خشکسالی افزون بر ۲۸ هزار میلیارد ریال به محیط زیست خسارت زد

به گزارش ایرنا از سازمان حفاظت محیط زیست، حسن اکبری با بیان اینکه خشکسالی یک رخداد طبیعی است که با تکرارهای مختلف اتفاق می افتد اما وقتی شدت آن زیاد و یا برای سال های متمادی استمرار پیدا کند می تواند اثرات جبران ناپذیری داشته باشد، اظهار داشت: وقتی عوامل انسانی مانند برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی همراه با خشکسالی بروز پیدا می کند، اثر این پدیده بر طبیعت بیشتر شده و باعث می شود ما بخش هایی از طبیعت را از دست بدهیم به نحوی که در ترسالی ها هم امکان احیای آن فراهم نیست.

وی افزود: در سال جاری بر اساس آمارهای سازمان هواشناسی، کمتر از ۱۰ درصد کشور بارندگی در حد نرمال داشته است و بقیه مناطق به نوعی با خشکسالی درگیر هستند. بیش از ۷۰ درصد مساحت کشور با خشکسالی شدید یا بسیار شدید دست و پنجه نرم می کند، شدت خشکسالی در مناطقی مانند زاگرس که هم منبع تامین آب کشور است و هم رویشگاه های جنگلی زیادی دارد، بسیار مخرب است.

اختلال در زنجیره غذایی حیات وحش با ضعف پوشش گیاهی

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به عواقب خشکسالی بر منابع طبیعی و محیط زیست، گفت: شاید اولین و مهم ترین آسیب های خشکسالی، ضعیف شدن پوشش گیاهی است که اختلال جدی در زنجیره غذایی حیات وحش به وجود می آورد، این در حالی است که امسال در بخش های فلات مرکزی ایران، رویش فصلی نداشتیم  و در مناطق البرز و زاگرس هم رویش فصلی اندک بوده که این موضوع، زادآوری حیات وحش را با مشکل جدی مواجه کرده است. 

اکبری ادامه داد: افزایش آفات گیاهی در مناطق جنگلی از دیگر پیامدهای خشکسالی است که حیات جنگل ها به ویژه در منطقه زاگرس را تهدید می کند. علاوه بر این، رطوبت خاک نیز افت می کند و دشت ها توان مقابله با فرسایش را از دست می دهند. 

وی خاطرنشان کرد: از آنجا که اغلب رویشگاه ها آسیب دیده اند، دامداران و عشایر برای تامین غذای دام های خود به سمت مناطق حفاظت شده که طبیعت بکرتری دارند، حرکت می کنند و این امر، چالش های اجتماعی را افزایش داده و منجر به تخریب بخش هایی از این مناطق می شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خشک شدن چشمه ها و کاهش منابع آبی را از دیگر پیامدهای خشکسالی عنوان کرد و گفت: این مساله بیش از همه دوزیستان به ویژه سمندرها را تحت تاثیر قرار می دهد. از طرفی با کاهش آب رودخانه ها و تالاب ها، مرگ ماهی ها و آبزیان افزایش پیدا می کند. 

افزایش تصادفات جاده ای و شکار غیرمجاز با کوچ حیات وحش

اکبری تشدید آتش سوزی ها در مواقع بروز خشکسالی را اجتناب ناپذیر دانست و افزود: با وقوع خشکسالی ها، باروری و میزان تولید مثل حیات وحش کاهش چشمگیری پیدا می کند چون غذای کافی در دسترس آنها قرار نمی گیرد. جمعیت بالغ هم به علت کم آبی و کم غذایی اقدام به کوچ کرده و از زیستگاه اصلی خود فاصله می گیرند. این موضوع مشکلات زیادی برای ما به وجود می آورد و باعث ازدیاد تصادفات جاده ای و شکار غیرمجاز می شود. 

وی، بیماری های حیات وحش را از دیگر پیامدهای مهم خشکسالی عنوان و تصریح کرد: ما هرگاه دچار خشکسالی می شویم، هم به دلیل ضعف بیولوژیک حیات وحش و هم گرایش دامدارها برای استفاده از مراتع مناطق حفاظت شده، برخورد دام اهلی و وحشی بیشتر شده و درگیر بیماری ها می شویم. در سال گذشته ۱۰ مورد کانون ppr یا طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کشور داشتیم در حالی که امسال آبله هم به آن اضافه شده و نگران تب برفکی و بیماری های دیگر هم هستیم که این بیماری ها می توانند به تدریج حیات وحش را به سوی نابودی سوق دهند.

درمان حیات وحش بی معنی است، پیشگیری باید کرد

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه اصلا درمان در حیات وحش معنای چندانی ندارد، گفت: وقتی حیات وحش در طبیعت درگیر بیماری به ویژه بیماری ویروسی می شود، درمان تقریبا محال است و اقدامات ما اثر بسیار کمی دارد بنابراین تنها راهکار، پیشگیری است.  

