اجرای مدیریت یکپارچه شهری باشد و در حال حاضر مطالعات آن انجام شده است و اگر بتوانیم این اطمینان بخشی را ایجاد کنیم، مدیریت یکپارچه شهری به صورت آزمایشی در کلان شهری مثل تهران که ظرفیت آن را دارد، اجرا شود.
سروری تاکید کرد: ما این آمادگی را داریم که به صورت پایلوت مدیریت یکپارچه شهری در کلان شهر تهران انجام شود، بعد به مشهد و به سایر کلان شهرهای دیگر گسترش دهیم و با هماهنگی دولت اقداماتی داشته باشیم کارها تقسیم شود و دستگاه‌ها را مشخص شود و با دولت می‌توانیم به جمع‌بندی برسیم و من به عنوان نماینده جامعه شورایی وظیفه اصلی خود را داشتن تعامل تا این سطح می دانم.
وی در مورد سرانجام لایحه مدیریت یکپارچه شهری نیز گفت: لایحه مدیریت یکپارچه شهری در حال حاضر کمیسیون شوراهاست و با این نگاهی که ما داریم ممکن است که در کمیسیون حضور داشته باشیم و این نگاه را منتقل کنیم که اعتقاد داریم ظرفیت رای در مجلس افزایش یابد و نمایندگان هم متقاعد شوند که نگرانی نداشته باشند و بدانند که می‌شود مدیریت یکپارچه شهری را پیاده کرد.
وی خاطر نشان کرد: نمایندگان تهران این نگاه را دارند که شهرداری تهران این ظرفیت را دارد بنابراین مشکلی در این خصوص ندارند.
سال گذشته ۴۳۳ مورد تخلف در شوراهای کشور کشف شد
رئیس شورای عالی استانها در پاسخ به اینکه گاهی در بین اعضای شورایی کشور تخلفاتی دیده می‌شود، این تخلفات درچه حد است و راه‌های مقابله با آن چیست؟ گفت: در سال گذشته ۴۳۳ مورد تخلف در شورای کشور کشف شد ۴۳۳ تخلف از بین اعضای ۱۲۶ هزار نفری معادل چهاردهم درصد یعنی کمتر از یک درصد است.
وی ادامه داد: جامعه شورایی جامعه بزرگی است و طبیعتاً هم دیده می‌شود، اما هر نهاد و دستگاه را اگر بررسی کنیم، می‌بینیم که نسبت به جمعیت خودش درصدی از تخلفات را دارد که درصد آن خیلی بالاتر از تخلفات اعضای شورایی است و نکته دیگر اینکه در دستگاه‌ها وقتی کسی تخلفی می‌کند، همان دستگاه متوجه می‌شود، اما در شوراها چون نماینده مردم هستند و مردم به طور دائم با آن در تماس هستند، این موضوع در شوراها به صورت جدی تر دیده می‌شود.
در سال گذشته ۴۳۳ مورد تخلف در شورای کشور کشف شد ۴۳۳ تخلف از بین اعضای ۱۲۶ هزار نفری معادل چهاردهم درصد یعنی کمتر از یک درصد است
یک تخلف را هم برای جامعه شورایی زیاد می‌دانیم
رئیس شورای عالی استانها در ادامه تاکید کرد: ما به عنوان جامعه شورا یک تخلف را هم برای این مجموعه زیاد می‌دانیم، چرا که سطح اعتماد عمومی را کاهش می‌دهد و خسارت بزرگی برای کشور به همراه دارد و حتی این تخلف کم را هم نمی‌پذیریم و طبیعی است که باید یک فکر اساسی در این خصوص شود و این درصد اندک را هم بر نمی‌تابیم و این موضوع یک ظلم جدی به جامعه شورایی است.
وی افزود: وقتی از تخلف صحبت می‌شود، فکر می‌کنند که بیشترین تخلف در کشور در جامعه شورایی رخ می‌دهد، درحالیکه کمترین تخلف را نسبت به جمعیت خود دارد، اما قبول داریم که مردم در این خصوص حساس باشند، چرا که مردم به آنها رای دادند و اعضای شوراها اعتماد مردم را گرفته‌اند و مردم توقع ندارند که چنین اتفاقاتی بیفتد.
