سرمازدگی باغ‌های پسته و «یقین» کشاورزان

به گزارش خبرنگار ایرنا اواخر سال گذشته و اوایل بهار امسال با سرمازدگی گسترده و با خسارت مالی بالای محصولات باغی و کشاورزی بویژه باغ‌های پسته در چند استان بویژه کرمان که قطب بزرگ تولید این محصول در کشور و دنیا به شمار می رود مواجه شدیم.

خسارت های پسته در رفسنجان و چند شهرستان اطراف آن در شمال و غرب استان و نیز سیرجان بیشتر گزارش شده است؛ برخی مسئولان مجموع برآورد خسارت های مالی وارده ناشی از سرمازدگی بهاره تمامی محصولات باغی و کشاورزی استان کرمان را حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان اعلام کردند و گفته شده که حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار میلیارد تومان آن مربوط به پسته است.

پس از بروز این میزان از خسارت ناشی از سرمازدگی انتقادها و گلایه ها از هر سو برخاست؛ هم کشاورزان که بسیاری از آنان می گویند به خاک سیاه نشسته اند و دسترنج سالانه‌شان از بین رفته و هم برخی مسئولان؛ از جمله برخی انتقادها از مجموعه های علمی و متولی همچون پژوهشکده پسته وابسته به وزارت جهاد کشاورزی بود به طوری که یکی از مدیران استان گفته بود این میزان از خسارت درحالی است که برخی نهادها مانند پژوهشکده پسته نیز سال ها فعالیت دارد.

اگرچه تلاش برای تامین بخشی از خسارت ها از طریق پرداخت تسهیلات یا لغو جریمه دیرکرد وام کشاورزان جریان دارد اما مسئولان می گویند خسارت ها آنقدر زیاد است که برای جبران آنها نیاز به کارهای دیگری نیز است.

بحث بر سر این میزان از سرمازدگی آن هم با وجود تجربه و سابقه سال ها تولید و فعالیت کشاورزی درحالی است که هنوز بسیاری از باغ ها و محصولات کشاورزی بیمه نیستند یا بهره برداران هنوز اقدامات پیشگیرانه علمی را آنطور که باید اجرایی نکرده اند.

حالا خبرنگار ایرنا به سراغ رییس پژوهشکده پسته کشور با همین موضوع رفته است؛ موضوع مهمی که حتی اگر از این نهاد و سایر نهادها انتقاد هم نمی شد جای بحث و تامل بسیار داشت.

اینکه چرا باید سازوکارهای مربوط به پیشگیری اتخاذ نشود؛ چرا سطح بیمه محصولات کشاورزی کامل نیست و پرسش های بسیار دیگری که در این مصاحبه به بخشی از آنها از منظر رییس نهاد مذکور پرداخته شده است.

دکتر علی اسماعیل پور روز سه شنبه در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا مستقر در رفسنجان بسیار تاکید دارد که ابتدا باید روی باور و یقین کشاورزان در این زمینه کار کرد؛ اینکه آنان باید باور کنند که می توانند در این زمینه موثر باشند و اقداماتی را پیاده کنن؛ البته وی همزمان معتقد است که تجمیع برخی باغ های کشاورزی خرد و یکپارچه سازی زمین ها و باغ ها کمک می کند که توان مالی بهره برداران ارتقا و در نتیجه هزینه های مربوط به پیشگیری و مقابله با این نوع خسارت ها نیز کاهش یابد.

وی تاکید کرد: اگر این باور وجود داشته باشد و شکل گیرد به طور حتم کشاورز به دنبال راه چاره نیز می رود و با یکبار هزینه کردن، علاوه بر افزایش بهره وری، ده ها سال خسارت تهدیدات طبیعی را کاهش می دهد.

تغییر اقلیم و زمان بروز خسارت

اسماعیل پور اظهارکرد: بروز خسارت ناشی از عوامل اقلیمی و محیطی در حوزه علوم باغبانی، بحثی جدید است که با تغییرات اقلیمی ایجاد شده به طوری که قبلاً هر ۱۰ سال یکبار و سپس پنج سال یکبار باغ های برخی مناطق کشور دچار سرمازدگی یا گرمازدگی می شدند.

وی افزود: امّا چند سالی است که در ایران تغییرات اقلیمی هر سال خسارت های هنگفتی را به محصولات کشاورزی و اقتصاد کشور وارد می کند.

اسماعیل پور بیان کرد: در علوم باغبانی باید تدابیری اندیشیده شود؛ جاهایی که پنج سال یک بار خسارت سنگین سرمازدگی یا گرمازدگی ایجاد می شود، معمولاً اجازه کشت و توسعه در آن منطقه داده نمی شود همچنین در این مناطق باید از ارقام و پایه های متحمل و مقاوم استفاده کرد.