اکبری خاطرنشان کرد: با وجود جلسات متعددی که با سازمان دامپزشکی داشتیم هنوز امکان کنترل بیماری در دام اهلی فراهم نشده است چون جا به جایی و حتی قاچاق دام در کشور اتفاق می افتد و بعضی از دامداران تمایلی به واکسیناسیون ندارند. 

وی افزود: در خشکسالی، بسیاری از پرندگان شاخص مثل کبک و تیهو اصلا زادآوری نمی کنند و اصطلاحا جفت نمی شوند و این با توجه به تلفات قبلی و توقف سیکل تولید مثل، روی جمعیت آنها تاثیر منفی دارد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، افزایش خسارت حیات وحش به مزارع و دام های اصلی را از دیگر عواقب خشکسالی برشمرد و گفت: وقتی حیات وحش با خشکسالی مواجه و دچار کم غذایی می شود، ناگزیر به مزارع کشاورزی گرایش بیشتری پیدا می کند، برآورد می شود که این تعارض در سال جاری به شدت افزایش پیدا کند، ما حتی نگران گونه های همه چیزخوار مثل خرس هستیم که در اثر کم غذایی به اطراف شهرها و روستاها گرایش پیدا کرده و چالش های اجتماعی را به وجود آورده اند.

اکبری با بیان اینکه خشکسالی، کانون های فرسایش را افزایش می دهد، تصریح کرد: وقتی تالاب ها حقابه خود را دریافت نمی کنند، بخش هایی از آنها خشک می شوند و دشت های سیلابی هم رطوبت کافی به دست نمی آورند. بنابراین پدیده گرد و غبار گسترش می یابد که نتیجه آن افزایش تعداد روزهای ناسالم است.

خسارت ۲۸۷۸۵ هزار میلیارد ریالی خشکسالی به محیط زیست 

وی درباره زیان اقتصادی خشکسالی به محیط زیست، اظهار داشت: برآورد رقم واقعی خسارت خشکسالی به محیط زیست بسیار دشوار است چون خدمات اکولوژیکی گسترده ای را از طبیعت و تنوع زیستی می گیریم که بسیاری از آنها قابل بیان با رقم و ریال نیستند اما برای اینکه حدود خسارت های خشکسالی بر پیکره محیط زیست کشور تبیین شود، ۱۱ شاخص و آیتم را تعریف و ۵ مورد آن را به رقم و ریال تبدیل کرده ایم که با در نظر گرفتن حداقل ها برای این ۵ آیتم، خسارت وارده بر محیط زیست بالغ بر ۲۸۷۸۵ هزار میلیارد ریال برآورد می شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه تاکید کرد: هرچند پیشگیری از بروز این خسارت ها به طور کامل عملی نیست و خشکسالی تاثیرات نامطلوب خود را بر جای خواهد گذاشت اما اگر ما اعتبارات را به موقع دریافت کنیم، می توانیم جلوی بخش هایی از این خسارت ها را بگیریم. به عنوان مثال، نیازهای آبی حیات وحش قابل تامین است و همین طور می توان آتش سوزی های ناشی از خشکسالی را با کمک جوامع محلی در همان ساعات اولیه مهار کرد. مساله آفات ، خسارت‌ها و تعارضات حیات وحش نیز در صورت تخصیص به موقع اعتبار تا حدودی قابل پیشگیری یا کنترل است.

به گفته اکبری، چنانچه اعتبارات مورد نیاز در فصول گرم سال در اختیار قرار نگیرد، تخصیص اعتبار بعد از این مدت هم کمک چندانی نمی کند.

تکمیل زیرساخت های مقابله با خشکسالی با ۱۰۰۰ میلیارد تومان

وی با اشاره به میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل زیرساخت های مقابله با خشکسالی، گفت: برای ایجاد زیرساخت های تامین آب و آبرسانی، سطوح آبگیر ذخیره آب باران، تجهیزات انتقال آب و علوفه و توزیع آنها، مقابله با بیماری ها، اطفای حریق، پیشگیری از تعارضات حیات وحش با مردم و حفظ لکه ها و نقطه های داغ تنوع زیستی، جبران بخش هایی از خسارت وارده به مزارع، انجام کارهای احیایی تالاب ها و رودخانه ها، تنویر افکار عمومی و مستندسازی و مطالعه اثربخشی اقدامات مقابله با خشکسالی به اعتباری بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان نیاز داریم که معمولا عددی که به محیط زیست اختصاص می یابد بسیار بسیار کمتر از این رقم است و نکته مهم تر اینکه هیچ وقت اعتبارات به موقع به دست ما نمی رسد. 