سروری در توضیح اینکه چرا این تخلف رخ می‌دهد، تصریح کرد: بیش از ۸۰ درصد از این تخلفات به دلیل عدم آموزش است و این اتفاق عجیبی است که مردم افرادی را به عنوان نامزد شوراها با رای مستقیم خود انتخاب می‌کنند، یک راست به حوزه تصمیم‌گیری راه پیدا می‌کنند بدون اینکه آموزشی دیده باشند.
وی تاکیدکرد: این معنا ندارد کسی که به عنوان نماینده مردم در شورا باشد، بدون آموزش در صندلی شورا قرار بگیرد و در تصمیمات مهم شرکت کند، یکی از راه‌های کاهش تخلفات را آموزش جدی و سطح‌بندی می‌دانیم، حتی کسی که در شورای روستا هم می‌خواهد وارد شود، باید آموزش ببیند و مورد آزمون قرار می‌گیرد، گواهی بگیرد تا امکان حضور در صحن شورا را پیدا کند.
نایب رئیس شورای شهر تهران گفت: ثانیاً اینکه شفافیت می‌تواند جلوی تخلفات را بگیرد و باید یک ساختمان شیشه‌ای در شوراها و شهرداری ایجاد کنیم که همه اقدامات آنها مورد نظارت مردم و نخبگان و نمایندگان قرار بگیرد.
وی افزود: شفافیت موضوع مهمی است که ما امروز به آن نیاز داریم و باید تلاش کنیم با نهادینه کردن آن، سوء استفاده‌ها را کاهش دهیم؛ به دلیل تصمیمات مهم و مواردی که در شوراها مطرح می‌شود، افراد ممکن است وسوسه شوند؛ اگر خودسازی و مناعت طبع نباشد، افراد سوء استفاده کرده و از منابع بیت المال برای خود تولید ثروت می‌کنند؛ قانون باید با اینگونه موارد بسیار سختگیرانه و بدون هیچ نوع انعطافی برخورد کند. از طرفی دیگر ظرفیت‌هایی تولید شود که فرد نتواند دست به این اقدامات بزند.
باید یک ساختمان شیشه‌ای در شوراها و شهرداری ایجاد کنیم که همه اقدامات آنها مورد نظارت مردم و نخبگان و نمایندگان قرار بگیرد
سروری به ایجاد سامانه ملی ثبت تخلفات نیز اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۹۹ تا کنون در این سامانه ملی حدود ۲ هزار تخلف از سراسر کشو ثبت شده است و این سامانه یک فرآیند پیگیری دارد که بر اساس سیستم بازرسی قرار می‌گیرد و پیگیری می‌شود و موضوع به ما و هموطنان گزارش داده می‌شود.
وی تاکید کرد: اولین اقدام ما در مورد این سامانه این است که آن را به روزرسانی می‌کنیم و حتماً برای بررسی فرایند پس از شکایت هم یک کار مطالعاتی انجام می‌دهیم چون یک طرف ما هستیم و یک طرف مجموعه‌های دیگر هستند، مثل فرمانداری، بخشداری و دهیاری که موضوع به آنها مربوط می‌شود یا وزارتخانه‌ها و یک طرف آنها هم مدیریت شهری است باید با آنها هماهنگ شود، بنابراین باید سطح همکاری و هماهنگی با دستگاه‌ها افزایش یابد.
نایب رئیس شورای شهر تهران سامانه جامع مصوبات شورای شهر تهران را یک کلید طلایی خواند و تصریح کرد: این سامانه جامع از زمانی که بلدیه شکل گرفته تا کنون در همه موضوعات همه مصوبات را آوردیم، از جمله مصوبات معتبر و غیر معتبر، منسوخ و غیر منسوخ و اگر بخواهیم یک موضوع را پیگیری کنیم با دادن کلید واژه تمام مصوبات در آنجا قابل دسترسی است، این سامانه یک سامانه تخصصی است و سیاسی نیست در عرض بیش از چهار سال بیش از ۱۲ میلیون مراجعه به این سامانه بوده که نشان از اقبال بالا به این سامانه است.