هنوز باور نداریم

وی تصریح کرد: بنابراین کشاورز باید باور کند که با این مشکلات می تواند مبارزه کند یعنی انواع خسارت های گرمازدگی و سرمازدگی، طوفان و تگرگ را می تواند کنترل کند تا محصول آسیبی نبیند ولی هنوز به یقین و این باور نرسیده اند تا به دنبال راه حل های آن نیز بروند.

دستور کار از سال ۸۵

رییس پژوهشکده پسته ایران اظهار کرد: از سال ۱۳۸۵ روش های ممکن برای جلوگیری از خسارت های سرمازدگی، در این پژوهشکده  مورد بررسی تحقیقاتی قرار گرفته است که به دلیل هزینه های بالای برخی از این روش ها، فقط کشاورزان عمده مالک می توانند از این وسایل استفاده و با این پدیده ها مقابله کنند.

وی افزود: در صورتی که خرده مالکان هم زمین های خود را تجمیع کنند می توانند امکان اجرایی طرح های مبارزه با سرمازدگی را افزایش دهند و  از خسارت های احتمالی سرمازدگی در امان بمانند.

روش های مقابله

اسماعیل پور از جمله روش های مقابله با سرمازدگی را استفاده از بخاری های باغی، چاهک معکوس، دستگاه مولد باد و دستگاه مولد مه عنوان کرد و گفت: ساده ترین آنها استفاده از بخاری باغی است که با توجه به سیستم خرده مالکی موجود در باغات پسته، روشی ساده و قابل اجراست و هزینه آنها نسبت به درآمدی که برای باغدار ایجاد می کند، اقتصادی است.

وی با اشاره  به اینکه یک نوع از بخاری های باغی به شکل قوطی های کوچک هستند که در باغ  به صورت پراکنده قرار می گیرند افزود: در حقیقت این قوطی ها منابع حرارتی هستند و نباید فقط دور تا دور باغ را به این بخاری ها مجهز کرد بلکه در بین ردیف درختان باغ و به فاصله  هر پنج تا ۶ متر یک قوطی ( بخاری باغی ) گذاشت تا حرارت به تمامی درختان برسد و از سرما محفوظ بمانند.

نخستین بار در ایران جواب داد

اسماعیل پور بیان کرد: در بروز سرمازدگی بهاره امسال در باغ های خاتون آباد شهربابک، از بخاری باغی برای تولید گرما و دود به منظور کاهش خسارت سرمازدگی استفاده شد که برای نخستین بار در ایران بود و نتیجه ای موثر در بر داشت.

کائولین، پودری برای کاهش خسارت گرمازدگی

رییس پژوهشکده پسته ایران همچنین پودرپاشی درختان را با ماده ای به نام کائولین(ماده ای معدنی حاوی ترکیب شیمیایی)، روشی برای جلوگیری از خسارت گرمازدگی عنوان کرد و گفت: کائولین پودری است که برای کاهش خسارت گرمازدگی استفاده می شود و در رفسنجان برای کنترل آفت پسیل هم استفاده می شود.

طرح باغداری های حفاظت شده در برابر سرما و گرما

وی تصریح کرد: ایجاد باغ های حفاظت شده در برابر عوامل اقلیمی خسارت زا، یکی از روش های باغداری نوین در دنیاست؛ در این خصوص استفاده از سایه‌بان ها در باغداری امروزه مرسوم شده و در بسیاری از محصولات مورد استفاده قرار می گیرد.

اسماعیل پور بیان کرد: یک بار هزینه کردن برای ایجاد سایه‌بان در باغ می تواند تا چندین سال زیر ساخت لازم برای جلوگیری از خسارت عوامل محیطی را ایجاد کند و اگر کشاورزان توسط دولت حمایت شوند و تسهیلات دولتی با نرخ و بهره کم پرداخت شود، می توانند باغ خود را ایمن کنند.

وی پیش بینی کرد هر هکتار باغ پسته نیاز به زیرساخت ایمنی در حد ۴۰۰ میلیون تومان داشته باشد و افزود: می توان اسکلت فلزی در باغ ایجاد کرد و روی آن را به منظور حفاظت از گرما تور کشید و برای حفاظت در برابر سرما هم از پلاستیک بهره گرفت تا محیط داخل گرم باشد.

رییس پژوهشکده پسته ایران افزود: تورها و پلاستیک ها به عنوان سایبان هایی هستند که باغ را از خسارت های احتمالی ناشی از تغییرات اقلیمی حفاظت می کنند که نیاز به اسکلت فلزی دارند تا پایدار باشند.