بدنه کارشناسی سازمان برای مقابله با چالش های محیط زیست ناچیز است

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص بحث زنده گیری و بیهوشی حیات وحش نیز متذکر شد: متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست بدنه کارشناسی ناچیزی برای مقابله با انواع چالش های محیط زیست به همراه دارد. ما بیش از ۲۰۰ گونه پستاندار در کشور داریم که برخی از آنها مثل یوزپلنگ به یک کارشناس ویژه نیاز دارند در حالی که تنها ۴ کارشناس برای مدیریت کل پستانداران کشور در ستاد سازمان داریم و یا بیش از ۵۰۰ گونه پرنده در کشور داریم که وضع برخی از آنها بحرانی است و برای مدیریت آنها نیاز به کارشناس ویژه است در حالی که ما تنها ۵ کارشناس ستادی در حوزه پرندگان داریم.

اکبری با بیان اینکه بسیاری از شهرستان های کشور اصلا کارشناس ندارند و بعضاً رییس اداره با یک نفر محیط بان تمام امورات از جمله کل استعلام ها و مدیریت حیات وحش را دنبال می‌کنند، تصریح کرد: در چنین شرایطی انجام کارهای تخصصی مثل زنده گیری و بیهوشی، تکثیر و جا به جایی حیات وحش بسیار سخت می شود در حالی که انتظار مردم و دوستداران محیط زیست از سازمان بسیار بیشتر از ظرفیت کارشناسی و اعتبارات و امکانات در اختیار است. اما گذشته از مساله تکمیل چارت کارشناسی که سال های سال پیگیری شده و نتیجه چندان مثبتی نداشته است، وظیفه آموزش کارشناسان موجود با سازمان حفاظت محیط زیست بوده است.

برگزاری ۱۲ دوره آموزشی اختصاصی برای زنده گیری حیات وحش 

وی افزود: من به طور خاص در مورد موضوع بیماری های حیات وحش و آشنایی با سلاح بیهوشی و نحوه عملکرد آن، سوابق موجود در سازمان را مرور کردم و دریافتم که از سال ۱۳۸۳ تا ۱۴۰۰ جمعا ۴۴ دوره آموزشی با موضوع پیشگیری از بیماری های شایع در حیات وحش برگزار شده که در اغلب آنها اشاره ای به مباحث زنده گیری حیات وحش و مقیدسازی آنها شده است. از مجموع این ۴۴ دوره، ۱۲ دوره آموزشی اختصاصی با موضوع سلاح بیهوشی، نحوه عملکرد آن و زنده گیری حیات وحش از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شده که در تمام آنها نمایندگانی از استان های مختلف حضور داشته اند و در این دوره ها مباحث هم به صورت تئوری و هم به صورت عملی ارایه شده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به حضور مدرسان داخلی و بین المللی در این دوره ها، گفت: ۵ دوره تخصصی هم ویژه دامپزشکان سازمان برگزار و آموزش های لازم ارایه شده است.

اکبری یادآور شد: کسانی که قبل از بنده و تاکنون در حوزه معاونت طبیعی سازمان، مدیریت کرده اند در حد بضاعت، توجه خوبی به این موضوع داشته اند اما همانطور که عرض کردم گیر کار در کمبود پرسنل کارشناسی در استان ها به ویژه کارشناسان مرتبط است چرا که برخی دامپزشکان آموزش دیده به دلایلی از جمله حقوق و دستمزد ناچیز از سازمان رفتند و برخی کارشناسان آموزش دیده به دلیل کمبود نیروی کارشناسی به کارهای دیگر حتی در حوزه محیط انسانی یا مسوولیت مدیریت شهرستان ها و غیره مشغول شدند و امکان استفاده از مهارت آنها در این موضوع تخصصی فراهم نیست.

وی در عین حال تصریح کرد: با این وجود، هم آموزش پرسنل و هم افزایش تجهیزات و امکانات برای زنده گیری و بیهوشی و انتقال حیات وحش در دستور کار است. از اعتبارات اخیر، مبلغی برای تکمیل تجهیزات مرتبط با زنده گیری، مقیدسازی و قرنطینه ها برای برخی از استان ها اختصاص یافت و به زودی دوره آموزشی در این زمینه برای کارشناسان استان ها برگزار خواهد شد، اما تا زمانی که ما مشکل کمبود نیروی انسانی را برطرف نکنیم نتیجه چندانی به دست نخواهیم آورد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بر اهمیت مدیریت صحنه در زمان های مواجهه با چالش زنده گیری حیات وحش تاکید کرد و گفت: برای این کار، بخش‌نامه ای با امضای مدیریت سازمان به استان ها ابلاغ شده و در آن تاکیداتی در خصوص پیشگیری از ازدحام و نحوه همکاری دستگاه های مختلف، اطلاع رسانی شفاف و درست و تقویت فرهنگسازی و آموزش در خصوص نحوه برخورد با حیات وحش در مواقعی که وارد مکان های مسکونی می شوند، صورت گرفته است.