وی افزود: قرار است که این موضوع را به کل کشور تسری دهیم و جلسات مقدماتی آن هم انجام شده است که تمام کشور مصوبات خود را در این سامانه جامع قرار دهند و این کار با اقتباس سامانه جامع و مدونی است که در تهران انجام شده است، بنابراین آن را به روزرسانی می‌کنیم تا نقاط ضعف آن را برطرف می‌کنیم و فکر می‌کنم این می‌تواند به عنوان یک پدیده خوب در جامعه تخصصی شورایی در کشور شناخته شود و می‌تواند یک هدیه به جامعه شورایی باشد. در این زمینه سامانه جامع مصوبات در اختیار تبریز به عنوان دومین شهر قرار گرفته است و در حال تکمیل اطلاعات خود هستند.
تعامل با دستگاه‌ها حداکثری باشد
سروری در پاسخ به اینکه چرا برخی از مصوبات شوراها اجرایی نمی‌شود و آیا اختلاف نظری در این خصوص با مراجع قانونی وجود دارد؟ گفت: از زمانی که بنده به شورای عالی استانها آمده‌ام، عنوان کردم که باید تعاملات با دستگاه‌ها به صورت حداکثری باشد در یک زمانبندی این تعاملات موجب برون رفت از مشکلات شوراهای کشور شود، تاکنون هم نامه‌هایی با نهادها و دستگاه‌های مختلف داشته‌ایم، چیزی که در نظر داریم این است که مشکلات جامعه شورا را جمع‌آوری کنیم، موضوعاتی را که مربوط به دولت، قوه قضائیه و مجلس می‌شود را درست تشریح کنیم یا اگر به شکلی نقدهایی که آنها بر ما دارند را درست بشنویم و باید تلاش کنیم در یک تعامل در سطح دو طرفه به یک تفاهمی برسیم.
وی با بیان اینکه بر اساس آنچه در قانون اساسی گفته شده که شورای عالی استانها می‌تواند طرح و لایحه به مجلس بدهد، تاکیدکرد: بسیار خوب است که در شورای عالی استانها می‌توانیم به صورت مستقیم به مجلس لایحه بدهیم، اما باید طرح یا لایحه درستی را تهیه کنیم به مجلس بدهیم؛ اینکه طرحی ارائه شود و در نوبت انتظار مجلس باشد چه فایدهای دارد؛ اگر فرایند ارائه طرح و لایحه درست نباشد همین وضعیتی پیش می‌آید که الان داریم و طرح‌ها و لوایح زیادی داریم که در مجلس رفته‌اند و غالباً به صحن رسیده‌اند و در واقع حقی که قانون به ما داده در عمل به جز یکی دو مورد، عملیاتی نشده است.
سروری ادامه داد: این موضوع دو دلیل دارد؛ اول اینکه مسیر کارشناسی خوبی را طی نکرده‌ایم که باید این مسیر ایجاد شود و دیگر اینکه باید با مجلس به یک جمع‌بندی برسیم، که اگر ما در یک سال چند طرح یا لایحه به مجلس می‌دهیم، اینها را خارج از نوبت در یک زمانبندی مثلا در یک تا سه ماهه فرآیند آن طی شود و به کمیسیون‌ها برود و در صحن مطرح شود، طرحی که به نتیجه نرسد چه فایدهای دارد فقط یک دل خوش کنک است.
وی افزود: از طرف دیگر ما هم باید طرح‌های خود را قوی کنیم و اگر طرح ضعیف به مجلس برود، برای ما هم خوب نیست همه اینها نیازمند تعاملات گسترده بین ما و تمام دستگاه‌هاست. در رابطه ابطال مصوبات با دیوان عالی کشور هم مطالب زیادی داریم که باید با دیوان بنشینیم مشکلات را حل کنیم. ما دیوان را یک مجموعه کارشناسی مستحکم در کشور می‌دانیم و حتماً باید یک تعامل گسترده با دیوان داشته باشیم تا منجر به برون رفت از مشکلات شود.
نظر شما