شمال عراق آبستن چیست؟ از دهوک تا سنجار

به گزارش ایرنا، عملیات ترکیه تحت عنوان «پنجه بسته» از ۲۹ فروردین ماه گذشته به بهانه تعقیب و سرکوب عناصر حزب کارگران کرد ترکیه (PKK) و عملیات ارتش عراق در سنجار در  ۱۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ به ادعای سرکوب عناصر ایزدی وابسته به حزب کارگران کرد ترکیه موسوم به «یبشه» به اجرا گذاشته شده است.

براساس گزارش های منابع عراقی، نیروهای ارتش ترکیه تا عمق ۱۰۰ کیلومتری عراق به ادعای تعقیب عناصر حزب کارگران نفوذ کرده اند اما عملیات نیروهای ارتش عراق، تنها محصور به منطقه سنجار شده است.

حزب بارزانی متهم پشت پرده عملیات ترکیه و سنجار

دیدگاه های مختلفی درباره این عملیات ها در عراق مطرح شده و حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری «مسعود بارزانی» به عنوان مهمترین متهم پشت پرده هر دو عملیات معرفی شده است.

براساس گزارش ها با توجه به اینکه عملیات ارتش ترکیه تنها دو روز بعد از سفر اخیر «مسرور بارزانی» نخست وزیر اقلیم کردستان عراق به آنکارا و اظهار او مبنی بر استقبال از هرگونه همکاری امنیتی با آنکارا آغاز شد، برخی ناظران، این عملیات جدید ارتش ترکیه در شمال عراق را با هماهنگی اربیل می دانند.

اعتراضات اتباع عراقی از جمله کردها در لندن به حضور مسرور بارزانی که در ادامه سفر به آنکارا انجام شده بود و حمله با تخم مرغ به کاروان خودرویی بارزانی در لندن در همین راستا ارزیابی شد و معترضان، آن را نوعی خیانت بارزانی به کردها دانستند.

از طرفی، برخی، عملیات ارتش عراق در سنجار را نیز در هماهنگی بین اربیل با بغداد و در راستای توافقات آنها در نهم اکتبر ۲۰۲۰ (۱۸ مهرماه ۱۳۹۹) می دانند.

براساس این توافقنامه که دوسال قبل به امضا رسید، مقرر شده بود که پرونده امنیتی سنجار با همکاری مشترک نیروهای دولت مرکزی عراق و دولت اقلیم کردستان عراق، مدیریت شود.

این توافقنامه از همان روز اول امضا، با مخالفت شدید اقلیت دینی ایزدی ها به عنوان ساکنان تاریخی منطقه سنجار مواجه شد و هرگونه توافق برای اداره پرونده امنیتی سنجار بدون مشارکت ایزدی ها را باطل دانستند و از این رو، اجازه ورود به عناصر مسلح وابسته به بارزانی را به سنجار ندادند.

ترکیه و بستری سازی برای جداسازی بخشی ازخاک عراق

جدا از اتهامات علیه حزب دموکرات کردستان عراق در هر دو عملیات نظامی جاری در نوار مرزی شمال و شمال غرب عراق، دیدگاه دیگر، قائل به سیاست کلان تر آنکارا برای جداسازی بخشی از مناطق شمالی عراق و الحاق آن به خاک ترکیه در راستای معاهده «لوزان» است.

این دیدگاه با اشاره به پایان عمر معاهده لوزان در ۲۴ ژولای ۲۰۲۳ (دوم مردادماه ۱۴۰۲) می گوید که ترکیه برمبنای این معاهده می تواند مدعی بازپس گیری مناطق شمالی عراق شامل بخش زیادی از استان های نینوا، کرکوک (استان غنی از نفت) و دهوک و اربیل شود و عملیات جاری ترکیه در این مناطق نیز برای قرار دادن جامعه جهانی در برابر امر انجام شده است.

از این رو نفوذ نظامی ترکیه در عمق ۱۰۰ کیلومتری خاک عراق و وجود بیش از ۳۰ پایگاه نظامی در شمال عراق را مرتبط با این اطماع سرزمینی ترکیه می دانند و ادعای مبارزه با PKK را در این بازی، بهانه ای بیش نمی دانند.