وی با اشاره به اینکه طی سال های اخیر نوسانات دمایی مانند گرما، سرما و تگرگ را داشتیم که تنها راه کاهش خسارت آنها اجرای طرح های باغداری حفاظت شده است گفت: در کشورهایی که وضعیت شان بدتر از ایران است این کار را انجام داده اند؛ مسئولان اگر پای کار بیایند و از طرفی کشاورز هم باور کند که می توان خسارت عوامل محیطی را کاهش داد، بخوبی می توان این بحران ها را بدون خسارت یا خسارت حداقلی پشت سر گذاشت.

کشورهایی که به باغداری حفاظت شده اهمیت می دهند

اسماعیل پور بیان کرد: کشورهای اروپایی و نیز کشور ترکیه وضعیت سرمای خشک و سوزان کمتری نسبت به ایران دارند امّا در برابر سرما و خسارت های احتمالی آن احتیاط کرده اند و به سمت باغداری حفاظت شده رفته اند.

کمبود دستگاه های هواشناسی و هشداردهنده دمای بحرانی در رفسنجان

وی همچنین به وجود تنها ۲ ایستگاه هواشناسی یکی در شهرستان رفسنجان و دیگری در شهرستان انار اشاره کرد و گفت: ۱۱۰ هزار هکتار باغ پسته در این ۲ شهرستان وجود دارد که پایش، رصد کامل و دقیق عوامل محیطی در این سطح از باغات امکان پذیر نیست.

اسماعیل پور ادامه داد: لازم است ایستگاه های هواشناسی بیشتری در این منطقه ایجاد شود و مورد استفاده قرار گیرد.

وی خاطرنشان کرد: بنابراین در شهرستان رفسنجان در مناطق کشکوئیه، نوق و کبوترخان و نیز در شهرستان انار هم در منطقه بیاض اصلاً ایستگاه هواشناسی وجود ندارد.

این مسئول اظهارکرد: از طرفی  اینک برای دولت مقدور نیست که تعداد ایستگاه هواشناسی مورد نیاز را تأمین و راه اندازی کند امّا صاحبان هر چاه تلمبه ای می تواند یک دستگاه هواشناسی کامل و مجهز را با قیمت مناسب تهیه و مستقر تا آمار لحظه ای و منطقه ای از دمای هوا به ایستگاه مرکزی هواشناسی مخابره کند.

مرکز رشد تخصصی پسته

اسماعیل پور در ادامه به وجود مرکز رشد تخصصی پسته در این پژوهشکده اشاره کرد و گفت: این مرکز از سال ۸۵ راه اندازی شده و اینک دارای ۲ شرکت دانش بنیان است که بیشتر فعالیت آنها نیز در زمینه تولید کود، سم و هورمون های گیاهی است.

وی افزود: البته تعداد ۱۲ واحد فناور نیز در مرکز مذکور در زمینه پسته در حال فعالیت هستند و تحقیقات علمی و فنی درباره معضلات و مشکلات حوزه پسته را انجام می دهند تا نتیجه مثبت به دست آید.

وی افزود: سال گذشته فراخوان جذب ایده های برتر توسط مرکز رشد تخصصی پسته در گره گشایی مشکلات پسته کشور برگزار و سه ایده برتر انتخاب و معرفی شد.

رییس پژوهشکده پسته ایران خاطر نشان کرد: ورود شرکت های دانش بنیان در طراحی و استفاده از دستگاه های برداشت پسته با توجه به سیستم کاشت و تراکم کاشت درختان پسته در ایران می تواند گره گشای مشکلات کشاورزان پسته در این بخش باشد.

لزوم بررسی کارایی پهپاد

وی همچنین یکی دیگر از روش های استفاده از ظرفیت شرکت های دانش بنیان در صنعت پسته را استفاده از پهپاد(پرنده هدایت پذیر از دور) بیان کرد و گفت: پهپاد در باغ های پسته می تواند برای سمپاشی و محلول پاشی غذایی، پایش باغ از لحاظ بیماری، آفت یا میزان تخمین وسعت سرمازدگی و گرمازدگی به کار گرفته شود.

اسماعیل پور بیان کرد: با توجه به تنوع و پراکندگی ارقام مختلف پسته در باغ های پسته استان کرمان، رقم فندقی غالب است امّا با توجه به کاهش کمی و کیفی منابع آب، برخی از باغ ها خشکیده یا ارقام جدید و تجاری جایگزین شده است که با استفاده از پهپادها، می توان آمار دقیق هریک از ارقام در هریک از مناطق را مشخص کرد.

شهرستان رفسنجان بزرگترین تولیدکننده پسته در ایران و جهان نامیده می شود که در ۱۰۰ کیلومتری شمال غرب مرکز استان کرمان قرار دارد.