فهم تاثیر و تاثرهای روابطی که در خلیج فارس و پیرامون شکل گرفته و بخشی از تاریخ بشر را شکل داده کار دشواریست لذا بایستی ورای روابط ظاهری به تحقیق و پژوهش در خصوص تعامل‌های عمیق و ظاهرا ناپیدای خلیج فارس با محیط پیرامونی و فراپیرامونی آن نیز پرداخت و در این مسیر نگرشی نو برگزید.
بی شک تعاملات در ابعاد فرهنگی و اقتصادی و سیاسی دارای لایه های زیرین و ناپیدایی است که پیش از همه باید مورد توجه قرار گیرد تا محققان صرفا محو کف روی فعل و انفعالات این آبراه بسیار با اهمیت در طول تاریخ نشوند،از جمله روابط تاثیر گذار به ظاهر ناپیدا بر جوامع وانسان هایی که فرسنگ ها دور از سواحل این آبراه زندگی می کردند اما از آثار خیر و شر آن متاثر بوده اند و آثاری از این تأثیر و تاثرات برجای گذاشته اند.
بیائیم در این باره مصداقی سخن بگویبم، شخصیتی را می شناسم که او برآمده از سرزمینی دور دست آن هم در سواحل دریای مازندران است اما از تعاملات خلیج فارس تاثیرات فوق‌العاده‌ای پذیرفت و حاصل آن اگرچه پیرامون جذرو مده و یا انواع ماهی‌ها و یا کشمکش های سیاسی واقتصادی در خلیج فارس نیست اما در عین حال در نوع خودش شاهکاری در فرهنگ وادب فارسی است.
این شخصیت و به اصطلاح رجل فرهنگی سید محمد علی داعی الاسلام نیاکی برآمده از مکتب خانه و مدارس علمیه آمل و تهران است که در اصفهان عصر مشروطه و متاثر از تعاملات فرهنگی خلیج فارس بروز و ظهور یافت.
وی در فضای مشروطه‌خواهی آن دوره با نمایندگان و مبلغان ادیان دیگر که از خلیج فارس به داخل ایران روآورده بودند به مباحثه علمی به زبان خودشان پرداخت و متاثر از روزنامه هایی که از هند وارد ایران می‌شد به چاپ روزنامه برای انتشار ایده ها و فعالیت های خود دست یازید که شرح آن در اثر محققانه "صفاخانه اصفهان در گفت وگوی اسلام و مسیحیت" نوشته شده است، با اطمینان می توان گفت که اگر این روحانی جوان از فعل و انفعالات و تعاملات فرهنگی در خلیج فارس و سرزمین های مجاور آن بی‌خبر بود نمی‌توانست چنین واکنش‌هایی از خود نشان بدهد.
داعی الاسلام نیاکی مانند مرحوم سدیدالسلطنه کبابی اهل بندر عباس نبود که بگوئیم خلق آثار ارزشمند او فقط به بومی بودن و کار درخدمت انگلیسی هاارتباط داشته است، داعی الاسلام از عمق جغرافیا و تاریخ ایران در سرزمین‌های شمالی خود را به مرکز و جنوب ایران رسانده بود.
بی شک او از فعل و انفعالات و تعاملات این منطقه در ایران عزیزمان تاثیر پذیرفته بود وگرنه یک طلبه جوان درس خوانده در مکتب خانه های شمال کشور را چه به تشکیل موسسه گفت و گوی بین الادیانی و چاپ ماهنامه‌ای به نام الاسلام؟ و این پایان کار ایشان نبود.
وی در ادامه همان تاثیر و تاثرات حاصل از تعاملات نه چندان مطرح زمانه که تحت الشعاع تعاملات سیاسی و اقتصادی قرار داشت به دعوت بزرگانی از بازرگانان هند در سفری به هند به قصد و انگیزه انجام ماموریتی دینی به وادی دیگری چون آموزش تاریخ و ادبیات فارسی آن هم در عصر تکاپوهای استعماری روی آورد وآن را برای خود فریضه دید.
داعی الاسلام نیاکی در آن دیار جامعه معارف هند را تاسیس کرد آن هم در عصری که انگلیسی ها در پی محو نفوذ و تاثیر زبان فارسی به عنوان زبان اول هندوستان و جانداختن زبان انگلیسی بودند، در این هنگامه وی در ظاهر بدون رویکرد سیاسی به کار آموزش تاریخ زبان و ادبیات فارسی همت گماشت، جلسات منظم وعظ و خطابه‌اش برای مردم عادی و عالی در بمبئی و حیدرآباد چنان رونقی به تلاش‌هایش داد که از حامیان بسیاری برخوردار شد.
دیری نگذشت که به کرسی استادی زبان فارسی دانشگاه حیدرآباد دکن دست یافت و طی یک ربع قرن تلاش فرهنگ پنج جلدی فارسی به فارسی نظام را ۲۵ سال پیش از دهخدا به نگارش در آورد، مهم آن که وی متاثر از نیازهای آن سرزمین نه تنها به زبان انگلیسی که در ایران در آن متبحر شده بود به زبان سانسکریت که ریشه زبان فارسی و هندیست نیز تسلط پیداکرد و حتی خودآموزی در زبان سانسکریت را به چاپ رساند، این خلاصه ای بود از برآمدن این رجل نام‌آور فرهنگی فراتر از هر تعامل سیاسی و اقتصادی که در ظاهر نمود بیشتری دارد.
در روابط فیمابین خلیج فارس نشینان در چهار سوی این آبراه ویژه تاریخی ظرفیت‌های بالقوه‌ای وجود دارد که در حال حاضر هم بی سروصدا و گفت و نمود در پی کار خویش است، یعنی موجب تعمیق روابط مردم منطقه به دور از بگیرو ببندهای سیاسی و اقتصادیست.
کافیست به پیوندهای خویشاوندی و روابط تجاری خرد و دوستی‌های بی‌تاثیر از فضای متلاطم سیاسی مردم منطقه نگاهی عمیق از جنس همین پرسش‌های غیر کلیشه‌ای بیندازیم، با این رویکرد با شگفتی‌هایی در این باره روبرو می شویم که می‌تواند با وجود جزر و مدهای زمانه مردم این سو و آن سوی خلیج فارس را بیش از پیش به هم نزدیک کند و حکومت‌ها را نیز برای مد نظر قرار دادن منافع ملت‌ها تحت تاثیر خود قرار دهد و از تاثیرهای سوء سیاست‌های قدرت‌های جهانی بر روابط ساکنان این آبراه باهویت فرهنگی عظیم و گسترده بکاهد، شایدمرحوم داعی الاسلام مصداق این سروده باشد که: تو در کنار فراتی ندانی این معنی، به راه بادیه داند قدر آب زلال!.
علاقه‌مندان برای آگاهی بیشتر ازتلاش‌های این رجل فرهنگی می‌توانند به کتاب زندگانی، افکار و آثار داعی الاسلام نیاکی، چاپ دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر عباس مراجعه کنند.
نظر شما