حتی «احمد الصحاف» سخنگوی وزارت خارجه عراق نیز در اعتراض به حملات ترکیه صریحا گفت: بین طرف ترکیه ای با حزب کارگران کردستان توافق شده است تا شبه نظامیان حزب کارگران به خاک عراق رانده شوند و به این ترتیب بهانه ای به منظور ادامه نقض حاکمیت عراق برای ترکیه فراهم شود.

از این هم بیشتر در بیانیه وزارت خارجه عراق (اول اردیبهشت جاری) آمده است «یادآوری می کنیم که حضور اکثر عناصر حزب کارگران کردستان (پ. ک.ک) در شمال عراق، نتیجه توافق بین دولت ترکیه و حزب مذکور است و همزمان، عراق نمی پذیرد که ترکیه، چالش داخلی خود را به خاک عراق صادر کند.»

سنجار؛ پاشنه آشیل راه ابریشم  

اما در خصوص سنجار، دیدگاهی نیز باورمند به تلاش برای ناکام گذاشتن طرح «راه ابریشم» چین است؛ با این رویکرد که آمریکا و متحدان منطقه ای آن به ویژه رژیم صهیونیستی به علاوه برخی کشورهای حاشیه نشین خلیج فارس و در راس آنها امارات، می خواهند سنجار را در پاشنه آشیل راه ابریشم از اهمیت وجودی خود، ساقط کنند.

این عده معتقدند که با توجه به طرح های آمریکایی مطرح شده متضاد با طرح راه ابریشم از جمله طرح «مشرق جدید» برای تبدیل شدن رژیم صهیونیستی به مرکز ترانزیت انرژی در منطقه به سمت اروپا، عملیات جدید نظامی ارتش عراق نیز به موازات این خط مشی به اجرا گذاشته شده تا سنجار از این موقعیت راهبردی خارج شود.

لازم به ذکر است که امتداد خط زمینی راه ابریشم که قرار است از سنجار عبور کند، از حیث زمینی از داخل خاک جمهوری اسلامی ایران و از بعد دریایی از آب های سرزمینی ایران می گذرد و بعد از عبور از سنجار از دو خط پیش بینی شده ترکیه و سوریه به اروپا متصل می شود.

اینها مجموعه دیدگاه هایی است که در خصوص عملیات جاری ترکیه و ارتش عراق در شمال این کشور مطرح شده است و به همین دلیل، عملیات ارتش عراق در این برهه در سنجار، بحث برانگیز شده است و برخی آن را بیش از اینکه در راستای منافع ملی عراق بدانند در راستای اهداف ترکیه و خانواده بارزانی دانسته اند.

یبشه؛ متحد یا دشمن؟

برخی از صاحب نظران با اشاره به اینکه نیروهای یبشه در جریان جنگ با گروه تروریستی داعش (۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷) به عنوان متحد نیروهای مسلح عراق با داعش می جنگیدند، درگیر شدن با آنها را برخلاف منافع عمومی عراق دانسته اند.

«احمد عبدالساده» صاحب نظر سیاسی عراق در این خصوص گفته است: «اشتباه است ارتش عراق را در یک جنگ بیهوده با یگان های حمایت از سنجار (یبشه) درگیر کنیم، زیرا تنها طرف برنده این جنگ، «اردوغان» (ترکیه) است که می کوشد سنجار را به خاک ترکیه الحاق کند یا اینکه آن را تحویل «بارزانی» (اربیل) دهد.»

به گفته وی، یبشه، متحد نیروهای الحشد الشعبی در شکست داعش در سنجار بود و بهتر آن است با این نیروها و حتی PKK برای مقابله با نیروهای اشغالگر ترکیه استفاده کنیم نه اینکه با آنها درگیر شویم.

یبشه: نمی گذاریم سناریو ۲۰۱۴ در نسل کشی ایزدی ها تکرار شود   

در همین چارچوب فرماندهی گروه مسلح «یبشه» ایزدی طی بیانیه ای، دولت مصطفی الکاظمی را متهم به اجرای دستورات دولت ترکیه کرده است.

فرماندهی گروه مسلح یبشه ایزدی گفته است: دولت الکاظمی حملات جدید علیه سنجار را به دستور دولت ترکیه و با پشتیبانی حزب دمکرات کردستان عراق انجام داده است.

این فرماندهی به نکته ای مهم در بیانیه خود اشاره کرده که یکی از علل مخالفت با عملیات ارتش عراق در سنجار عنوان شده است.

به نوشته بیانیه، مشکل سنجار، نظامی نیست بلکه سیاسی است و دولت الکاظمی زمینه را برای اشغال خاک عراق، فراهم می کند، باید مردم عراق این مسئله را بدانند و در قبال آن موضع سیاسی اتخاذ کنند.

این گروه از تحویل سلاح های خود، خودداری کرده و گفته است با توجه به شرایط بحرانی عراق از حیث سیاسی و اجتماعی، از بیم تکرار سناریوی ۲۰۱۴، از تحویل سلاح های خود، خودداری می کنیم.

یبشه به تحولات فاجعه آمیز تابستان ۲۰۱۴ اشاره کرده که در آن به دلیل اینکه امنیت سنجار در اختیار نیروهای مسلح وابسته به حزب دموکرات کردستان عراق بود، این نیروها در نتیجه عقب نشینی فوری، سنجار را بدون هیچ مقاومتی تحویل گروه تروریستی داعش دادند.

اقلیت ایزدی به دلیل اینکه در آن برهه، فاقد هرگونه گروه مسلح و تسلیحات بود، با یکی از فجیع ترین جنایت های داعش مواجه شد به نحوی که این گروه تروریستی به بهانه غیر مسلمان بودن ایزدی ها، مردان آنها را به قتل رساند و زنان و دختران آنها را به اسارت برد و آنها را در بازارهای برده فروشی بین عراق و سوریه به هراج گذاشت.

نمایندگان ایزدی: نیروی نظامی ایزدی برای دفاع از ایزدهای باید باشد

فراکسیون ایزدی ها در پارلمان عراق روز پنجشنبه در کنفرانسی خبری، عملیات جاری در سنجار را نوعی نسل کشی جدید در حق ایزدی ها برشمرده است.

«نایف خلف سیدو» رییس این فراکسیون، بخشی از پشت پرده عملیات جاری در سنجار را معامله هایی بین دولت مرکزی و دولت اقلیم کردستان عراق در خصوص سرنوشت ایزدی ها دانست و گفت که این اتفاق باید متوقف شود.

وی از اصل برچیدن جلوه های سلاح غیر ضابطه مند در سنجار حمایت کرد اما تاکید کرد که باید یک نیروی ایزدی متحد برای دفاع از سنجار تشکیل و از توافقات بدون مشارکت ایزدی ها درباره سنجار خودداری شود.

در همین راستا فرمانده تیپ ایزدی در الحشد الشعبی در نخستین موضع گیری نسبت به عملیات جاری در سنجار گفت که اساس مشکل از آنجا آغاز شد که نیروهای یبشه از تحویل یکی از مواضع نظامی به نیروهای ارتش خودداری کردند و ارتش عراق تصمیم گرفت با استفاده از زور، این موضع نظامی را از نیروهای یبشه بگیرد.

«خال علی» فرمانده تیپ «لالش» در الحشد الشعبی افزود که از وقوع این عملیات نظامی شگفت زده شدیم زیرا ارتش و نیروهای یبشه همچنان در مناطق «خانصور» و «کوهبل» از توابع سنجار دارای مواضع مشترک نظامی هستند.

ارتش عراق وجود هرگونه هماهنگی با ترکیه را رد کرد

با وجود اتهامات مبنی بر هماهنگی بین بغداد و آنکارا در عملیات جاری در سنجار، اما ارتش عراق وجود هرگونه هماهنگی بین بغداد و آنکارا را رد کرده است.

ستاد اطلاع رسانی وابسته به فرماندهی مشترک نظامی عراق هدف از عملیات سنجار را اعمال قانون و برچیدن جلوه های مسلح غیر قانونمند از این منطقه عنوان کرده است.

عملیات نظامی عراق در سنجار بعد از چند روز پر تنش و آوارگی دستکم ۱۰ هزار نفر از اهالی اقلیت دینی ایزدی، روز پنجشنبه آرامش نسبی پیدا کرد اما در مقابل، منطقه ارتفاعات دهوک همچنان صحنه درگیری بین نیروهای ترکیه و عناصر پ. ک.ک است.

آنچه در همه این عملیات ها تاکنون مسلم شده اینکه صرف اقدام نظامی تا به حال نتوانسته، مشکلات را برطرف کند برای همین، اکثر فراخوان های سیاسی در بغداد به روی آوردن به خط مشی گفت وگو برای حل و فصل اختلافات، پایبندی به قانون و خودداری از ماجراجویی ها است.